Nowe źródło historii? Redefinicja gatunku filmu historycznego w dzisiejszym kinie polskim
Piotr Skrzypczak
Zakład Filmu i Kultury Audiowizualnej Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniudr hab., kierownik Zakładu Filmu i Kultury Audiowizualnej w Katedrze Kulturoznawstwa Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. W kręgu jego zainteresowań badawczych znajduje się m.in. problematyka filmowej adaptacji literatury oraz aktorstwa filmowego, któremu poświęcił szereg artykułów z zakresu historii wczesnego aktorstwa, a także amerykańskiej metody gry aktorskiej i zagadnień z obszaru performatyki nowych mediów. Autor kilkudziesięciu prac z zakresu filmowych adaptacji utworów literackich – prozy europejskiej i amerykańskiej. Współredaktor tomu Scena i ekran. Przestrzeń dialogu interartystycznego (Toruń 2007, współredaktor Janusz Skuczyński). Opublikował m.in.: Filmowe panoramy społeczeństwa polskiego XIX wieku (Toruń 2004), Aktor i jego postać ekranowa. Aktorstwo ery kina niemego w teorii i refleksji krytycznej (Toruń 2009).
Abstrakt
Dzieje polskiego filmu historycznego od jego początków były ściśle związane nie tylko z badaniami historycznymi, uwzględniającymi pewien rodzaj narracji historycznej i przyjmowane w opracowaniach naukowych strategie ich przekształcania, ale również z interpretacją naszej kultury literackiej i malarskiej – poświęconej historii. Z repertuaru terminów, którymi określa się filmy poświęcone historii tej bliższej i odleglejszej, jak na przykład „filmowa pop-historia”, „literacki historyzm”, „kino świadomości historycznej”, to ostatnie wydaje się najbardziej właściwe. Problematyka filmowej interpretacji historii okazuje się obecnie bardzo istotna z powodu poszukiwań repertuarowych – tematów rekonstruujących najnowszą historię. Zaprojektowany przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego konkurs na scenariusz filmu historycznego otwiera różne formuły filmowe: od utworu kameralnego aż po wielkie widowisko. Niewyraźnie została określona perspektywa czasowa historii najnowszej i tej sprzed wielu wieków. Dystans czasowy podejmowanych przez kinematografię procesów i wydarzeń wyraźnie się jednak zmniejsza. Za historyczne uważa się filmy, które ukazują to, co działo się zaledwie „przedwczoraj”. Nasuwa się więc pytanie o trafność i aktualność definicji filmu historycznego. Być może konieczna jest jego redefinicja. Może w tym pomóc rekonesans w dzieje polskiego kina historycznego.
Słowa kluczowe:
filmowa adaptacja literatury, gatunek filmu historycznego, filmowa pop-historia, literacki historycyzm, kino świadomości narodowejBibliografia
Encyklopedia kina, red. T. Lubelski, Kraków 2003.
Ferro M., Kino i historia, tłum. T. Falkowski, Warszawa 2011.
Film i historia. Antologia, red. I. Kurz, Warszawa 2008.
Guynn W., Przekształcanie historii w filmie, tłum. T. Rutkowska, K. Kosińska, „Kwartalnik Filmowy” 2010, nr 69.
Haltof M., Kino polskie, tłum. M. Przylipiak, Gdańsk 2002.
Hendrykowska M., Kronika kinematografii polskiej 1895–1997, Poznań 1999.
Hendrykowski M., Scenariusz filmowy i jego odmiany. Studium przedmiotu, „Images” 2012, t. 11, nr 20.
Jarosław Sellin o konkursie, [online] <http://www.tvn24.pl/wiadomości-z-kraju.3/jaroslaw-sellino-konkursie>, dostęp: 10.06.2017.
Kino polskie jako kino narodowe, red. T. Lubelski, M. Stroiński, Kraków 2009.
Konkurs stypendialny na stworzenie scenariusza filmu fabularnego z zakresu historii Polski, [online]<http://www.mkidn.gov.pl/pages/posts/konkurs-stypendialny-na-stworzenie-scenariusza-filmufabularnego-z-zakresu-historii-polski-6445.php>, dostęp: 10.06.2017.
Krzemiński A., Upiory nasze i wasze, „Wprost” 2003, nr 40.
