Literatura w polu. O (nie)zależności współczesnego polskiego pisarstwa w świetle teorii Pierre’a Bourdieu
Abstrakt
Teoria stworzona przez Pierre’a Bourdieu w obrazowy sposób tłumaczy świat przez pryzmat ekskluzywnych, samostanowiących się pól, które nieustannie wchodzą ze sobą w interakcje. Kiedy przyjrzeć się jednemu wycinkowi tej złożonej układanki, a mianowicie polu w obrębie kultury, na które składa się pole naukowe i artystyczne, warto zadaćsobie pytanie, w jakiej kondycji znajdują się dziś jego elementy. Sposób konsumowania wytworów kultury przeobraził się nie do poznania – wystarczy przytoczyć przykład prywatnych uczelni, zjawisko określane jako crowdfunding lub pisarzy-celebrytów występujących w reklamach. Czy można więc mówić o odrębnych od władzy, ekonomii czy mediów przestrzeniach, takich jak sztuka lub „akademia”? Autorka, na przykładzie współczesnej polskiej twórczości literackiej, próbuje odpowiedzieć na pytanie, czy teoria pól zaproponowana przez Bourdieu znajduje zastosowanie w dzisiejszym, nieustannie zmieniającym się świecie.
Słowa kluczowe:
literatura, pole literatury, Pierre Bourdieu, zmiana, niezależność pola, rynek wydawniczyBibliografia
Bauman, Zygmunt. 2006. Płynna nowoczesność. Tłum. Tomasz Kunz. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Bourdieu, Pierre. 2007. Reguły sztuki. Geneza i struktura pola literackiego. Tłum. Andrzej Zawadzki. Kraków: Universitas.
Bourdieu, Pierre, i Wacquant, Loïc J.D. 2001. Zaproszenie do socjologii refleksyjnej. Tłum. Anna Sawisz. Warszawa: Oficyna Naukowa.
Czajka, Katarzyna. 2011. Fikcja po fikcji. Polityka, 28, s. 64‒66.
Drapińska, Anna, i Liberadzka, Beata. 2017. Trendy na rynku książki w Polsce – wybrane aspekty. Handel Wewnętrzny, 5 (370), s. 111‒120.
Emmausski, Christofor. 1994. Christofor Emmausski: Ze wspomnień warszawskiego cenzora. W: Prussak, Maria (wyb. i oprac.). Świat pod kontrolą. Wybór materiałów z archiwum cenzury rosyjskiej w Warszawie. Tłum. Maria Prussak. Warszawa: Krąg, s. 5‒39.
Gajewski, Krzysztof. 2001. „Reguły sztuki: geneza i struktura pola literackiego”, Pierre Bourdieu [rec.]. Pamiętnik Literacki, 97 (2), s. 255‒266.
Jacyno, Małgorzata. 2002. Społeczna psychoanaliza władzy tworzenia. Teksty Drugie. Teoria literatury, krytyka, interpretacja, 6, s. 86‒91.
Jankowicz, Grzegorz, i in. 2014. Literatura polska po 1989 roku w świetle teorii Pierre’a Bourdieu. Raport z badań. Kraków: Korporacja Ha!art.
Klukowski, Bogdan, i Tobera, Marek. 2013. W tym niezwykłym czasie. Początki transformacji polskiego rynku książki (1989−1995). Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Sedno”.
Krawczak, Ewa. 2001. Literatura i społeczeństwo. Wokół problematyki socjologii literatury. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio I. Philosophia – Sociologia, 26 (4), s. 47‒56.
Popławska, Anna, i in. 2017. Słownik terminów literackich. Kraków: Wydawnictwo GREG. Prussak, Maria (wyb. i oprac.). 1994. Świat pod kontrolą. Wybór materiałów z archiwum cenzury rosyjskiej w Warszawie. Tłum. Maria Prussak. Warszawa: Krąg.
Sasin, Ewelina. 2015. Agent literacki jako nowy aktor w polskim polu literatury po 1989 roku. Przegląd Kulturoznawczy, 2 (24), s. 140‒150.
Szacki, Jerzy. 2002. Bourdieu: konstruktywizm strukturalistyczny. W: Szacki, Jerzy. Historia myśli socjologicznej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 889‒900.
Trzeciak, Katarzyna, i Sowiński, Michał. 2015. Pisarz jako zawód. Uwagi o polu literackim Polski po 1989. Przegląd Kulturoznawczy, 2 (24), s. 151‒159.
Winek, Teresa. 2010. Jakiego „Pana Tadeusza” czytano w XIX wieku? Wiek XIX. Rocznik Towarzystwa Literackiego imienia Adama Mickiewicza, 3 (45), s. 5‒23.
