Założenia polityki rolnej w Polsce w programach głównych partii i stronnictw politycznych (1939-1945/1946)

Radosław Gross

doi:10.31648/ep.6148

Published: 2020-12-011

No. XXI/1 (2020)

Agricultural policy guidelines in the programs of the main political parties and alliances in Poland (1939-1945/1946)

Radosław Gross

Echa Przeszłości

Section: ARTICLES

https://doi.org/10.31648/ep.6148

Abstract

The need for agricultural reform in Poland was recognized by all major political parties and alliances during World War II. Policy papers developed during and directly after the war presented both convergent and radically different concepts regarding the necessary changes in the Polish agricultural system. The only consensus reached by politicians from various factions was that large farming estates should be divided. However, different solutions were proposed for defining the boundaries of the parceled estates, the procedure of expropriating landowners, and the size of the resulting farms.

Poland became a member of the Soviet block of countries after the war, and all decisions regarding the agricultural reform were ultimately made by the communist government. The Polish People’s Party continued to exert a minor influence on the agricultural system in the first two years after the war. The agricultural reform conducted by the communist authorities was an “agrarian revolution” that aimed to pursue political, rather than economic goals. It cemented the fragmented agricultural system in Poland and led to the creation of weak, unproductive individual farms. Small-scale agriculture was replaced by collective farming after 1948.

Keywords:

agricultural reform, agriculture, farm system, Polish Workers' Party, Polish People’s Party

Most read articles by the same author(s)

Radosław Gross, Tadeusz Oracki, Creators, activists, employees of the culture and education sector, and humanists-scholars in the Region of Warmia and Mazury in 1945–1990. List of names. Part I, Ed. Karol Sęk, Gdańsk 2018, pp. 110 , Echa Przeszłości: No. XX/2 (2019)
Radosław Gross, Soviet sources of the economic policy in Poland in 1947–1956 , Echa Przeszłości: No. XXIV/1 (2023)
Norbert Kasparek, Witold Gieszczyński, Radosław Gross, Prof. dr hab. Andrzej Skrzypek (1944–2023) , Echa Przeszłości: No. XXIV/1 (2023)

<< < 1 2

Download files

pdf (Język Polski)

Citation rules

Gross, R. (2020). Agricultural policy guidelines in the programs of the main political parties and alliances in Poland (1939-1945/1946). Echa Przeszłości, (XXI/1). https://doi.org/10.31648/ep.6148

Cited by / Share

References

Źródła archiwalne

Archiwum Akt Nowych

Związek Patriotów Polskich w ZSRR

Ministerstwo Administracji Publicznej

Archiwum Zakładu Historii Ruchu Ludowego

Naczelny Komitet Wykonawczy Polskiego Stronnictwa Ludowego

Źródła drukowane

I Sesja Rady Naukowej dla Zagadnień Ziem Odzyskanych 30 VII – 1 VIII 1945 r., z. 2, Problemy osadniczo-przesiedleńcze Ziem Odzyskanych, Kraków 1945.

Bielski W., Droga do kolektywizacji, „Jutro Polski” 1945, nr 22 z 3 VI.

Deklaracja ideowa Związku Patriotów Polskich w ZSRR, 10 VI 1943 r., w: Polska Partia Robotnicza. Dokumenty programowe 1942-1948, opr. M. Malinowski i in., Warszawa 1984.

Deklaracja ideowo-polityczna Stronnictwa Ludowego, 24 IX 1945 r., w: S. Lato, W. Stankiewicz, Programy stronnictw ludowych. Zbiór dokumentów, Warszawa 1969.

Deklaracja porozumienia politycznego czterech stronnictw stanowiących Krajową Reprezentację Polityczną, „Biuletyn Informacyjny” 1943, nr 35 z 2 IX.

Dekret z 30 X 1944 r. o ochronie państwa, „Dziennik Ustaw” 1944, nr 10, poz. 50.

Dekret z 31 VIII 1944 r. o wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną i jeńcami oraz dla zdrajców narodu polskiego, „Dziennik Ustaw” 1944, nr 4, poz. 16.

Dekret z 6 IX 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej, (tekst jedn. z 18 I 1945 r.), „Dziennik Ustaw” 1945, nr 3, poz. 13.

Dekret z 6 IX 1946 r. o ustroju rolnym i osadnictwie na obszarze Ziem Odzyskanych i byłego Wolnego Miasta Gdańska, „Dziennik Ustaw” 1946, nr 49, poz. 279.

Droga do kolektywizacji, „Jutro Polski” 1945, nr 21 z 27 V.

Instrukcja KC PPR z 10 X 1944 r. w sprawie przeprowadzenia reformy rolnej w trybie przyspieszonym, w: PPR. Rezolucje, odezwy, instrukcje i okólniki Komitetu Centralnego VIII 1944 – XII 1945, opr. W. Góra, R. Halaba, N. Kołomejczyk, Warszawa 1959.