Litka P., Historyczny film [hasło], w: Encyklopedia kina, red. T. Lubelski, Kraków 2003.
Lubelski T., Historia kina polskiego. Twórcy, filmy, konteksty, Chorzów 2008.
Lubelski T., Wstęp, w: Kino polskie jako kino narodowe, red. T. Lubelski, M. Stroiński, Kraków 2009.
Marszałek R., Filmowa pop-historia, Kraków 1984.
Matuszewski B., Nowe źródło historii; Ożywiona fotografia czym jest, czym być powinna, tłum. B. Michałek i in., Warszawa 1995.
Między słowem a obrazem. Księga pamiątkowa dla uczczenia jubileuszu Profesor Eweliny Nurczyńskiej-Fidelskiej, red. M. Jakubowska, T. Kłys, B. Stolarska, Kraków 2005.
Napisz scenariusz i wygraj. Rusza konkurs na film historyczny, [online] <http://www.tvp.info/26143161/napisz-scenariusz-i-wygraj-rusza-konkurs-na-film-historyczny>, dostęp: 10.06.2017.
Olszowska M., Mit Powstania Warszawskiego a polskie kino narodowe, w: Kino polskie jako kino narodowe, red. T. Lubelski, M. Stroiński, Kraków 2009.
O’Regan T., Australian National Cinema, London – New York 1996.
Plisiecki J., Film i sztuki tradycyjne, Lublin 1999.
Pozwalam śnić widzom, z Łukaszem Barczykiem rozmawia D. Bierczyńska, „Kino” 2015, nr 4.
Rosenstone R.A., Historia w obrazach/historia w słowach: rozważania nad możliwością przedstawienia historii na taśmie filmowej, tłum. Ł. Zaremba, w: Film i historia. Antologia, red. I. Kurz, Warszawa 2008.
Rozumieć czy ilustrować historię, dyskutują: Bronisław Geremek, Antoni Mączak, Janusz Tazbir i Ryszard Koniczek, „Kino” 1975, nr 6.
Sienkiewicz dzisiaj. Formy (nie)obecności, red. B. Burdziej, E. Owczarz, Toruń 2010.
Skrzypczak P., Nieoczekiwane kłopoty z „najbardziej filmowym pisarzem”. O ekranizacjach „Trylogii” Henryka Sienkiewicza, w: Sienkiewicz dzisiaj. Formy (nie)obecności, red. B. Burdziej, E. Owczarz, Toruń 2010.
Słoczyński H.M., Matejko, Wrocław 2000.
Stachówna G., „Krzyżacy” – filmowa klechda domowa, w: Widziane po latach. Analizy i interpretacje filmu polskiego, red. M. Hendrykowska, Poznań 2000.
Stachówna G., Ułan i dziewczyna (i koń), w: Kino polskie jako kino narodowe, red. T. Lubelski, M. Stroiński, Kraków 2009.
Stevenson M., Polskiego kina wyjście w historię, w: Między słowem a obrazem. Księga pamiątkowa dla uczczenia jubileuszu Profesor Eweliny Nurczyńskiej-Fidelskiej, red. M. Jakubowska, T. Kłys, B. Stolarska, Kraków 2005.
Szymala J., Filmowy obraz Potopu szwedzkiego (1655–1660), „Kwartalnik Sarmacki” 2013, 1 (3), s. 11, [online] <http://historykon.pl/filmowy-obraz-potopu-szwedzkiego-1655-1660/>, dostęp: 10.06.2017.
Widziane po latach. Analizy i interpretacje filmu polskiego, red. M. Hendrykowska, Poznań 2000.
Witek P., Metodologiczne problemy historii wizualnej, „Res Historica” 2014, nr 34.
Wojnicka J., Film historyczny [hasło], w: J. Wojnicka, O. Katafiasz, Słownik wiedzy o filmie, Bielsko-Biała 2005.
Filmografia
Australia (2008), reż. Buz Luhrmann.
Barbara Radziwiłłówna (1936), reż. Józef Lejtes.
Carska faworyta (1918), reż. Aleksander Hertz.
Col ferro e col fuoco (pol. Ogniem i mieczem, 1962), reż. Fernando Cerchio.
