Postać filmowa jako nośnik religijnego znaczenia. Ekranowe obrazy osób konsekrowanych w polskim kinie i telewizji od 2000* roku w funkcji socjokulturowego przekazu na temat współczesnej religijności
Mariola Marczak
Wydział Humanistyczny Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztyniedr hab., prof. Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. Filmoznawczyni. Kieruje Zakładem Filmu, Telewizji i Nowych Mediów w Instytucie Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej UWM w Olsztynie. Zastępca redaktora naczelnego kwartalnika „Media – Kultura – Komunikacja Społeczna”. Jurorka Międzynarodowego Festiwalu Filmów Więziennych Prison Movie oraz festiwalu BlueBox w Olsztynie, członkini ekumenicznego jury 32. Warszawskiego Międzynarodowego Festiwalu Filmowego. Interesuje się teologią filmu, kinem religijnym oraz kinem metafizycznym, genologią i antropologią filmu, zagadnieniami etyki w mediach i etyki mediów audiowizualnych, a także historią i socjologią kina polskiego. Autorka Poetyki filmu religijnego (Kraków 2000) oraz monografii Niepokój i tęsknota. Kino wobec wartości. O filmach Krzysztofa Zanussiego (Olsztyn 2011). Redaktor monografii zbiorowej Film, telewizja i sztuki wizualne w dobie nowych mediów (Olsztyn 2014).
Abstrakt
Autorka artykułu bada problematykę postaci filmowych osób konsekrowanych jako element kształtowania oraz przywoływania religijnych i transcendentnych znaczeń w utworach filmowych. Odwołując się do Faces. Historia twarzy Hansa Beltinga, stawia tezę, że sposób, w jaki na ekranach (kinowych i telewizyjnych) zostały ukształtowane postaci bohaterów, odzwierciedla społeczne postawy wobec religii, w polskich sztukach audiowizualnych – głównie wobec Kościoła katolickiego. W niniejszej pracy przedstawiono przekrojową analizę polskich filmów i seriali tworzonych od 2000 roku, dokonaną pod kątem funkcji tych szczególnych bohaterów związanych z Kościołem katolickim w utworach, w których się pojawiali. Na podstawie studiów nad filmami i serialami autorka rozważa kwestię odbioru Kościoła katolickiego oraz jego „urzędników” we współczesnym społeczeństwie polskim.
Słowa kluczowe:
postać filmowa, ksiądz, zakonnica, zakonnik, chrześcijaństwo, polski Kościół, polskie społeczeństwo, audiowizualny portret, społeczny obrazBibliografia
Czaja D., Symbol i film. Uwagi metodologiczne, „Polska Sztuka Ludowa. Konteksty” 1992, nr 3–4 (218–219), s. 39–42.
Dymarski Z., Między sacrum a sanctum, czyli o pewnej próbie uchwycenia rzeczywistości religijnej w erze ponowoczesnej, w: Sacrum w kinie. Dekadę później, red. S.J. Konefał, M. Zelent, K. Kornacki, Gdańsk 2013, s. 11–24.
Fredericksen D., Jung – Znak – Symbol – Film, tłum. A. Helman, w: Panorama współczesnej myśli filmowej, red. A. Helman, Kraków 1992, s. 109–134.
Hendrykowski M., Słownik terminów filmowych, Poznań 1994.
Kempna M., Religijność jako paratekst. Na obrzeżach teorii filmu religijnego, w: Pogranicza audiowizualności, red. A. Gwóźdź, Kraków 2010.
Kornacki K., Bóg i zaświaty w kinie postmodernistycznym, w: Sacrum w kinie. Dekadę później. Szkice, eseje, rozprawy, red. S.J. Konefał, M. Zelent, K. Kornacki, Gdańsk 2013, s. 355–373.
Kornacki K., Wizerunek Boga i zaświatów w kinie współczesnym, „Ethos” 2010, nr 1 (89), s. 67–84.
