Emocjonalne reakcje w językowej warstwie dzienników z „czasów zarazy”

Małgorzata Karwatowska

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie
https://orcid.org/0000-0001-5582-3758

Ewa Głażewska

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie
https://orcid.org/0000-0001-8431-7969


Abstrakt

Badaczki – posługując się metodą jakościowej analizy treści – poddają deskrypcji uczucia, których doświadczali ludzie w czasie koronawirusa, w oparciu o 24 dzienniki pandemiczne. Wypowiedzi autorów pokazują nie tylko strategie radzenia sobie z nową sytuacją, ale prezentują bardzo indywidualne doświadczenia, przede wszystkim jednak ujawniają doznania piszących, wśród których zdecydowanie przeważały emocje ujemne, repulsywne, przykre, takie jak: lęk, strach oraz uczucia pokrewne, ale o różnym stopniu intensywności. Były one przez autorów dzienników werbalizowane albo wprost, albo poprzez zewnętrzne symptomy, np. wygląd eksperiencera. Nadawcy, informując o swoich emocjach, używali porównań, metafor, pytań retorycznych, zwrotów wulgarnych i ich eufemistycznych substytutów, a także inwektywnych zwrotów adresatywnych. Wyrażenie silnych doznań ułatwiały również piszącym eksklamacje i nierzadko zdania w formie rozkaźnikowej. Ważna w mówieniu o uczuciach okazała się też leksyka kolorystyczna.


Słowa kluczowe:

pandemia COVID-19, dzienniki pandemiczne, emocje, uczucia, lęk, strach


Aronson E. (1997): Człowiek istota społeczna. Przekład J. Radzicki. Warszawa.   Google Scholar

Asmundson G.J., Taylor S. (2020): Coronaphobia: Fear and the 2019-nCoV outbreak. „Journal of Anxiety Disorder”. Vol. 70:102196. DOI: 10.1016/j.janxdis.2020.102196.
Crossref   Google Scholar

Bańko M. (red.) (2000): Inny słownik języka polskiego. T. 1–2. Warszawa.   Google Scholar

Barclay K. (2022): Pandemic emotions. [W:] The Routledge History of Emotions in the Modern World. Red. K. Barclay, P. Stearns. New York, s. 541–556.
Crossref   Google Scholar

Bauman Z. (2008): Płynny lęk. Przekład J. Margański. Kraków.   Google Scholar

Bell G. (2021): Pandemic Passages: An Anthropological Account of Life and Liminality during COVID-19. „Anthropology in Action” 28(1), s. 79–84, https://doi.org/10.3167/aia.2021.280115.
Crossref   Google Scholar

Borek M. (2012): Uczucia i emocje w rosyjskich i polskich metaforach. Aspekt lingwistyczny. Katowice.   Google Scholar

Bullo S., Webster L., Hearn J. (2023): ‘I Want to Remember How Nice It Felt to Talk to Someone’: Optimism and Positive Emotions in the Linguistic Reconstruction of COVID-19 Lockdown Experiences in the UK. [W:] The Emerald Handbook of the Sociology of Emotions
Crossref   Google Scholar

for a Post-Pandemic World. Red. P.R. Ward, K. Foley. Leeds, s. 233–255.   Google Scholar

Chen Ch. (2022): The Communicative and Affective Labor of Public Pandemic Diaries: The Case of Fang Fang’s Wuhan Diary. „Journal of Rhetoric, Professional Communication, and Globalization”. Vol. 11, No. 1, Article 5, s. 57–77.   Google Scholar

Cohn S.K. (2018): Epidemics. Hate and Compassion from the Plague of Athens to AIDS. Oxford.   Google Scholar

Damasio A.R. (2000): Tajemnica świadomości. Ciało i emocje współtworzą świadomość. Przekład M. Karpiński. Poznań.   Google Scholar

Darwin K. (1988): O wyrazie uczuć u człowieka i zwierząt. Przekład Z. Majlert, K. Zaćwilichowska. Warszawa.   Google Scholar

Dąbrowska A. (1998): Słownik eufemizmów polskich, czyli w rzeczy mocno, w sposobie łagodnie. Warszawa.   Google Scholar

