Zapis komponentów odproprialnych w polskich związkach frazeologicznych

Iwona Kosek

Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie


Abstrakt

Artykuł poświęcono rozważaniom na temat wariantywności w zakresie ortografii odproprialnych komponentów polskich związków frazeologicznych (np. strzała Amora, przekroczyć Rubikon, sodoma i gomora, udawać Greka itp.). Problematyka ta jest rozważana na tle motywacji związków frazeologicznych, w odniesieniu zarówno do zapisów słownikowych, jak i korpusowych (na podstawie danych z NKJP oraz korpusu MoncoPl). W części właściwej artykułu (p. 2.) omówiono możliwe przyczyny rozbieżności w zapisach, poruszono także kwestię normatywnej interpretacji zjawiska. Jak się wydaje, w słownikach o przyjętym sposobie zapisu decyduje w większości przypadków nie tyle przenośne znaczenie związku frazeologicznego, ile jego motywacja (w rozumieniu A.M. Lewickiego 1982), a więc potwierdzony związek z nazwą własną. Wariantywne zapisy stosowane są w leksykografii rzadko, ich istnienie ujawnia porównywanie źródeł. Dla użytkowników (niespecjalistów) identyfikowanie danego komponentu z nazwą własną jest zwykle jedynym lub rozstrzygającym kryterium pisowni. Z normatywnego punktu widzenia najwłaściwszym rozwiązaniem byłoby w przypadku rozbieżności traktowanie zapisów jako dopuszczalnych wariantów.


Słowa kluczowe:

onomastyka, związek frazeologiczny, ortografia, motywacja


Adalberg S. (1889–1894): Księga przysłów, przypowieści i wyrażeń przysłowiowych polskich. Warszawa.   Google Scholar

Andrejewicz U. (2015): Koń się śmieje, czyli czy istnieją błędy frazeologiczne? „Poradnik Językowy” nr 2, s. 44–50.   Google Scholar

Awramiuk E. (2016): Wariantywność pisowniowa frazeologizmów we współczesnych słownikach jednojęzycznych. „Białostockie Archiwum Językowe” nr 16, s. 29–39.
Crossref   Google Scholar

Bąba S. (2011): Janusowe oblicze czy janusowe oblicze? [W:] Ścieżkami pięknej polszczyzny. Księga jubileuszowa dedykowana Profesor Mirosławie Białoskórskiej z okazji 65-lecia urodzin i 45-lecia pracy zawodowej. Red. L. Mariak, A. Seniów. Szczecin, s. 17–27.   Google Scholar

Bąba S., Liberek J. (2011): O zwrocie odrodzić się // odradzać się / powstać // powstawać jak / niczym Feniks z popiołów. [W:] In silva verborum. Prace dedykowane Profesor Ewie Pa¬jewskiej z okazji 30-lecia pracy zawodowej. Red. B. Afeltowicz, J. Ignatowicz-Skowrońska, P. Wojdak. Szczecin, s. 35–45.   Google Scholar

Bąba S., Skibski K. (2003): O pisowni nazw własnych i ich derywatów we frazeologizmach. „Język Polski” LXXXIII, z. 4–5, s. 288–293.   Google Scholar

Dziamska-Lenart G. (2018): Frazeografia polska. Teoria i praktyka. Poznań.   Google Scholar

Grochowski M. (1982): Zarys leksykologii i leksykografii. Toruń.   Google Scholar

Grochowski M. (1993): Konwencje semantyczne a definiowanie wyrażeń językowych. Warszawa.   Google Scholar

Jaracz M. (2003): Stereotyp onimiczny w przysłowiach polskich. „Studia językoznawcze” II, s. 113–123.   Google Scholar

Kłosińska K. (2013): Co w mowie piszczy? Poznań.   Google Scholar

Kłosińska K. (2018): Czy jeszcze istnieje norma frazeologiczna? [W:] Słowo z perspektywy językoznawcy i tłumacza. T. VII: Frazeologia z perspektywy językoznawcy i tłumacza. Red. A. Pstyga, T. Kananowicz, M. Buchowska. Gdańsk, s. 17–26.   Google Scholar

Kosek I. (1999): O kłopotach z pisownią cząstki by (na przykładzie połączeń ze spójnikami i zaimkami). „Poradnik Językowy” nr 2–3, s. 34–38.   Google Scholar

Kosek I. (2006): O ortografii w kontekście apelatywizacji. „Prace Językoznawcze” z. 8, s. 21–28.   Google Scholar

Krajewski L. (1993): Porównania z antroponimicznym komponentem. [W:] Onomastyka lite¬racka. Red. M. Biolik. Olsztyn, s. 385–392.   Google Scholar

Krzyżanowski J. (1975): Mądrej głowie dość dwie słowie. Pięć centuryj przysłów polskich i diabelski tuzin. Wyd. III, rozszerzone. Warszawa.   Google Scholar

Lewicki A.M. (1982): O motywacji frazeologizmów. [W]: Z problemów frazeologii polskiej i słowiańskiej. T. I. Red. M. Basaj, D. Rytel. Wrocław, s. 33–47. Przedruk [W:] Lewicki (2003), s. 259–174.   Google Scholar

