Veröffentlicht am: 2021-05-091

Grody mazowieckie między Pisą, Biebrzą i Narwią (X–XIII w.)

Jarosław Ościłowski
Echa Przeszłości
Rubrik: BEITRÄGE UND ABHANDLUNGEN
https://doi.org/10.31648/ep.6707

Abstract

Obszar między Pisą, Narwią i Biebrzą stanowił we wczesnym średniowieczu północno-wschodnie pogranicze Mazowsza, sąsiedztwo prusko-jaćwieskie od północy skutkowało wzniesieniem grodów strzegących szlaków komunikacyjnych oraz osadnictwa. Ze względu na rozległą bagienną kotlinę biebrzańską na wschodzie i niedostępne obszary puszczy porastającej na zachód od Pisy obszar pomiędzy nimi stanowił naturalny korytarz osadniczy i drogę na północ z Mazowsza, w kierunku ziem pruskich i jaćwieskich. Większość grodzisk, jak Stara Łomża, Mały Płock, Wizna, Ruś-Sambory, Pieńki-Grodzisko (-Okopne) i Truszki-Zalesie, znanych było badaczom już pod koniec XIX i na początku XX w. Obiekt w Stawiskach znaleziono w połowie XX w. Najpóźniej, bo dopiero w początkach XXI w. zlokalizowano grodzisko w Ławsku.
W większości przypadków położenie grodów można wytłumaczyć naturalną obronnością terenu. W Ławsku i w Truszkach-Zalesiu grody zbudowano na kępach, wśród zabagnionych lub podmokłych dolin. Takie położenie zapewniało dodatkową ochronę w cieplejszych porach roku. Grody nad Narwią w Starej Łomży, Wiźnie i Rusi-Samborach (przy ujściu Biebrzy) zbudowano w miejscach naturalnie wyniesionych. Oprócz dobrych warunków obronnych, wpływ na taką lokalizację miała doskonała widoczność na całą okolicę. Mały Płock nad Czetną założono na granicy obszaru podmokłego i suchego. Inne posadowiono na brzegach mniejszych rzek w płaskim lub nieznacznie wyniesionym terenie, jak warownie w Pieńkach-Grodzisku i Stawiskach. Grody te wzniesiono na obszarach o dobrych i bardzo dobrych pod względem rolniczym glebach, co oznacza, że obszar ten musiał być już w znacznej części
zasiedlony, a grody zbudowano dla ochrony i kontroli tutejszego osadnictwa. Innym ważnym wnioskiem płynącym z analizy mapy jest niezwykła wręcz regularność przestrzenna mazowieckiej sieci grodowej dostosowanej do rzeźby i układu rzecznego obszaru. W większości mają one usytuowanie sieciowe, co wskazuje, że były ze sobą związane drogami liniowymi. Najazdy jaćwieskie w XIII w. spowodowały znaczne wyludnienia obszarów północno-wschodniego Mazowsza, potwierdza to informacja z 1253 r. zanotowana w Kronice Wielkopolskiej dotycząca ziemi wiskiej. Jedynym grodem funkcjonujacym jeszcze w XIV w. była Wizna, co świadczy o przetrwaniu osadnictwa w dolinie Narwi. W tym okresie powstaje też
kolejny gród w Nowogrodzie przy ujściu Pisy. Ponowna kolonizacja obszaru na lewym brzegu Narwi oraz na Wysoczyźnie Kolneńskiej w końcu XIV w. i w XV w., a wraz z nią powstanie miast w miejsce dawnych centrów osadniczych, zmieniły znacznie stary układ dróg zastępując go nowym.

Dateien herunterladen

Zitierregeln

Ościłowski, J. (2021). Grody mazowieckie między Pisą, Biebrzą i Narwią (X–XIII w.). Echa Przeszłości, (XXII/1), 29–74. https://doi.org/10.31648/ep.6707

Zitiert von / Teilen


##plugins.themes.libcom.BOCookieBarText##