Nieznany XVI-wieczny inwentarz dworu iławskiego

Seweryn Szczepański

doi:10.31648/ep.6712

Published: 2021-05-091

No. XXII/1 (2021)

An unknown 16th century inventory of a manor house in Iława

Seweryn Szczepański

Echa Przeszłości

Section: ARTICLES

https://doi.org/10.31648/ep.6712

Abstract

This paper concerns the inventory of the official’s manor in Iława (formerly Deutsch Eylau). In the 14th century, Iława was the seat of an official of the Teutonic Order known as a procurator (Pfleger), and in the 15th century this was replaced by a bailiff (Kammerer). After the secularisation of the Teutonic Order, Iława became the seat of the ducal elders (Starostei). Teutonic Order and ducal officials had their seat in the town. Its appearance and furnishings are documented in medieval inventories, published in the collection of the Das grosse Ämterbuch des Deutschen Ordens. Much less is known about the manor in Iława in the period after 1525. The inventory from the 16th century (ca. 1529–1534) which is published here, alongside an introduction to this inventory, aims to fill this gap.

Keywords:

Iława (formerly Deutsch Eylau), Teutonic Ordes Manor House, Ducal Elders Manor House, Duchy of Prussia, inventory

Most read articles by the same author(s)

Download files

pdf (Język Polski)

Citation rules

Szczepański, S. (2021). An unknown 16th century inventory of a manor house in Iława. Echa Przeszłości, (XXII/1), 141–156. https://doi.org/10.31648/ep.6712

Cited by / Share

References

Źródła archiwalne

Archiwum Państwowe w Olsztynie (APO)

a. źródła dokumentowe

385/59: Der kleinen Freien Verschreibungen u.a. in der Ämtern Dt. Eylau, Hohenstein, Pr. Marck u. Ost[e]rode nach dem St.A. Königsberg

b. inwentarze

Różański S., Wstęp archiwalny do zbiorów akt podworskich rodu Finckensteinów, Olsztyn 1957 [mps].

Archiwum Instytutu Sztuki Polskiej Akademii Nauk w Warszawie

a. źródła kartograficzne

Nr inw. IS PAN RP10127: Abris . Uber . Den . See . Geserich . Ist . Gemessen . Anno 1620.

Geheimes Staatsarchiv Preussischer Kulturbesitz Berlin-Dahlem (GStA PK)

a. źródła dokumentowe

XX HA, Etats-Ministerium, 27h, Nr. 2: Inventarium des hauses zur Deutschen Eylaw, welch[e]s in meines gnedigste herrn Anteil geblieben

XX. HA, Etats-Ministerium, 116a, Nr. 3: Inventare von Preussisch Mark 1529-1534

XX HA, Ostpreussische Folianten, 120: [Handfest]ungen Pr. Marckt, Osterrod, Liebmuhl, D.Eylaw, Hohenst., Gilgenb[ur]g, Soldaw, Neidenb[ur]g

b. źródła kartograficzne

XI HA, AKS, Rolle 526: Plan von den Geserich See und damit combinirter Seen nebst deren Ausflus über die Deutsch Eylau-, Klein Sehrensche- und Papier-Mühle in die Drebnitz 1789

XX HA, AK, E 10288: Gilavae vulgo Deutsch Eylau Regiae civitatis Regni Prussiae in Oberlandia lita Delineatio Ichnographica MDCCLIII ex exibet Stannius

c. Inwentarze

Findbuch 154, Bd. 5: Etats-Ministerium Abt. 25-30.

Źródła drukowane

Acten der Ständetage Preussens unter der Herrschaft des Deutschen Ordens, Hrsg. von. M. Toeppen, Bd. II, Leipzig 1880.

Das grosse Ämterbuch des Deutschen Ordens, Hrsg. W. Ziesmer, Danzig 1921.

Das grosse Zinsbuch des Deutschen Ritterordens (1414-1438), Hrsg. P.G. Thielen, Marbrg 1958.

Geschichten von Wegen eines Bundes von Landen und Steten wider den Orden Unser Lieben Frawen und die Bruder desselbe Ordens im Lande zu Prussen geschehen, Hrsg. von M. Toeppen, [w:] Scriptores rerum Prussicarum, Bd. IV, hrsg. M. Toeppen, E. Strehlke, Leipzig 1870.

„Korrespondenzblatt des Vereins für niederdeutsche Sprachforschung”, Jg. I, no. 4: September, Hamburg 1876.

Preussische Urkundenbuch, Bd. 2 (1309-1335), Hrsg. M. Hein, E. Maschke, Königsberg 1939.

Opracowania

Abe K., Die Komturei Osterode des Deutschen Ordens in Preussen 1341-1525, Köln-Berlin 1972.

Białuński G., Zarys dziejów Iławy do 1525 roku, [w:] Iława, red. H. Królikowska, Olsztyn 1999, s. 22–40.

Biskup M., Iława – monografia rozwoju przestrzennego, [w:] Studia z historii budowy miast polskich. Prace Instytutu Urbanistyki i Architektury, R. 6 z. 2. s. 121–127.