Długosz P. (2021): Trauma pandemii COVID-19 w polskim społeczeństwie. Warszawa.   Google Scholar

Drozdowski R., Frąckowiak M., Krajewski M. i in. (2020): Życie codzienne w czasach pandemii. Raport z drugiego etapu badań. Zakład Teorii i Badań Praktyk Społecznych. Wydział Socjologii UAM w Poznaniu. Poznań,   Google Scholar

codzienne_w_czasach_pandemii._Raport_z_drugiego_etapu_badan_wersja_pe%C5%82na.pdf>, dostęp: 23.03.2024.   Google Scholar

Dunaj B. (red.) (2001): Słownik współczesnego języka polskiego. T. 1–2. Warszawa.   Google Scholar

Ekman P. (2012): Wszystkie emocje są podstawowe. [W:] Natura emocji. Podstawowe zagadnienia. Red. P. Ekman, R.J. Davidson. Sopot, s. 20–25.   Google Scholar

Erll A. (2020): Afterword: Memory worlds in times of Corona. „Memory Studies”. Vol. 13(5), s. 861–874, https://doi.org/10.1177/1750698020943014.
Crossref   Google Scholar

Fox N.J. (2023): Forword. [W:] The Emerald Handbook of the Sociology of Emotions for a postpandemic world. Imagined emotions and emotional futures. Red. P.R. Ward, K. Foley. Bingley, s. xiii–xiv.   Google Scholar

Gajda S. (2001): Agresja językowa w stosunkach międzyludzkich. [W:] Język narzędziem myślenia i działania. Materiały z konferencji zorganizowanej z okazji 100-lecia „Poradnika Językowego” (Warszawa 10 – 11 maja). Red. W. Gruszczyński. Warszawa, s. 59–66.   Google Scholar

Gerstmann S. (1986): Rozwój uczuć. Warszawa.   Google Scholar

Gerstman S., Orlikowska H., Stachnikówna I. (1957): Z badań nad psychologią strachu. Poznań.   Google Scholar

Głażewska E., Kusio U. (2012): Komunikacja niewerbalna. Płeć i kultura. Wybór zagadnień. Lublin.   Google Scholar

Grabias S. (1981): O ekspresywności języka. Ekspresja i słowotwórstwo. Lublin.   Google Scholar

Herzyk A. (2000): Mózg. Emocje. Uczucia. Analiza neuropsychologiczna. Lublin.   Google Scholar

Hetman G. (1995): Uczucia i wartości według Jana Mazurkiewicza. Lublin.   Google Scholar

Horney K. (2023): Neurotyczna osobowość naszych czasów. Przekład M. Barski. Warszawa.   Google Scholar

Hostinar C.E., Velez G. (2024): Generation COVID: Coming of age amid the pandemic. „Current Opinion in Psychology”. Vol. 55, 101725, https://doi.org/10.1016/j.copsyc.2023.101725.
Crossref   Google Scholar

Karwatowska M. (2008): Językowe środki wyrażania agresji w rozmowach nastolatek. „Linguistica Bidgostiana”. Vol. V, s. 147–162.   Google Scholar

Karwatowska M. (2018): Czy my mamy emocje, czy emocje mają nas? O emocjach z perspektywy nie tylko językoznawczej. [W:] Przestrzenie spotkania. Red. K. Jędrych, D. Krzyżyk, M. Ochwat, M. Wójcik-Dudek. Katowice, s. 397–410.   Google Scholar

Kępiński A. (1987): Lęk. Warszawa.   Google Scholar

Knapp M.L., Hall J.A. (1997): Komunikacja niewerbalna w interakcjach międzyludzkich. Przekład A. Śliwa, L. Śliwa. Wrocław.   Google Scholar

Kupiszewska A. (2016): Królestwo grozy. Człowiek w gotyckim świecie strachu i lęku. [W:] Dać wyraz uczuciom. Analizy na podstawie tekstów kultury i wypowiedzi młodzieży. Red. U. Kopeć, M. Bąk. Rzeszów, s. 80–86.   Google Scholar