Lis M., Epifania czy instrumentalizacja Boga? Spojrzenie na filmy religijne, w: Sacrum w kinie. Dekadę później, red. S.J. Konefał, M. Zelent, K. Kornacki, Gdańsk 2013, s. 51–62.
Luter A., Poszukiwanie transcendencji w kinie polskim dwudziestego pierwszego wieku, „Ethos” 2010, nr 1 (89), s. 144–147.
Marczak M., Apokryficzne figury Chrystusa we współczesnym polskim kinie, „Studia Kulturoznawcze” 2014, nr 2 (6), s. 149–170.
Marczak M., Obraz zakonnicy we współczesnym polskim kinie, w: Blask religii. Media w poszukiwaniu sacrum i autorytetów, red. M. Sokołowski, Toruń 2016, s. 39–56.
Marsh C., Audience Reception, w: Routledge Companion to Religion and Film, red. J. Lyden, London–New York 2009, s. 255–274.
Media2.pl, [online] <http://media2.pl/badania/130881-Rok-2015-przed-TV-Najlepsze-kanaly-TV-iprogramy.-Dluzej-ogladalismy-TV.html>, dostęp: 10.02.2016.
Michera W., Antropologia obrazu. Uwagi, w: Kultura wizualna – teologia wizualna, red. W. Kawecki, J.S. Wojciechowski, D. Żukowska-Gardzińska, Warszawa 2011, s. 53–59.
Najlepsze seriale w 2012 roku: „M jak miłość”, „Ranczo”, „Na dobre i na złe”, [online] <http://superseriale.se.pl/kulisy-seriali/najlepsze-seriale-w-2012-roku-m-jak-milosc-ranczo-na-dobrei-na-zle_298912.html>, dostęp: 11.02.2015.
„Plebania” była emitowana przez 11 lat, [online] <http://superseriale.se.pl/kulisy-seriali/chca-namzamknac-plebanie_183871.html>, dostęp: 11.02.2016.
Święta polskie, [online] <www.filmpolski.pl/fp/index.php?film=128562>, dostęp: 3.02.2016.
Wójcik G., Milcząca obecność…? Kobiety i Kościół w „Pokuszeniu” i „W imieniu diabła” Barbary Sass, „Media – Kultura – Komunikacja Społeczna” 2015, nr 3 (11), s. 55–66.
Żaglewski T., Obudzić diabła. Komiksowa herezja religijna na przykładzie serii „Hellboy” oraz „Kaznodzieja”, „Studia Kulturoznawcze” 2014, nr 2 (6), s. 107–124.
Filmografia
11 minut, reż. Jerzy Skolimowski (2015).
1920. Bitwa Warszawska, reż. Jerzy Hoffman (2011).
Biała sukienka. Przypowieść na Boże Ciało, reż. Michał Kwieciński (2003).
Braciszek, reż. Andrzej Barański (TV, 2007).
Ciało, reż. Andrzej Saramonowicz, Tomasz Konecki (2003).
Dom zły, reż. Wojciech Smarzowski (2009).
Faustyna, reż. Jerzy Łukaszewicz (1994).
Głosy wewnętrzne, reż. Krzysztof Zanussi (Teatr Telewizji, 2008).
Ida, reż. Paweł Pawlikowski (2013).
Jasminum, reż. Jan Jakub Kolski (2005).
Katyń, reż. Andrzej Wajda (2007).
Klan, reż. Paweł Karpiński i in. (1997–).
Kołysanka, reż. Juliusz Machulski (2010).
Kop głębiej, reż. Konrad Szołajski (2011).
Kto nigdy nie żył, reż. Andrzej Seweryn (2006).
Magdalena, reż. Mateusz Znaniecki (2013).
Matka Joanna od Aniołów, reż. Jerzy Kawalerowicz (1961).
Metanoia, reż. Ryszard Markiewicz (2005).