Cud nad Wisłą (1921), reż. Ryszard Bolesławski.
Danton (1982), reż. Andrzej Wajda.
Faraon (1965), reż. Jerzy Kawalerowicz.
Gallipoli (1981), reż. Peter Weir.
Gniazdo (1974), reż. Jan Rybkowski.
Hiszpanka (2015), reż. Łukasz Barczyk.
Hrabina Cosel (1968), reż. Jerzy Antczak.
Huragan (1928), reż. Józef Lejtes.
Idziemy do Ciebie Polsko (1913), reż. Nina Niovilli.
Kanał (1956), reż. Andrzej Wajda.
Kazimierz Wielki (1976), reż. Czesław i Ewa Petelscy.
Kopernik (1973), reż. Czesław i Ewa Petelscy.
Kościuszko pod Racławicami (1913), reż. Orland.
Kościuszko pod Racławicami (1938), reż. Józef Lejtes.
Krzyżacy (1960), reż. Aleksander Ford.
Młodość Chopina (1952), reż. Aleksander Ford.
Noce i dnie (1975), reż. Jerzy Antczak.
Ogniem i mieczem (1999), reż. Jerzy Hoffman.
Ogniem i mieczem (serial TV, 2001), reż. Jerzy Hoffman.
Pan Tadeusz (1928), reż. Ryszard Ordyński.
Pan Wołodyjowski (1969), reż. Jerzy Hoffman.
Patriota (2000), reż. Roland Emmerich.
Pianista (2002), reż. Roman Polański.
Podhale w ogniu (1956), reż. Jan Batory.
Popioły (1965), reż. Andrzej Wajda.
Potop (1974), reż. Jerzy Hoffman.
Quo vadis (2001), reż. Jerzy Kawalerowicz.
Rok 1863 (1922), reż. Edward Puchalski.
Smuga cienia (1979), reż. Andrzej Wajda.
Tam na błoniu błyszczy kwiecie (1920), reż. Wiktor Biegański.
Warszawska premiera (1951), reż. Jan Rybkowski.
W pustyni i w puszczy (2001), reż. Gavin Hood.
Zamach stanu (1980), reż. Ryszard Filipski.
Źródło nadziei (2014), reż. Russell Crowe.
Zakład Filmu i Kultury Audiowizualnej Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
<p>dr hab., kierownik Zakładu Filmu i Kultury Audiowizualnej w Katedrze Kulturoznawstwa Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. W kręgu jego zainteresowań badawczych znajduje się m.in. problematyka filmowej adaptacji literatury oraz aktorstwa filmowego, któremu poświęcił szereg artykułów z zakresu historii wczesnego aktorstwa, a także amerykańskiej metody gry aktorskiej i zagadnień z obszaru performatyki nowych mediów. Autor kilkudziesięciu prac z zakresu filmowych adaptacji utworów literackich – prozy europejskiej i amerykańskiej. Współredaktor tomu Scena i ekran. Przestrzeń dialogu interartystycznego (Toruń 2007, współredaktor Janusz Skuczyński). Opublikował m.in.: Filmowe panoramy społeczeństwa polskiego XIX wieku (Toruń 2004), Aktor i jego postać ekranowa. Aktorstwo ery kina niemego w teorii i refleksji krytycznej (Toruń 2009).</p> Polska
dr hab., kierownik Zakładu Filmu i Kultury Audiowizualnej w Katedrze Kulturoznawstwa Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. W kręgu jego zainteresowań badawczych znajduje się m.in. problematyka filmowej adaptacji literatury oraz aktorstwa filmowego, któremu poświęcił szereg artykułów z zakresu historii wczesnego aktorstwa, a także amerykańskiej metody gry aktorskiej i zagadnień z obszaru performatyki nowych mediów. Autor kilkudziesięciu prac z zakresu filmowych adaptacji utworów literackich – prozy europejskiej i amerykańskiej. Współredaktor tomu Scena i ekran. Przestrzeń dialogu interartystycznego (Toruń 2007, współredaktor Janusz Skuczyński). Opublikował m.in.: Filmowe panoramy społeczeństwa polskiego XIX wieku (Toruń 2004), Aktor i jego postać ekranowa. Aktorstwo ery kina niemego w teorii i refleksji krytycznej (Toruń 2009).