Lakoff G., Johnson M. (1988): Metafory w naszym życiu. Przekład. T.P. Krzeszowski. Warszawa.   Google Scholar

Leathers D.G. (2007): Komunikacja niewerbalna. Zasady i zastosowania. Przekład M. Trzcińska. Warszawa.   Google Scholar

Łukianow M., Głowacka M., Helak M. i in. (2021): Poles in the face of forced isolation. A study of the Polish society during the Covid-19 pandemic based on ‘Pandemic Diaries’ competition. „European Societies”. Vol. 23, s. 844–858. DOI: 10.1080/14616696.2020.1841264.
Crossref   Google Scholar

Łukianow M., Orchowska J. (2023): Czym jest dobry pamiętnik, czyli wyzwania etyczne i metodologiczne w projekcie „Pamiętniki Pandemii”. „Studia Socjologiczne”. Vol. 3(250), s. 59–82. DOI: 10.24425/sts.2023.147161.
Crossref   Google Scholar

Marczak A. (2020): Nasze życie w czasach zarazy. Kilka słów o projekcie. „Zbiór Wiadomości do Antropologii Muzealnej” nr 7, s. 317–328.
Crossref   Google Scholar

Marks S.R. (1974): Durkheim’s Theory of Anomie. „American Journal of Sociology”. Vol. 80, No. 2, s. 329–363.
Crossref   Google Scholar

Mazur J., Rzeszutko M. (2000): Słownictwo „NIE” jako przykład agresji i wulgaryzacji języka we współczesnej polszczyźnie. [W:] Słownictwo współczesnej polszczyzny w okresie przemian. Red. J. Mazur. Lublin, s. 149–160.   Google Scholar

Mądrzycki T. (1977): Psychologiczne prawidłowości kształtowania się postaw. Warszawa.   Google Scholar

Myszka-Strychalska L. (2022): Pokolenie koronawirusa jako spuścizna po pandemii COVID-19(?) – próba charakterystyki. [W:] „Podstawy Edukacji”. T. 15: Na jakie ważne dziś pytania szukamy odpowiedzi?, s. 161–186.
Crossref   Google Scholar

Nowakowska-Kempna I. (1986): Konstrukcje zdaniowe z leksykalnymi wykładnikami predykatów uczuć. Katowice.   Google Scholar

Nowakowska-Kempna I. (1995): Konceptualizacja uczuć w języku polskim. Prolegomena. Warszawa.   Google Scholar

Nowakowska-Kempna I. (2000a): Język ciała czy ciało w umyśle, czyli o metaforyce uczuć. [W:] „Język a Kultura”. T. 14: Uczucia w języku i tekście. Red. I. Nowakowska-Kempna, A. Dąbrowska, J. Anusiewicz. Wrocław, s. 25–59.   Google Scholar

Nowakowska-Kempna I. (2000b): Konceptualizacja uczuć w języku polskim. Cz. II. Warszawa.   Google Scholar

Oatley K., Jenkins J.M. (2003): Zrozumieć emocje. Przekład J. Radzicki, J. Suchecki. Warszawa.   Google Scholar

Pajdzińska A. (1999): Jak mówimy o uczuciach? Poprzez analizę frazeologizmów do językowego obrazu świata. [W:] Językowy obraz świata. Red. J. Bartmiński. Lublin, s. 83–101.   Google Scholar

Pedrosa A.L., Bitencourt L., Fontoura Fróes A.C. in. (2020): Emotional, Behavioral, and Psychological Impact of the COVID-19 Pandemic. „Frontiers in Psychology” October. Vol. 11, Article: 56621. DOI: 10.3389/fpsyg.2020.566212.
Crossref   Google Scholar

Peisert M. (2004): Formy i funkcje agresji werbalnej. Próba typologii. Wrocław.   Google Scholar

Pulido C.M., Villarejo-Carballido B., Redondo-Sama G. i in. (2020): COVID-19 infodemic: More retweets for science-based information on coronavirus than for false information. „International Sociology”. Vol. 35(4), s. 377–392, https://doi.org/10.1177/0268580920914755.
Crossref   Google Scholar

