Ślady języka pierwotnie oralnego w zdaniach współrzędnie złożonych ze spójnikami albo, ani, ale (na materiale staropolskich apokryfów Nowego Testamentu)
Aleksandra Deskur
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie UWMhttps://orcid.org/0000-0002-6541-3581
Abstrakt
W pracach teoretyków oralności i piśmienności jedna z hipotez na temat języka pierwotnie oralnego mówi, że konstrukcje parataktyczne dominowały w nim nad hipotaktycznymi. Stawiają ją m.in. Eric Havelock oraz Walter Jackson Ong. Badacze, pisząc o parataksie, brali jednak pod uwagę tylko zdania współrzędnie złożone łączne ze spójnikiem i, nie rozszerzając swojej refleksji na inne typy zdań złożonych i inne wskaźniki zespolenia. W artykule badam zaczerpnięte ze staropolskich apokryfów Nowego Testamentu zdania współrzędne z innymi spójnikami parataktycznymi: albo, ani i ale, czyli kolejno: alternatywnym, dysjunktywnym i adwersatywnym (według klasyfikacji zaproponowanej przez Leszka Bednarczuka w książce Polskie spójniki parataktyczne). Wychodząc od rozważań teoretyków oralności i piśmienności, a także dotychczasowych analiz historyków języka, próbuję ustalić, czy konstrukcje te łączą się w wiązki z innymi śladami języka pierwotnie oralnego. Potencjalne ślady identyfikuję za pomocą stworzonego na potrzeby pracy doktorskiej katalogu oraz weryfikuję, uwzględniając dodatkowe czynniki, specyficzne dla materiału staropolskiego (genetyczna wielowarstwowość tekstu, zależność od źródła itd.).
Słowa kluczowe:
składnia, parataksa, spójnik, język pierwotnie oralny, polszczyzna średniowiecznaBibliografia
Bednarczuk L. (1967): Polskie spójniki parataktyczne. Wrocław–Warszawa–Kraków. Google Scholar
Borowiec K. (2013): Wokół Rot kościańskich. O specyficznej sytuacji edytorskiej. „Kwartalnik Językoznawczy” nr 4(16), s. 2–11. Google Scholar
Brückner A: (1904): Literatura religijna w Polsce. T. 3. Warszawa. Google Scholar
Deskur A. (2018): O potrzebie wykorzystywania terminów z zakresu teorii oralności i piśmienności w językoznawstwie. Termin upiśmiennienie. [W:] „Staropolskie Spotkania Językoznawcze” 3: Terminy w językoznawstwie synchronicznym i diachronicznym. Red. T. Mika, D. Rojszczak-Robińska, O. Ziółkowska. Poznań, s. 273–292. Google Scholar
Deskur A. (2022): Ślady języka pierwotnie oralnego w wielkopolskich rotach sądowych. Między formulicznością a oralnością. [W:] „Staropolskie Spotkania Językoznawcze” 4: Język staropolskich tekstów. Red. M. Kuźmicki, A. Słoboda. Poznań, s. 15–28. Google Scholar
Givón T. (2009): The Genesis of Syntactic Complexity. Amsterdam–Philadelphia.
Crossref
Google Scholar
Havelock E.A. (2006): Muza uczy się pisać. Rozważania o oralności i piśmienności w kulturze Zachodu. Przekład P. Majewski. Warszawa. Google Scholar
Havelock E.A. (2007): Przedmowa do Platona. Przekład P. Majewski. Warszawa. Google Scholar
Krążyńska Z. (2010): Średniowieczne techniki rozbudowywania zdań (na przykładzie wielkopolskich rot sądowych). „Kwartalnik Językoznawczy” nr 3–4, s. 1–17. Google Scholar
Krążyńska Z., Mika T., Słoboda A. (2015): Składnia średniowiecznej polszczyzny. Cz. I: Konteksty – metody – tendencje. Poznań. Google Scholar
Masłej D., Mika T. (2020): Glosy jako integralny składnik średniowiecznego tekstu. W poszukiwaniu adekwatnych procedur badawczych. „LingVaria”. R. XV, nr 1(29), s. 121–133.
Crossref
Google Scholar
Mika T. (2015): Problemy z Rozmyślaniem przemyskim. Formułowanie sądów ogólnych a wielowarstwowość średniowiecznego tekstu. „LingVaria” nr specjalny, s. 87–104.
Crossref
Google Scholar
Mika T., Ziółkowska O. (2017): Jak wprowadzać interpunkcję do tekstu staropolskiego? [W:] „Staropolskie Spotkania Językoznawcze” 2: Jak wydawać teksty dawne. Red. K. Borowiec, D. Masłej, D. Rojszczak-Robińska. Poznań, s. 105–125. Google Scholar
Ong W.J. (2011): Oralność i piśmienność. Słowo poddane technologii. Przekład J. Japola. Warszawa.
Crossref
Google Scholar
Piacentini M. (1997): Z Kolonii do Moskwy: o pewnej wędrówce Trzech Króli między XIV a XVI wiekiem. „Rocznik Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza”. T. 32, s. 19–35. Google Scholar
Pisarkowa K. (1984): Historia składni języka polskiego. Wrocław. Google Scholar
Rojszczak-Robińska D. (2016): Staropolskie pasje. Rozmyślanie przemyskie, Sprawa chędoga, Karta Rogawskiego. Źródła – język – fabuła. Poznań. Google Scholar
Samolewicz Z., Sołtysik T. (2006): Składnia łacińska. Wyd. drugie popr. Oprac. K. Bielawski, A. Gorzkowski. Kraków. Google Scholar
Urbańczyk S. (red.) (1953–2002): Słownik staropolski. T. 1–11. Wrocław. SStp Google Scholar
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie UWM
https://orcid.org/0000-0002-6541-3581