Obce ciało, reż. Krzysztof Zanussi (2014).
Ojciec Mateusz, reż. Maciej Dejczer i in. (2008–).
Piekło – niebo, reż. Natalia Koryncka-Gruz (TV, 2004).
Plebania, reż. Jerzy Łukaszewicz i in. (2000–2012).
Pogoda na jutro, reż. Jerzy Stuhr (2003).
Pokuszenie, reż. Barbara Sass (1995).
Południe – północ, reż. Łukasz Karwowski (2006).
Popiełuszko, wolność jest w nas, reż. Rafał Wieczyński (2009).
Prymas – trzy lata z tysiąca, reż. Teresa Kotlarczyk (2000).
Ranczo, reż. Wojciech Adamczyk (2006–2016).
Ranczo Wilkowyje, reż. Wojciech Adamczyk (2007).
Siła wyższa, reż. Wojciech Adamczyk (2012).
Suplement, reż. Krzysztof Zanussi (2002).
Synowie, reż. Krzysztof Jaroszyński (2009).
Święty interes, reż. Maciej Wojtyszko (2010).
Teraz i zawsze, reż. Artur Pilarczyk (2009).
U Pana Boga za piecem, reż. Jacek Bromski (1998).
U Pana Boga w ogródku, reż. Jacek Bromski (2007).
U Pana Boga za miedzą, reż. Jacek Bromski (2009).
W imieniu diabła, reż. Barbara Sass-Zdort (2010).
W imię…, reż. Małgorzata Szumowska (2013).
Wino truskawkowe, reż. Dariusz Jabłoński (2007).
Wszyscy święci, reż. Andrzej Barański (2002).
Wydział Humanistyczny Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
<p>dr hab., prof. Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. Filmoznawczyni. Kieruje Zakładem Filmu, Telewizji i Nowych Mediów w Instytucie Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej UWM w Olsztynie. Zastępca redaktora naczelnego kwartalnika „Media – Kultura – Komunikacja Społeczna”. Jurorka Międzynarodowego Festiwalu Filmów Więziennych Prison Movie oraz festiwalu BlueBox w Olsztynie, członkini ekumenicznego jury 32. Warszawskiego Międzynarodowego Festiwalu Filmowego. Interesuje się teologią filmu, kinem religijnym oraz kinem metafizycznym, genologią i antropologią filmu, zagadnieniami etyki w mediach i etyki mediów audiowizualnych, a także historią i socjologią kina polskiego. Autorka Poetyki filmu religijnego (Kraków 2000) oraz monografii Niepokój i tęsknota. Kino wobec wartości. O filmach Krzysztofa Zanussiego (Olsztyn 2011). Redaktor monografii zbiorowej Film, telewizja i sztuki wizualne w dobie nowych mediów (Olsztyn 2014).</p> Polska
dr hab., prof. Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. Filmoznawczyni. Kieruje Zakładem Filmu, Telewizji i Nowych Mediów w Instytucie Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej UWM w Olsztynie. Zastępca redaktora naczelnego kwartalnika „Media – Kultura – Komunikacja Społeczna”. Jurorka Międzynarodowego Festiwalu Filmów Więziennych Prison Movie oraz festiwalu BlueBox w Olsztynie, członkini ekumenicznego jury 32. Warszawskiego Międzynarodowego Festiwalu Filmowego. Interesuje się teologią filmu, kinem religijnym oraz kinem metafizycznym, genologią i antropologią filmu, zagadnieniami etyki w mediach i etyki mediów audiowizualnych, a także historią i socjologią kina polskiego. Autorka Poetyki filmu religijnego (Kraków 2000) oraz monografii Niepokój i tęsknota. Kino wobec wartości. O filmach Krzysztofa Zanussiego (Olsztyn 2011). Redaktor monografii zbiorowej Film, telewizja i sztuki wizualne w dobie nowych mediów (Olsztyn 2014).