Netografia
Beme, Marcin. 2015. Jeszcze książka nie zginęła. [Online]. Forbes. Dostęp: https://www.forbes.pl/przywodztwo/rynek-wydawniczy-w-polsce/p6y2v54 [14.09.2018].
Bułhak, Władysław, i Polak, Barbara. 2004. Zabijanie słowa. O cenzurze w PRL z Aleksandrem Pawlickim, Tomaszem Strzęboszem i Wiesławem Władyką rozmawiają Władysław Bułhak i Barbara Polak. Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej, 2 (37), s. 4‒26. [Online]. InstytutPamięci Narodowej. Dostęp: https://ipn.gov.pl/pl/publikacje/biuletyn-ipn/9608,Biuletyn-IPN-nr-22004.html [28.11.2019].
Czapliński, Przemysław. 2014. W poszukiwaniu suwerenności. Magazyn Literacki. XXV lat wolnej literatury w Polsce, 7‒8. [Dodatek do:] Tygodnik Powszechny, 37. [Online]. Tygodnik Powszechny. Dostęp: https://www.tygodnikpowszechny.pl/w-poszukiwaniu-suwerennosci-24040 [9.12.2017].
Dobiasz-Krysiak, Maja. 2018. Propaganda. Tylko w PRL czy również dziś? [Online]. Kampanie społeczne.pl. Dostęp: http://kampaniespoleczne.pl/propaganda-tylko-w-prl-czy-rowniez-dzis/ [9.12.2019].
Grębecka, Zuzanna. 2018. Propaganda w PRL. [Online]. Mind over Media. Dostęp: https://media.ceo.org.pl/sites/media.ceo.org.pl/files/material_ekspercki_propaganda_w_prl_0.pdf [14.09.2018].
Projekt Piksel Zdrój. 2015. Piksel Zdrój. Nowa powieść hipertekstowa. [Online]. Techsty. Dostęp:http://techsty.art.pl/aktualnosci/2015/piksel-zdroj.html [14.12.2019].
Tokarczuk, Olga. 2019. Czuły narrator. Przemowa noblowska Olgi Tokarczuk – laureatki literackiej Nagrody Nobla 2018. [Online]. Dostęp: https://www.nobelprize.org/uploads/2019/12/tokarczuk-lecture-polish.pdf [14.12.2019].
Universitas. 2007. [Opis wydawniczy książki: Bourdieu, Pierre. Reguły sztuki. Geneza i struktura pola literackiego. Tłum. Andrzej Zawadzki. Kraków]. [Online]. Universitas. Dostęp: https://universitas.com.pl/produkt/1532/Reguly-sztuki-Geneza-i-struktura-pola-literackiego [28.11.2019].
Wilk, Paulina. 3.10.2016. Crowdfunding zmienia rynek książki. [Online]. Rzeczpospolita. Dostęp: https://www.rp.pl/Literatura/310039915-Crowdfunding-zmienia-rynek-ksiazki.html[28.11.2019].
Bourdieu, Pierre. 2007. Reguły sztuki. Geneza i struktura pola literackiego. Tłum. Andrzej Zawadzki. Kraków: Universitas.
Bourdieu, Pierre, i Wacquant, Loïc J.D. 2001. Zaproszenie do socjologii refleksyjnej. Tłum. Anna Sawisz. Warszawa: Oficyna Naukowa.
Czajka, Katarzyna. 2011. Fikcja po fikcji. Polityka, 28, s. 64‒66.
Drapińska, Anna, i Liberadzka, Beata. 2017. Trendy na rynku książki w Polsce – wybrane aspekty. Handel Wewnętrzny, 5 (370), s. 111‒120.
Emmausski, Christofor. 1994. Christofor Emmausski: Ze wspomnień warszawskiego cenzora. W: Prussak, Maria (wyb. i oprac.). Świat pod kontrolą. Wybór materiałów z archiwum cenzury rosyjskiej w Warszawie. Tłum. Maria Prussak. Warszawa: Krąg, s. 5‒39.
Gajewski, Krzysztof. 2001. „Reguły sztuki: geneza i struktura pola literackiego”, Pierre Bourdieu [rec.]. Pamiętnik Literacki, 97 (2), s. 255‒266.
Jacyno, Małgorzata. 2002. Społeczna psychoanaliza władzy tworzenia. Teksty Drugie. Teoria literatury, krytyka, interpretacja, 6, s. 86‒91.
Jankowicz, Grzegorz, i in. 2014. Literatura polska po 1989 roku w świetle teorii Pierre’a Bourdieu. Raport z badań. Kraków: Korporacja Ha!art.
