Idea ewolucji Wszechświata, jej geneza, percepcja i filozoficzne uwarunkowania

Marek Szydłowski; Adam Krawiec

doi:10.31648/hip.715

Opublikowane: 2018-09-101

Nr 18 (2012)

Idea ewolucji Wszechświata, jej geneza, percepcja i filozoficzne uwarunkowania

Marek Szydłowski , Adam Krawiec

Humanistyka i Przyrodoznawstwo

Dział: Artykuły

https://doi.org/10.31648/hip.715

Abstrakt

Przywiązanie do statycznego obrazu świata było wartością, z której wielu naukowców, w tym Albert Einstein, nie chciało zrezygnować pomimo, że ogólna teoria względności (OTW) burzyła ten porządek. W percepcji OTW pokutuje wciąż myślenie w kategoriach przestrzeni statycznej, uniwersalnego czasu kosmologicznego, a także statycznej czaso-przestrzeni Minkowskiego. Charakterystyczną cechą tego stylu myślenia jest rozumowanie nie tyle w kategoriach autonomicznej fizycznej czasoprzestrzeni, ile w kategorii czasoprzestrzeni rozseparowanej na czas i przestrzeń. Dyskutujemy wynikające z tego niezrozumienie i błędne interpretacje pojęcia ekspansji przestrzeni. Argumentujemy, że odkrycie ekspansji Wszechświata jest dziełem Lemaitre’a, który rozumiał ten efekt i jako pierwszy testował go w oparciu o model. Hubble’owi przypisujemy odkrycie ucieczki galaktyk jako efektu kinematycznego niepowiązanego z żądnym modelem kosmologicznym. Wskazujemy na to, że program socjologicznej rekonstrukcji historii nauki Flecka może być użyteczny do analizy przejścia od statycznego do dynamicznego Wszechświata.

Słowa kluczowe:

idea ekspansji Wszechświata, kontekst odkrycia, newtonowski i relatywistyczny styl myślowy

Inne teksty tego samego autora

Marek Szydłowski, Paweł Tambor, Emergentny i uniwersalny charakter prawa rozkładu Zipfa w nauce , Humanistyka i Przyrodoznawstwo: Nr 21 (2015)
Marek Szydłowski, Paweł Tambor, Piękno w teorii nauki. Estetyczne kryteria w ocenie i wyborze teorii naukowych , Humanistyka i Przyrodoznawstwo: Nr 19 (2013)

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Szydłowski, M., & Krawiec, A. (2018). Idea ewolucji Wszechświata, jej geneza, percepcja i filozoficzne uwarunkowania. Humanistyka I Przyrodoznawstwo, (18), 7–32. https://doi.org/10.31648/hip.715

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

C. S. Lewis, Odrzucony Obraz, IW Pax, Warszawa 1986.

L. Fleck, Powstanie i rozwój faktu naukowego. Wprowadzenie do nauki o stylu myślowym i kolektywie myślowym, (w:) Z. Cackowski, S. Symotiuk (red.), Psychosocjologia poznania naukowego. Powstanie i rozwój faktu naukowego oraz inne pisma z filozofii poznania, Wyd. UMCS, Lublin 2006, s. 31-163, przedruk: Entstehung und Entwicklung einer wissenschaftlichen Tatsache. Einfuhrung in die Lehre vom Denkstil und Denkkollektiv, Bruno

Schwabe und Co. 1935;

W. Sady, Ludwik Fleck - thought collectives and thought styles, “Poznan Studies in the Philosophy of the Sciences and the Humanities” 2001, nr 74, s. 197-205;

W. Sady, Ludwick Fleck, Stanford Encyclopedia of Philosophy 2012.

E. A. Milne, A Newtonian expanding Universe, “The Quarterly Journal of Mathematics” 1934, nr 5, s. 64-72;

S. Weinberg, Newtonianism, reductionism and the art of congressional testimony, “Nature” 1987, nr 330.

J. Turek, Wszechświat dynamiczny. Rewolucja naukowa w kosmologii, Redakcja Wydawnictw KUL, Lublin 1995.

Reguła KISS - Keep It Short and Simple lub Keep It Simple, Stupid - zob. [online]

<http://pl.wikipedia.org/wiki/KISS_(reguła)>, dostęp: 8.10.2012.

A. Stirling, Keep it complex, “Nature” 2010, nr 468.

J. Turek, Kosmologia Alberta Einsteina i jej filozoficzne uwarunkowania, Redakcja Wydawnictw KUL, Lublin 1982.

K. Volkert, From Legendre to Minkowski - the history of mathematical space in the 19th century, (w:) 414th WE-Heraeus, Space and Time 100 Years after Minkowski, Bad Honnef, 7-12 September 2008.

S. Walter, Hermann Minkowski and the scandal of spacetime, “ESI News” 2008, nr 3.

D. E. Rowe, A look back at Hermann Minkowski’ s Cologne lecture "raum und zeit", “Mathematical Intelligencer” 2009, nr 31, s. 27-39.

A. Einstein, Kosmologische Betrachtungen zur allgemeinen Relativitatstheorie, Sitzungsberichte der Koniglich PreuBischen Akademie der Wissenschaften, Berlin 1917.

L. Smolin, The Trouble with Physics, Houghton Miffin, New York 2006.

G. Gale, Cosmology: Methodological debates in the 1930s and 1940s, (w:) E.N. Zalta (ed.), The Stanford Encyclopedia of Philosophy, summer 2011.