Instrukcja KC PPR z lutego 1945 r. w sprawie przeprowadzenia reformy rolnej na terenach nowo wyzwolonych, w: PPR. Rezolucje, odezwy, instrukcje i okólniki Komitetu Centralnego VIII 1944 – XII 1945, opr. W. Góra, R. Halaba, N. Kołomejczyk, Warszawa 1959.

Lessel R., Niepodzielność gospodarstw chłopskich, „Robotnik” 1945, nr 215 z 20 VIII.

Manifest Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego, w: Wizja programowa Polski Ludowej. Dokumenty i materiały 1942-1948, wyb. i opr. M. Malinowski, Warszawa 1979.

Mitzner Z., Rocznica chłopskiej rewolucji, „Robotnik” 1945, nr 232 z 6 IX

O co walczy naród polski. Deklaracja Rady Jedności Narodowej, 15 III 1944 r., w: Programy polskich partii politycznych i ugrupowań partyjnych lat wojny i okupacji hitlerowskiej, wyb. i opr. K. Przybysz, Warszawa 1987.

O co walczymy? Deklaracja programowa PPR., listopad 1943 r., w: Polska Partia Robotnicza. Dokumenty programowe 1942-1948, opr. M. Malinowski i in., Warszawa 1984.

O co walczymy?(deklaracja PPR), 1 III 1943 r.., w: Polska Partia Robotnicza. Dokumenty programowe 1942-1948, opr. M. Malinowski i in., Warszawa 1984.

O przebudowę ustroju rolnego, „Walka” 1944, nr 10 z 9 III.

Ochab E., Wieś polska na nowych drogach. Referat wygłoszony na I Zjeździe PPR, [bmw] 1946.

Program Polski Ludowej opracowany przez działaczy Polskiej Partii Socjalistycznej – Wolność, Równość, Niepodległość [czerwiec-lipiec] 1941, w: Programy polskich partii politycznych i ugrupowań partyjnych lat wojny i okupacji hitlerowskiej, wyb. i opr. K. Przybysz, Warszawa 1987.

Program Polskiego Stronnictwa Ludowego, 19-21 I 1946 r., w: S. Lato, W. Stankiewicz, Programy stronnictw ludowych. Zbiór dokumentów, Warszawa 1969.

Program Stronnictwa Ludowego Roch. Deklaracja Ideowo-Programowa Stronnictwa Ludowego Roch, 1943, w: S. Lato, W. Stankiewicz, Programy stronnictw ludowych. Zbiór dokumentów, Warszawa 1969.

Program Stronnictwa Pracy, Kraków 1945.

Projekt uchwały programowej XXVI Kongresu PPS dotyczącej zagadnień społeczno-ustrojowych, w: Dokumenty odrodzonej PPS z lat 1944-1947. Wybór, opr. B. Syzdek, „Materiały i Studia z Najnowszej Historii Polski” 1965, t. 2.

Rapacki A., Nowe rolnictwo nowej rzeczywistości, „Przegląd Socjalistyczny” 1945, nr 1.

Rapacki A., Referat gospodarczy, w: Obrady Rady Naczelnej PPS, 18-22 IX 1948 r., „Przegląd Socjalistyczny” (dodatek) 1948, nr 9-12.

Referat A. Witosa o reformie rolnej, „Zielony Sztandar” 1944, nr 2-3 z 1 X.

Rezolucja I Zjazdu PPR w sprawie pracy partii na wsi, w: Rezolucje I Zjazdu PPR, opr. A. Przygoński, Lublin 1980.

Rezolucja plenarnego posiedzenia NKW SL w dniach 17 i 18 sierpnia 1948 r., „Dziennik Ludowy” 1948, z 21 VIII.

Rozporządzenie Krajowej Rady Ministrów z 1 VIII 1944 r. o zabezpieczeniu ziemi na cele przebudowy ustroju rolnego, „Dziennik Ustaw RP” 1944 (wydanie konspiracyjne), nr 2 z 2 VIII 1944 r., cz. III, poz. 9.

Sprawozdanie Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych E. Bertolda złożone na VII sesji KRN 4 V 1945 r., w: Sprawozdanie stenograficzne z posiedzeń KRN w dn. 3, 4, 5 i 6 V 1945 r., Warszawa 1945.

Stanowisko wicepremiera Stanisława Mikołajczyka i jego współpracowników wobec reformy rolnej na Ziemiach Odzyskanych. Warszawa, 4 kwietnia 1946 r., w: Opozycja parlamentarna w Krajowej Radzie Narodowej i Sejmie Ustawodawczym 1945-1947, wybór, wstęp i oprac. R. Turkowski, Warszawa 1997.

Tepicht J., Walka o kierunek rozwoju (Wieś w planie Trzyletnim), „Nowe Drogi” 1947, nr 1.

Tezy do programu chłopskiego PPS, nakładem WK PPS w Gdańsku, b.m.w. 1947.

Tezy programowe Stronnictwa Pracy, Warszawa 1946.