Klukowski, Bogdan, i Tobera, Marek. 2013. W tym niezwykłym czasie. Początki transformacji polskiego rynku książki (1989−1995). Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Sedno”.
Krawczak, Ewa. 2001. Literatura i społeczeństwo. Wokół problematyki socjologii literatury. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio I. Philosophia – Sociologia, 26 (4), s. 47‒56.
Popławska, Anna, i in. 2017. Słownik terminów literackich. Kraków: Wydawnictwo GREG. Prussak, Maria (wyb. i oprac.). 1994. Świat pod kontrolą. Wybór materiałów z archiwum cenzury rosyjskiej w Warszawie. Tłum. Maria Prussak. Warszawa: Krąg.
Sasin, Ewelina. 2015. Agent literacki jako nowy aktor w polskim polu literatury po 1989 roku. Przegląd Kulturoznawczy, 2 (24), s. 140‒150.
Szacki, Jerzy. 2002. Bourdieu: konstruktywizm strukturalistyczny. W: Szacki, Jerzy. Historia myśli socjologicznej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 889‒900.
Trzeciak, Katarzyna, i Sowiński, Michał. 2015. Pisarz jako zawód. Uwagi o polu literackim Polski po 1989. Przegląd Kulturoznawczy, 2 (24), s. 151‒159.
Winek, Teresa. 2010. Jakiego „Pana Tadeusza” czytano w XIX wieku? Wiek XIX. Rocznik Towarzystwa Literackiego imienia Adama Mickiewicza, 3 (45), s. 5‒23.
Netografia
Beme, Marcin. 2015. Jeszcze książka nie zginęła. [Online]. Forbes. Dostęp: https://www.forbes.pl/przywodztwo/rynek-wydawniczy-w-polsce/p6y2v54 [14.09.2018].
Bułhak, Władysław, i Polak, Barbara. 2004. Zabijanie słowa. O cenzurze w PRL z Aleksandrem Pawlickim, Tomaszem Strzęboszem i Wiesławem Władyką rozmawiają Władysław Bułhak i Barbara Polak. Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej, 2 (37), s. 4‒26. [Online]. InstytutPamięci Narodowej. Dostęp: https://ipn.gov.pl/pl/publikacje/biuletyn-ipn/9608,Biuletyn-IPN-nr-22004.html [28.11.2019].
Czapliński, Przemysław. 2014. W poszukiwaniu suwerenności. Magazyn Literacki. XXV lat wolnej literatury w Polsce, 7‒8. [Dodatek do:] Tygodnik Powszechny, 37. [Online]. Tygodnik Powszechny. Dostęp: https://www.tygodnikpowszechny.pl/w-poszukiwaniu-suwerennosci-24040 [9.12.2017].
Dobiasz-Krysiak, Maja. 2018. Propaganda. Tylko w PRL czy również dziś? [Online]. Kampanie społeczne.pl. Dostęp: http://kampaniespoleczne.pl/propaganda-tylko-w-prl-czy-rowniez-dzis/ [9.12.2019].
Grębecka, Zuzanna. 2018. Propaganda w PRL. [Online]. Mind over Media. Dostęp: https://media.ceo.org.pl/sites/media.ceo.org.pl/files/material_ekspercki_propaganda_w_prl_0.pdf [14.09.2018].
Projekt Piksel Zdrój. 2015. Piksel Zdrój. Nowa powieść hipertekstowa. [Online]. Techsty. Dostęp:http://techsty.art.pl/aktualnosci/2015/piksel-zdroj.html [14.12.2019].
Tokarczuk, Olga. 2019. Czuły narrator. Przemowa noblowska Olgi Tokarczuk – laureatki literackiej Nagrody Nobla 2018. [Online]. Dostęp: https://www.nobelprize.org/uploads/2019/12/tokarczuk-lecture-polish.pdf [14.12.2019].
Universitas. 2007. [Opis wydawniczy książki: Bourdieu, Pierre. Reguły sztuki. Geneza i struktura pola literackiego. Tłum. Andrzej Zawadzki. Kraków]. [Online]. Universitas. Dostęp: https://universitas.com.pl/produkt/1532/Reguly-sztuki-Geneza-i-struktura-pola-literackiego [28.11.2019].
Wilk, Paulina. 3.10.2016. Crowdfunding zmienia rynek książki. [Online]. Rzeczpospolita. Dostęp: https://www.rp.pl/Literatura/310039915-Crowdfunding-zmienia-rynek-ksiazki.html[28.11.2019].
Prochera, P. (2021). Literatura w polu. O (nie)zależności współczesnego polskiego pisarstwa w świetle teorii Pierre’a Bourdieu. Media - Kultura - Komunikacja Społeczna, 1(16), 77–93. https://doi.org/10.31648/mkks.6284