Biskup R., Inwentarz pośmiertny oficjała i kanonika sambijskiego Andrzeja Brachwagena z 1517 roku, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, R. LVIII, 2010, nr 2, s. 231-236.

Główka D., Klonder A., Inwentarze mienia w badaniach kultury Europy od średniowiecza po nowożytność, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, R. LI, 2003, nr 2, s. 157-176.

Goldbeck J.F., Vollständige Topographie des Königreichs Preussen. Zweiter Teil welcher die Topographie von West-Preussen enthält, Marienwerder 1789.

Heckmann D., Amtsträger des Deutschen Ordens – Dostojnicy zakonu niemieckiego, Toruń 2020.

Jähnig B., Über Quellen zur Sachkultur des Deutschen Ordens in Preussen, [w:] Werkstatt des Historikers der mittelalterlichen Ritterorden. Quellenkundliche Probleme und Forschungsmethoden, Ordines militares. Colloquia Torunensia Historica, t. 4, red. Z.H. Nowak, Toruń 1987, s. 77-96.

Jóźwiak S., Centralne i terytorialne organy władzy Zakonu Krzyżackiego w Prusach w latach 1228-1410. Rozwój – przekształcenia - kompetencje, Toruń 2012.

Jóźwiak S., Trupinda J., Krzyżackie zamki komturskie w Prusach. Topografia i układ przestrzenny na podstawie średniowiecznych źródeł pisanych, Toruń 2012.

Jóźwiak S., Trupinda J., Organizacja życia na zamku krzyżackim w Malborku w czasach wielkich mistrzów (1309-1454), Malbork 2007.

Kaufmann K. J., Geschichte der Stadt Deutsch Eylau, Danzig 1905.

Kwiatkowski K., Zakon niemiecki jako „Corporatio militaris”. Część I: Korporacja i krąg przynależnych do niej. Kulturowe i społeczne podstawy działalności militarnej zakonu w Prusach (do początku XV wieku), Toruń 2012.

Lasek P., Katalog planów, pomiarów i rysunków architektonicznych w zbiorach Instytutu Sztuki PAN, T. IV, Warszawa 2013

Lasek P., Szczepański S., Iława w świetle źródeł kartograficznych XVII-XVIII wieku, Komunikaty Mazursko-Warmińskie, 2016, nr 2 (292), s. 335-354.

Lasek P., Szczepański S., Z dziejów pewnego zastawu. Czyli „zamek” Deutsch-Eylau alias „dwór” Gross Werder, Biuletyn Historii Sztuki, R. 78, nr 3, 2016, s. 431-458.

Mager F., Wildbahn und Jagd Altpreussens im Wandel der geschichtlichen Jahrhunderte, Leipzig 2000.

Mohrmann R.E., Inwentarze mienia- krytyka źródła, problemy badawcze, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, R. LIII, 2005, nr 2, s. 137-146.

Mülverstedt G. A. von, Die Beamten und Konventsmitglieder in den Verwaltungsbezirken des Deutschen Ordens innerhalb des Oberländischen Kreises, Oberländische Geschichts-blätter, Königsberg, H. 2, 1900, s. 1-59.

Popek M., Pydyn A., Solecki R., Stencel P., Przeprawa mostowa na wyspę Wielka Żuława na jeziorze Jeziorak, [w:] Grodziska Warmii i Mazur. Stan wiedzy i perspektywy badawcze, red. Z. Kobyliński, (Archaeologica Hereditas, vol. II) Warszawa-Zielona Góra 2013, s. 327-373-380.

Schmid B., Deutsch-Eylau, Untersuchung der Fundamente des ehemaligen Deutsch-Orden-Hauses, „Die Denkmalpflege in der Provinz Westpreußen im Jahre 1907“, H. 6, 1909, s. 7-8.

Schmid B., Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Westpreussen, H. XII: Kreis Rosenberg, Danzig 1906.

Szczepański Ł., Nowe odkrycia średniowiecznych toporów z Pojezierza Iławskiego, Brulion Iławski. Miejsce-Spotkanie-Dialog, 2020, s. 7-13.

Tandecki J., Kopiński K., Edytorstwo źródeł historycznych, Warszawa 2014.

Voigt J., Namen-Codex der Deutschen Ordens-Beamten, Hohmeister, Landmeister, Großgebietiger, Komthure, Vögte, Pfleger, Hohmeister-Kompane, Kreutzfahrer, und Söldner-Hauptleute in Preussen, Königsberg 1843.

Woeste Fr., Wörterbuch des Westfälischen Mundart, Norden – Lepizig 1882.

Wolff A., Projekt instrukcji wydawniczej dla pisanych źródeł historycznych do połowy XVI wieku, Studia Źródłoznawcze, t. 1, 1957, s. 155-181.

Wysocki J., Klęczar B., Grodziska typu stożkowego na wyspie Wielka Żuława w Iławie, w Lasecznie Małym i Mozgowie w powiecie iławskim: wstępne wyniki badań, [w:] Grodziska Warmii i Mazur. Stan wiedzy i perspektywy badawcze, red. Z. Kobyliński, (Archaeologica Hereditas, vol. II) Warszawa-Zielona Góra 2013, s. 327-349. Google Scholar