Tezy programowe w sprawie strategii komunistów i perspektyw rozwojowych Polski opracowane przez Alfreda Lampego, [12 VIII 1943], w: Polska Partia Robotnicza. Dokumenty programowe 1942-1948, opr. M. Malinowski i in., Warszawa 1984.

Uchwały NKW SL w sprawie sytuacji politycznej w kraju, 17 VII 1946 r., „Zielony Sztandar” 1946, nr 32 z 4 VIII.

Zarządzenie ministrów: Rolnictwa i Reform Rolnych, Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z 24 I 1946 r. w sprawie wykonania dekretu z 12 VIII 1946 r. o zespoleniu urzędów ziemskich z władzami administracji ogólnej, „Dziennik Urzędowy Ministerstwa Rolnictwa i Reform Rolnych” 1947, nr 1, poz. 3.

Opracowania

Buczek R., Stronnictwo Ludowe w latach 1939-1945. Organizacja i polityka, Londyn 1975.

Ciesielski S., Myśl polityczna komunistów polskich w latach 1939-1944, Wrocław 1990.

Cimek H., Elity Polskiego Stronnictwa Ludowego (sierpień 1945 r. - październik 1947 r.), „Zeszyty Wiejskie” 2015, nr 21.

Dąbrowski S., Koncepcje przebudowy Polski w programach i publicystyce ruchu ludowego 1939-1945, Warszawa 1981.

Góra W., Problemy przebudowy ustroju rolnego w programach ważniejszych stronnictw politycznych w latach okupacji hitlerowskiej, w: Problemy wojny i okupacji 1939-1944, red. W. Góra, J. Gołębiowski, Warszawa 1969.

Gross R., Związek Samopomocy Chłopskiej na olsztyńskiej wsi (1945–1948). Początki „polityki klasowej”, „Echa Przeszłości” 2018, nr XIX.

Hemmerlig Z., Chłopi w walce z rządami komunistycznymi o Polskę Ludową i podmiotowość polityczną (VII 1944 – X 1947), w: Wieś polska 1944-1989. Wybrane problemy podmiotowości społecznej, życia politycznego, ekonomicznego, oświatowego, kulturalnego i religijnego, red. Z. Hemmerling, Warszawa 1990.

Kersten K., U podstaw kształtowania się nowej struktury agrarnej ziem zachodnich (1945-1947), „Polska Ludowa” 1962, t. 1.

Kłusek M., Nieruchomości ziemskie i ich właściciele w postępowaniach administracyjnych z lat 1944–1950 wywołanych realizacją dekretu o przeprowadzeniu reformy rolnej, Kraków 2014.

Kwapiński J., 1939-1945 (kartki z pamiętnika), Londyn 1947.

Łach S., Ziemie Zachodnie i Północne Polski płaszczyzną walki politycznej komunistów z Polskim Stronnictwem Ludowym w latach 1945-1947, w: Ruch ludowy wobec Ziem Odzyskanych, red. M. Ordyłowski, Zielona Góra 2005.

Madajczyk Cz., Sprawa reformy rolnej w Polsce 1939-1944. Programy – taktyka, Warszawa 1961.

Markiewicz M., Przekształcenia własnościowe w polskim rolnictwie (1944-1956), w: „Rewolucja społeczna” czy „dzika przebudowa”? Społeczne skutki przekształceń własnościowych w Polsce (1944-1956), red. T. Osiński, Lublin 2016.

Nadolski M., Kwestia chłopska w polityce stronnictw robotniczych i ludowych w Polsce w latach 1941-1947, Warszawa 1990.

Przybysz K., Polska myśl polityczna 1939-1945. Zarys problematyki, Warszawa 2000.

Przybysz K., W konspiracji. Polski ruch ludowy 1939-1945, Warszawa 2010.

Słabek H., O programach reformy rolnej w latach 1939-1944, „Kwartalnik Historyczny” 1962, nr 2.

Słabek H., Polityka agrarna PPR. Geneza, realizacja, konsekwencje, Warszawa 1978.

Suchoń A., Kowalczyk M., Analiza przepisów dekretu PKWN z 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej wraz z późniejszymi zmianami oraz innych aktów prawnych, na podstawie których nastąpiło przejęcie nieruchomości ziemskich i lasów, w: Reformy rolne w Polsce międzywojennej i powojennej. Prawo – realizacja – skutki – problemy reprywatyzacyjne, red. E. Borkowska-Bagieńska, W. Szafrański, Poznań 2008.

Turkowski R., Polskie środowiska ludowe na emigracji wobec kolektywizacji wsi w kraju, w: Emigracja polska wobec sowietyzacji kraju, red. R. Sudziński, Toruń 2007.

Wojtas A., Problematyka agrarna w polskiej myśli politycznej 1918-1948, Warszawa 1983.

Wolsza T., Polska emigracja polityczna wobec społeczno-gospodarczych przemian w kraju w latach 1944-1950, w: „Rewolucja społeczna” czy „dzika przebudowa”? Społeczne skutki przekształceń własnościowych w Polsce (1944-1956), red. T. Osiński, Lublin 2016. Google Scholar