K. Rudnicki, Czy Wszechświat się rozszerza?, „Urania” 1990, nr 61, s. 274-281.

S. Weinberg, Newtonianism and today’ s physics, (w:) S. W. Hawking, W. Israel (eds.), Three Hundred Years of Gravitation, Cambridge University Press, Cambridge 1987, s. 5-16.

K. Rudnicki, Zasady kosmologiczne, Wyższa Szkoła Ochrony Środowiska, Bydgoszcz 2002.

M. Realdi, G. Peruzzi, Einstein, de Sitter and the beginning of relativistic cosmology

in 1917, „Gen. Rel. Grav.” 2009, nr 41, s. 225-247.

K. Rudnicki, Zasady kosmologiczne, Wyższa Szkoła Ochrony Środowiska, Bydgoszcz 2002.

J. Woleński, (w:) S. Butrym (ed.), Z zagadnień filozofii nauk przyrodniczych, Instytut Filozofii i Socjologii PAN, Warszawa 1991.

G. F. R. Ellis, Before the beginning: emerging questions and uncertainties, “Astrophys. Space Sciences” 1999, nr 269-270, s. 693-720.

G. F. R. Ellis, Issues in the Philosophy of Cosmology. arXiv:astro-ph/0602280. G. F. R. Ellis, Major themes in the relation between philosophy and cosmology, “Memorie della Societr Astronomia Italiana” 1991, nr 62, s. 553.

H. F. M. Goenner, What kind of science is cosmology?, “Annalen Phys.” 2010, nr 522, s. 389-418.

H. Kragh, The controversial universe, “Physics and Philosophy” 2007, Id 008.

H. Bondi, Cosmology, Cambridge University Press, Cambridge 1961.

ob. C. H. Lineweaver, T. M. Davis, Misconceptions about the big bang, “ScientificAmerican” 2005.

E. Hubble, R. C. Tolman, Two methods of investigating the nature of the nebular redshift, “Astrophysical Journal” 1935, nr 82, s. 302-337.

G. Lemaitre, Un Univers homogene de masse constante et de rayon croissant rendant compte de la vitesse radiale des nebuleuses extragalactiques, “Annales de la Societe Scietifi-

que de Bruxelles” 1927, nr A47, s. 49-59.

E. A. Milne, Stellar kinematics and the K-effect, “Monthly Notices of the Royal Astronomical Society” 1935, nr 95, s. 560-561.

T. Rothman, G. F. R. Ellis, Metaflacja, „Postępy Fizyki” 1987, nr 38, s. 511-534.

W. H. McCrea, E. A. Milne, Newtonian Universes and the curvature of space, “The Quarterly Journal of Mathematics” 1934, nr 5, s. 73-80.

D. S. Lemons, A Newtonian cosmology Newton would understand, “American Journal of Physics” 1988, nr 56, s. 502-504;

F. J. Tipler, Rigorous Newtonian cosmology, “American Journal of Physics” 1996, nr 64, s. 1311-1315.

L. M. Sokołowski, Elementy kosmologii, ZamKor, Kraków 2005; D. B. Malament, Is Newtonian Cosmology Inconsistent?, “Philosophy of Science” 1995, nr 62, s. 489-510;

P. Vickers, Was Newtonian cosmology really inconsistent?, “Stud. in Hist. & Phil. of Mod. Phys.” 2009, nr 40, s. 197-208.

Y. V. Baryshev, Expanding Space: The Root of Conceptual Problems of the Cosmological Physics. arXiv: gr-qc/0810.0153

A. A. Penzias, R. W. Wilson, A Measurement of excess antenna temperature at 4080 Mc/s, “Astrophysical Journal” 1965, nr 142, s. 419-421.

E. Hubble, A Relation between Distance and Radial Velocity among Extra-Galactic Nebulae, “Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America” 1929, t. 15, s. 168-173.

S. v. d. Bergh, Discovery of the Expansion of the Universe, arXiv:1108.0709[physics.hist-ph].

H. Nussbaumer, L. Bieri, Who discovered the expanding universe?, arXiv:1107.2281[physics.hist-ph].

E. Harrison, Cosmology: The Science of the Universe, Cambridge University Press, Cambridge 1981; idem, The redshift-distance and velocity-distance laws, “Astrophysical Journal” 1993, nr 403, s. 28-31.

A. Pelczar, O możliwości konstrukcji w matematyce, „Prace Komisji Filozofii Nauk Przyrodniczych PAU”, Kraków 2010, s. 33-46.

M. J. Francis, L. A. Barnes, J. B. James, G. F. Lewis, Expanding Space: the Root of all Evil?, “Publ. Astron. Soc. Austral.” 2007, nr 24, s. 95-102.

H. Bondi, Spherically symmetrical models in general relativity, “Monthly Notices of Royal Astronomical Society” 1947, nr 107, s. 410.

P. J. E. Peebles, Principles of Physical Cosmology, Princeton University Press, Princeton 1993, s. 13.

L. Ryk, Metodologiczne modele powstawania teorii w fizyce, Wrocław 1984.

M. Szydłowski, A. Krawiec, Modelling the science evolution as dynamical systems, (w:) Volume of Abstracts: 11th International Congress of Logic "Methodologyand Philosophy of Science", August 20-26 1999, Cracow, Poland, J. Cachro, K. Kijania-Placek (red.), Instytut Filozofii UJ, Kraków 1999. Google Scholar

Marek Szydłowski

Afiliacja:

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Obserwatorium Astronomiczne Polska

Adam Krawiec

Afiliacja:

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, Instytut Ekonomii i Zarządzania Polska