Lewicki A.M. (1985): Motywacja globalna frazeologizmów. Znaczenie przenośne, symboliczne i stereotypowe. [W]: Z problemów frazeologii polskiej i słowiańskiej. T. III. Red. M. Basaj, D. Rytel. Wrocław, s. 7–23.   Google Scholar

Lewicki A.M. (1992): Zakres frazeologii. „Acta Universitatis Lodziensis. Kształcenie poloni¬styczne cudzoziemców” nr 4, s. 25–34. Przedruk [W:] Lewicki (2003), s. 155–167.   Google Scholar

Lewicki A.M. (1996): Relacyjna siatka derywacyjna jako czynnik onomazjologicznego opisu frazeologizmów. „Problemy frazeologii europejskiej”. T. I, s. 9–14.   Google Scholar

Lewicki A.M. (2003): Studia z teorii frazeologii. Łask.   Google Scholar

Liberek J. (2021): Norma językowa jako fakt społeczny fundowany na uzusie. Uwagi w kon¬tekście Słownika właściwych użyć języka. „Język Polski” CI, z. 2, s. 34–48.
Crossref   Google Scholar

Liberek, J., Zdunkiewicz-Jedynak D. (2019): Norma językowa jako obiektywny fakt społeczny. Uwagi polemiczne w kontekście koncepcji Ferdynanda de Saussure’a. [W:] Problemy pol¬skiej normy językowej i kodyfikacji. Red. D. Zdunkiewicz-Jedynak, J. Liberek. Warszawa, s. 55–92.   Google Scholar

Molotkov A.I. (1977): Osnovy frazeologii russkogo jazyka. Leningrad.   Google Scholar

Piela A. (2015): Antroponimy jako komponenty związków frazeologicznych. „Acta Universitatis Wratislaviensis” 25, s. 73–88.   Google Scholar

Puda-Blokesz M. (2014): Mitologizmy frazeologiczne w języku polskim. Kraków.   Google Scholar

Rysiński S. (1634): Przypowieści polskie przez... zebrane. Kraków.   Google Scholar

Rudnicka E. (2006): Eponimizmy versus eponimy. Eponimizmy jako efekt mechanizmu apelaty¬wizacji eponimów. [W:] Onimizacja i apelatywizcja. Red. Z. Abramowicz, E. Bogdanowicz. Białystok, s. 185–199.   Google Scholar

Rudnicka E. (2020): Z Parnasu na Helikon – mitologiczne i realistyczne interferencje kono¬tacyjne na przykładzie procesów apelatywizacji wybranych nazw miejscowych. [W:] Dzie¬dzictwo antyczne i biblijne dziś. Seria „Dialog z Tradycją”. T. 8. Red. M. Puda-Blokesz, M. Ryszka-Kurczab. Kraków, s. 49–68.   Google Scholar

Rudnicka E. (2021): Mitologiczne nazwy własne jako źródło dawnych i nowych jednostek epo¬nimicznych. [W:] Nazwy własne w języku i społeczeństwie. Red. M. Rutkowski, A. Hącia, Olsztyn, s. 243–257.   Google Scholar

Saloni Z. (1993): Kto się boi Baby Jagi? (na marginesie konkursu ortograficznego). „Gazeta Wyborcza” 30 marca, nr 75 (1154), s. 10.   Google Scholar

Saloni Z. (2005): O kodyfikacji polskiej ortografii – historia i współczesność. „Nauka. Kwar¬talnik PAN” z. 4, s. 71–96.   Google Scholar

Szerszunowicz J. (2006): Reinterpretacja komponentów onomastycznych frazeologizmów jako problem translatoryczny (na materiale wybranych języków europejskich). [W:] Wokół polszczyzny dawnej i obecnej. Red. B. Nowowiejski. Białystok, s. 379–386.   Google Scholar

Szerszunowicz J. (2009): Konotacje nazw własnych i ich frazeotwórczy potencjał w ujęciu konfrontatywnym. „Prace Językoznawcze” nr 11, s. 191–208.   Google Scholar

Szerszunowicz J., Frąckiewicz K., Awramiuk E. (2017): Frazeologia w kształceniu językowym. Białystok.   Google Scholar

Skudrzyk A. (2017): Przyszłość bez przeszłości? Język wobec współczesnych przemian komuni¬kacji. [W:] Przyszłość polszczyzny – polszczyzna przyszłości. Red. K. Kłosińska, R. Zimny. Warszawa, s. 75–87.   Google Scholar

Weryha-Darowski A. (1874): Przysłowia polskie odnoszące się do nazwisk szlacheckich i miej¬scowości. Poznań.   Google Scholar

Wilamowski M., Wnęk K., Ziblikiewicz L.A. (1998): Leksykon polskich powiedzeń historycz¬nych. Kraków.   Google Scholar

Zdunkiewicz-Jedynak D. (2021): Poprawne vs. właściwe użycie języka. Uwagi w kontekście Słownika właściwych użyć języka. „Język Polski” CI, z. 2, s. 5–16.
Crossref   Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2023-06-30

Cited By /
Share

Kosek, I. (2023). Zapis komponentów odproprialnych w polskich związkach frazeologicznych. Prace Językoznawcze, 25(2), 115–128. https://doi.org/10.31648/pj.8917

Iwona Kosek 
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie