Konstruowanie tożsamości w kontekście opowieści matki. O postzależnościowej strukturze narracji filmu Niegdyś moja matka Sophii Turkiewicz
Gabriela Sitek
Instytut Sztuk Audiowizualnych Uniwersytet Jagiellońskimgr, doktorantka w Instytucie Sztuk Audiowizualnych na Wydziale Zarządzania i Komunikacji Społecznej Uniwersytetu Jagiellońskiego, dyscyplina nauki humanistyczne, nauki o sztuce – filmoznawstwo. Absolwentka studiów na kierunku filologia polska na Uniwersytecie Warszawskim i podyplomowych studiów na kierunku wiedza o kulturze w Polskiej Akademii Nauk. Interesuje się kinem dokumentalnym, found footage, autobiografizmem, perspektywami pamięci. W ramach współpracy z Fundacją Okonakino opracowała koncepcję cyklu projekcji i dyskusji w ramach projektu „Found footage: ożywianie archiwów”. Publikowała teksty m.in. w „Kwartalniku Filmowym”, „Ekranach”, „Mediach – Kulturze – Komunikacji Społecznej”, „Kulturze Liberalnej”, „Res Publice Nowej”, Gazecie.pl. Najważniejsze opracowania to: Polityczny wymiar przestrzeni publicznej i prywatnej w filmach Pétera Forgács’a („Kwartalnik Filmowy” 2013, nr 82), Scena deskorolkarzy w Berlinie Wschodnim. Procesy pamięci, (re)kreacja przeszłości a fikcjonalność filmu „To nie Kalifornia” („Media – Kultura – Komunikacja Społeczna” 2014, nr 2), Niewyrażalność a obrazowanie cierpienia w „Brakującym zdjęciu” Rithy’ego Panha („Kwartalnik Filmowy” 2016, nr 96).
Abstrakt
W artykule autorka poddaje analizie i interpretacji narrację zastosowaną przez Sophię Turkiewicz w filmie Niegdyś moja matka (2013). W omawianym dokumencie reżyserka przedstawia zapośredniczoną historię doświadczenia Syberii i buduje opowieść o swoim własnym życiu. Tekst jest próbą ukazania filmu jako opowieści o kreacji tożsamości, będącej przezwyciężeniem przytłoczenia historią o traumatycznych wydarzeniach II wojny światowej. Autorka odwołuje się do kategorii postpamięci i rozpoznań Marianne Hirsch dotyczących jej kreacyjnej struktury. W analizie i interpretacji filmu została wykorzystana kategoria tożsamości konstruowanej, przedstawiona w pracy Katarzyny Rosner Narracja, tożsamość i czas oraz w książce Davida Carra Time, Narrative and History. Wykorzystanie archiwalnych materiałów filmowych i inscenizacji w omawianym filmie zostaje poddane analizie, aby ukazać, że ich reorganizacja umożliwia przewartościowanie przeszłych wydarzeń i skonstruowanie narracji umożliwiającej określenie tożsamości Turkiewicz. Artykuł ma na celu, po pierwsze, przedstawienie techniki montażu zwanej found footage jako formy filmowej, której środki umożliwiają zobrazowanie przewartościowań tożsamości i krytycznego odniesienia się do historii, i po drugie uzmysłowienie wpływu wydarzeń związanych z II wojną światową na prywatne relacje ludzi, w przypadku omawianego filmu dokumentalnego – matki i córki.
Słowa kluczowe:
postpamięć, found footage, home movie, narracja, tożsamośćBibliografia
Carr D., Time, Narrative and History, Bloomington 1986.
Dąbrowski B., Postpamięć, zależność, trauma, w: Kultura po przejściach, osoby z przeszłością. Polski dyskurs postzależnościowy – konteksty, perspektywy badawcze, red. R. Nycz, Kraków 2011.
Fung R., Remaking Home Movies, w: Mining the Home Movie: Excavations in Histories and Memories, red. K.I. Ishizuka, P.R. Zimmermann, Berkeley – Los Angeles – London 2008.
Hirsch M., Pokolenie postpamięci, „Didaskalia” 2011, nr 105.
Kopeć Z., Polski dyskurs syberyjski, w: (P)o zaborach, (p)o wojnie, (p)o PRL. Polski dyskurs postzależnościowy dawniej i dziś, red. H. Gosk, E. Kraskowska, Kraków 2013.
Kultura po przejściach, osoby z przeszłością. Polski dyskurs postzależnościowy – konteksty, perspektywy badawcze, red. R. Nycz, Kraków 2011.
Kuziak M., Interteksty postzależności. „Utwór o Matce i Ojczyźnie” Bożeny Umińskiej-Keff,
w: (P)o zaborach, (p)o wojnie, (p)o PRL. Polski dyskurs postzależnościowy dawniej i dziś, red.
H. Gosk, E. Kraskowska, Kraków 2013.
Mining the Home Movie: Excavations in Histories and Memories, red. K.I. Ishizuka, P.R. Zimmermann, Berkeley – Los Angeles – London 2008.
Odin R., Reflection on the Family Home Movie as Document: A Semio-Pragmatic Approach, w: Mining the Home Movie: Excavations in Histories and Memories, red. K.I. Ishizuka, P.R. Zimmermann, Berkeley – Los Angeles – London 2008.
(P)o zaborach, (p)o wojnie, (p)o PRL. Polski dyskurs postzależnościowy dawniej i dziś, red. H. Gosk, E. Kraskowska, Kraków 2013.
Radkiewicz M., Filmy z odzysku. O kinowych i artystycznych projektach found footage, „Dialog” 2012, nr 3.
Ronduda Ł., Strategie subwersywne w sztukach medialnych, Kraków 2006.
Rosner K., Narracja, tożsamość i czas, Kraków 2006.
Silver City. Awards, Imdb.com, [online] <http://www.imdb.com/title/tt0088119/awards?ref_=tt_awd> dostęp: 30.08.2015.
Wees W.C., Recycled Images: The Art and Politics of Found Footage Films, New York 1993.
Zimmermann P.R., The Home Movie Movement: Excavations, Artifacts, Minings, w: Mining the Home Movie: Excavations in Histories and Memories, red. K.I. Ishizuka, P.R. Zimmermann, Berkeley – Los Angeles – London 2008.
Filmografia
Letters from Poland (1977), reż. Sophia Turkiewicz.
Niegdyś moja matka (2013), reż. Sophia Turkiewicz.
Silver City (1984), reż. Sophia Turkiewicz.
Instytut Sztuk Audiowizualnych Uniwersytet Jagielloński
<p>mgr, doktorantka w Instytucie Sztuk Audiowizualnych na Wydziale Zarządzania i Komunikacji Społecznej Uniwersytetu Jagiellońskiego, dyscyplina nauki humanistyczne, nauki o sztuce – filmoznawstwo. Absolwentka studiów na kierunku filologia polska na Uniwersytecie Warszawskim i podyplomowych studiów na kierunku wiedza o kulturze w Polskiej Akademii Nauk. Interesuje się kinem dokumentalnym, found footage, autobiografizmem, perspektywami pamięci. W ramach współpracy z Fundacją Okonakino opracowała koncepcję cyklu projekcji i dyskusji w ramach projektu „Found footage: ożywianie archiwów”. Publikowała teksty m.in. w „Kwartalniku Filmowym”, „Ekranach”, „Mediach – Kulturze – Komunikacji Społecznej”, „Kulturze Liberalnej”, „Res Publice Nowej”, Gazecie.pl. Najważniejsze opracowania to: Polityczny wymiar przestrzeni publicznej i prywatnej w filmach Pétera Forgács’a („Kwartalnik Filmowy” 2013, nr 82), Scena deskorolkarzy w Berlinie Wschodnim. Procesy pamięci, (re)kreacja przeszłości a fikcjonalność filmu „To nie Kalifornia” („Media – Kultura – Komunikacja Społeczna” 2014, nr 2), Niewyrażalność a obrazowanie cierpienia w „Brakującym zdjęciu” Rithy’ego Panha („Kwartalnik Filmowy” 2016, nr 96).</p> Polska
mgr, doktorantka w Instytucie Sztuk Audiowizualnych na Wydziale Zarządzania i Komunikacji Społecznej Uniwersytetu Jagiellońskiego, dyscyplina nauki humanistyczne, nauki o sztuce – filmoznawstwo. Absolwentka studiów na kierunku filologia polska na Uniwersytecie Warszawskim i podyplomowych studiów na kierunku wiedza o kulturze w Polskiej Akademii Nauk. Interesuje się kinem dokumentalnym, found footage, autobiografizmem, perspektywami pamięci. W ramach współpracy z Fundacją Okonakino opracowała koncepcję cyklu projekcji i dyskusji w ramach projektu „Found footage: ożywianie archiwów”. Publikowała teksty m.in. w „Kwartalniku Filmowym”, „Ekranach”, „Mediach – Kulturze – Komunikacji Społecznej”, „Kulturze Liberalnej”, „Res Publice Nowej”, Gazecie.pl. Najważniejsze opracowania to: Polityczny wymiar przestrzeni publicznej i prywatnej w filmach Pétera Forgács’a („Kwartalnik Filmowy” 2013, nr 82), Scena deskorolkarzy w Berlinie Wschodnim. Procesy pamięci, (re)kreacja przeszłości a fikcjonalność filmu „To nie Kalifornia” („Media – Kultura – Komunikacja Społeczna” 2014, nr 2), Niewyrażalność a obrazowanie cierpienia w „Brakującym zdjęciu” Rithy’ego Panha („Kwartalnik Filmowy” 2016, nr 96).