Puzynina J. (2000): Uczucia a postawy we współczesnym języku polskim. [W:] „Język a Kultura”. T. 14: Uczucia w języku i tekście. Red. I. Nowakowska-Kempna, A. Dąbrowska, J. Anusiewicz. Wrocław, s. 9–24.   Google Scholar

Rania N. i in. (2022): Living with COVID-19: emotions and health during the pandemic. „Health Psychology Report”. Vol. 10, s. 212–226.
Crossref   Google Scholar

Rebughini P. (2021): A sociology of anxiety: Western modern legacy and the Covid-19 outbreak. „International Sociology”. Vol. 36(4), s. 554–568, https://doi.org/10.1177/0268580921993325.
Crossref   Google Scholar

Rodak P., Malusà A.N. (2021): Pandemic Diaries: The Year in Poland. „Biography”. Vol. 44, No. 1, s. 126–132, https://doi.org/10.1353/bio.2021.0020.
Crossref   Google Scholar

Rokoszyńska E. (2020): Miłość w czasach epidemii. eBook.   Google Scholar

Scribano A., Roche Cárcel J.A. (2023): Introduction. Emotions and Pandemic. [W:] Emotions and Society in Difficult Times. Red. A. Scribano, J.A. Roche Cárcel. Cambridge, s. 1–16.
Crossref   Google Scholar

Skorupka S. (1967): Słownik frazeologiczny języka polskiego. T. 2. Warszawa.   Google Scholar

Spagińska-Pruszak A. (1992): Język emocji. Studium leksykalno-semantyczne rzeczownika w języku polskim, rosyjskim i serbsko-chorwackim. Gdańsk.   Google Scholar

Szewczuk W. (1990): Psychologia. Warszawa.   Google Scholar

Szostak D. (2023): Miłość w czasie pandemii. Kalinowo.   Google Scholar

Szymczak M. (red.) (1978–1981): Słownik języka polskiego. T. 1–3. Warszawa.   Google Scholar

Tischner J. (1992): Świat ludzkiej nadziei. Wybór szkiców filozoficznych 1966–1975. Kraków.   Google Scholar

Tokarski R. (1995): Semantyka barw we współczesnej polszczyźnie. Lublin.   Google Scholar

Turner J.H., Stets J.E. (2009): Socjologia emocji. Przekład M. Bucholc. Warszawa.   Google Scholar

Ward P.R. (2020): A sociology of the Covid-19 pandemic: A commentary and research agenda for sociologists. „Journal of Sociology”. Vol. 56(4), s. 726–735.
Crossref   Google Scholar

Wierzbicka A. (1972): Kocha, lubi, szanuje. Medytacje semantyczne. Warszawa.   Google Scholar

Wiosnę odwołano. Antologia dzienników pandemicznych. (2020). Kraków–Warszawa.   Google Scholar

Wojtczuk K. (2009): O emocjach bez emocji, czyli o polskich badaniach lingwistycznych nad emocjami w dziesięcioleciu 1997–2007. Stan, tendencje, perspektywy. [W:] Rejestr emocjonalny języka. Red. K. Wojtczuk, V. Machnicka. Siedlce, s. 263–277.   Google Scholar

World Health Organization. Novel Coronavirus (2019-nCoV). Situation Report 13, 2 February, 2020, , dostęp: 23.03.2024.   Google Scholar

Zdun M. (2020): Anomia COVID-19. Próba identyfikacji zjawiska. „Zeszyty Naukowe KUL” 63, nr 4 (252), s. 3–20. DOI: 10.31743/znkul.13119.
Crossref   Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2025-03-22

Cited By /
Share

Karwatowska, M., & Głażewska, E. (2025). Emocjonalne reakcje w językowej warstwie dzienników z „czasów zarazy”. Prace Językoznawcze, 27(1), 267–282. https://doi.org/10.31648/pj.10958

Małgorzata Karwatowska 
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie
https://orcid.org/0000-0001-5582-3758
Ewa Głażewska 
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie
https://orcid.org/0000-0001-8431-7969