Přechylování – zmierzch tradycji czy chwilowy kryzys? O nazwiskach kobiet w języku czeskim
Abstract
W artykule skoncentrowano się na zagadnieniu żeńskich form nazwisk w języku czeskim, w tym m.in. na aktualnym statusie prawnym i kulturowym andronimów i stosunku Czechów i Czeszek do tego zjawiska. W języku czeskim nazwiska kobiet najczęściej tworzone są od nazwisk męskich, tworzy się je przede wszystkim za pomocą sufiksu -ová przyłączanego do formy podstawowej (męskiej). Przez wiele lat formy te powstawały niemal automatycznie – zgodnie z obowiązującymi prawem przekształcano zarówno nazwiska Czeszek, jak i cudzoziemek. Na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat zaszły w tym zakresie istotne zmiany. Problem tworzenia nazwisk odmężowskich wzbudził burzliwą ogólnospołeczną dyskusję, prowadzącą do stopniowej zmiany przepisów prawnych regulujących tę kwestię. 1 stycznia 2022 r. w życie weszła nowelizacja ustawy dotycząca metryk czeskich, zgodnie z którą Czeszki nie mają już obowiązku stosowania żeńskich sufiksów w nazwiskach i mogą same zdecydować, jaką formę nazwiska stosować. Nie sposób dziś orzec, czy z tego prawa skorzystają, czy spowoduje to (jak prognozują niektórzy) istotne zmiany w systemie gramatycznym języka czeskiego.
Schlagworte:
feminatywy, andronimy, nazwiska żeńskie, odmężowski, sufiksacja, tradycja, sufiks -ováLiteraturhinweise
Beneš J. (1944): O našich příjmeních. „Naše řeč” 28(7), s. 141–148. Google Scholar
Beneš J. (1962): O českých příjmeních. Praha. Google Scholar
Ciglerová J. (2019): Přechylování je symbolické ponížení žen. Ať se každý jmenuje, jak chce, říká lingvistka , dostęp: 20.05.2023. Google Scholar
Čevelová M., Kolajová M. (2019): Anketa: Zrušení „ová” v příjmení žen je jen módní výstřelek, tvrdí část jazykovĕdců, , dostęp: 09.05.2023. Google Scholar
Černá B. (2015): Novák, nebo Nováková? Jazykovědci budou opět diskutovat o přechylování ženských jmen , dostęp: 10.05.2023. Google Scholar
Hlubinková Z. (1996): Přechýlené podoby ženských příjmení ve východomoravských nářečích. „Acta onomastica” XXXVII, s. 54–57. Google Scholar
Hlubinková Z. (2006): Přechýlené podoby ženských příjmení v českých nářečích. „Acta onomastica” XLVII, s. 227–232. Google Scholar
Jadrný P. (2019): Jazykovědec Oliva: Čeština příponu -ová u ženských jmen celou svou gramatickou stavbou vyžaduje, „iRozhlas”,, dostęp: 10.05.2023. Google Scholar
Jandová L. (2015): Češky stále častěji přestávají své příjmení přechylovat, „Novinky.cz” , dostęp: 10.05.2023. Google Scholar
Knappová M. (1992): Přechylování příjmení jako problém kodifikační a legislativní (návrh doplňkové kodifikační úpravy). „Naše řeč“ 75(1), s. 12–21. Google Scholar
Knappová M. (2003): K jazykovým a právním aspektům přechylování příjmení v češtině. „Naše řeč” 86(3), s. 113–119. Google Scholar
Knappová M. (2008): Naše a cizí příjmení v současné češtině. Wyd. 2. Liberec. Google Scholar
Kolařík J. (1999): Zvláštnosti flexe příjmení na Luhačovicku. „Propria v systému mluvnickém a slovotvorném”. Sborník příspěvků z mezinárodní konference „Onomastika a škola” konané v Brně ve dnech 10.–11. 2. 1998, s. 61–65. Google Scholar
Křen M. et al. (2017): Korpus SYN, verze 6. Ústav Českého národního korpusu FF UK, , dostęp: 12.05.2023. Google Scholar
Nagyová H. (2015): Přechylování příjmení v českém jazyce. České Budĕjovice. [praca licencjacka napisana pod kierunkiem dr Mileny Noskovej] Google Scholar
Orłoś T.Z. (2009): Czesko-polskie złudne ekwiwalenty słowotwórcze. „Bohemistyka” nr 4, s. 241–249. Google Scholar
Panhams R. (2016): Přechylování příjmení v současné češtině a jeho recepce ve společnosti. Google Scholar
Plzeň. [praca licencjacka napisana pod kierunkiem dr Heleny Chýlovej] Google Scholar
Pleskalová J. (2011): Vývoj vlastních jmen osobních v českých zemích v letech 1000–2010. Brno. Google Scholar
Svobodová D. (2012): Přechylování cizojazyčných příjmení ve svĕtle aktuálního úzu. [W:] Jednotlivé a všeobecné v onomastike. 18. slovenská onomastická konferencia Prešov 12–14. septembra 2011. Prešov, s. 93–100. Google Scholar
Tušková J.M., Žižková M. (2016): Postoje českých žen k přechylování příjmení. [W:] Prechyľovanie: áno – nie? Bratislava, s. 119–130 Google Scholar
, dostęp: 13.05.2023. Google Scholar
Oliva vs. Valdrová. Bitva o přechylování. „Lidové noviny” – 25.09.2019, , dostęp: 9.05.2023. Google Scholar
Volit, zda nepřechýlit jméno, je lidské právo, říká jazykovědkyně Valdrová. „Idnes.cz” – 03.10.2023 , dostęp: 09.05.2023. Google Scholar
