Struktura syntaktyczna a psychologiczne prawo bliskości

Aleksander Kiklewicz

Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie UWM
https://orcid.org/0000-0002-6140-6368


Abstrakt

Przedmiotem artykułu jest szczególny rodzaj związku nieakomodacyjnego składników syntaktycznych, określany jako związek korelatywny: zachodzi on pomiędzy współzależnymi aktantami syntaktycznymi, które znajdują się w bezpośrednim sąsiedztwie – w kontaktowym układzie liniowym. Związek korelatywny opiera się na strukturyzacji zdania pod względem szyku składników, a decydującą rolę w jego powstaniu odgrywa psychologiczne prawo bliskości. Grupy korelatywne są dodatkowo uwarunkowane takimi czynnikami, jak tożsamość leksykalna składników, wysoka częstość odtwarzania, regularność, tzn. nawiązanie do schematów frazowych. Niektóre grupy korelatywne mają charakter zwarty – przysługuje im wspólna pozycja i wspólna funkcja syntaktyczna, a częściowo też charakter sfrazeologizowany. Jeden z szeroko rozpowszechnionych typów konstrukcji korelatywnych realizuje się w środowisku związku współrzędności, np. ma <blizny na brzuchu> i <otarcia na łapach>.


Słowa kluczowe:

składnia semantyczna, składnia o podstawach fenomenologicznych, związek nieakomodacyjny, związek styczności, konstrukcja korelatywna, szyk wyrazów, prawo bliskości


Admoni V.G. (1983): Nulevaya svyazka, svyazochnyy glagol i grammatika zavisimostey. „Voprosy yazykoznaniya” 5, s. 34–42.   Google Scholar

Bogusławski A. (2004): Metaepistemicheskie vyskazyvaniya i ikh interpretaciya. [V:] Sbornik statey v chest’ N.D. Arutyunovoy. Red. J.D. Apresjan. Moskva, s. 401–411.   Google Scholar

Bojałkowska K. (2010): Opis składniowy imiesłowów przysłówkowych we współczesnym języku polskim. Toruń.   Google Scholar

Bloomfield L. (1935): Language. London.   Google Scholar

Cap P. (2008): Towards the Proximization Model of the Analysis of Legitimization in Political Discourse. “Journal of Pragmatics” 40, p. 17–41.
Crossref   Google Scholar

Chesnokov P.V. (1983): Dva tipa vzaimodejstviya sintaksicheskih edinic. [V:] Soderzhatel’nye aspekty predlozheniya i teksta. Red. I. Susov. Kalinin, s. 46–52.   Google Scholar

Dobaczewski A. (2018): Powtórzenie jako zjawisko tekstowe i systemowe. Repetycje, reduplikacje i quasi-tautologie w języku polskim. Toruń.   Google Scholar

Eisner J. & Satta G. (1999): Efficient parsing for bilexical context-free grammars and Head Automaton Grammars. [In:] 37th Annual Meeting of the Association for Computational Linguistics (ACL), p. 457–464.
Crossref   Google Scholar

Gębka-Wolak M. & Moroz A. (2014): O nieswobodnej grupie syntaktycznej. „Prace Językoznawcze” XVI(1), s. 45–61.   Google Scholar

Gioi R.G. von, Delon J., Morel J.-M. (2012): The collaboration of grouping laws in vision. “Journal of Psychology – Paris” 106, p. 266–283.
Crossref   Google Scholar

Jakobson R. (1989): W poszukiwaniu języka. Wybór pism. 2. Warszawa.   Google Scholar

Kahane S., Osborne T.F. (2015): Translators’ Introduction. [In:] Tesnière, L., Elements of structural syntax, translated by Timothy Osborne and Sylvain Kahane. Amsterdam– Philadelphia, xxix–lxxiv.
Crossref   Google Scholar

Karolak S. (1968): Interpolacja, interpretacja i analiza semantyczna. „Biuletyn PTJ” XXVI, s. 139–152.   Google Scholar

Karolak S. (1969): Struktura vyskazyvaniya i ego znachenie. „Biuletyn PTJ” XXVII, s. 107–120.   Google Scholar

Karolak S. (2001): Od semantyki do gramatyki. Wybór rozpraw. Warszawa.   Google Scholar

Karolak S. (2002): Podstawowe struktury składniowe języka polskiego. Warszawa.   Google Scholar

Kiklewicz A. (2006): Gipotaksis – parataksis – diataksis. Associativnaya svyaz’ v strukture prostogo predlozheniya. „Slavia Orientalis” LV/3, s. 401–422.   Google Scholar

Kiklewicz A. (2016): Zaimek wskazujący w zdaniach z orzeczeniem imiennym: funkcja predykatywna czy anaforyczna? „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej” 51, s. 251–273.
Crossref   Google Scholar

Kiklewicz A. (2017): Nieokreśloność a semantyczna specyfikacja grupy imiennej. [W:] Nieokreśloność i granice. Red. M. Danielewiczowa, K. Doboszyńska-Markiewicz, A. Wójcicka. Warszawa, s. 119–138.   Google Scholar

Kiklewicz A. (2020): O sintaksicheskom statuse ukazatel’nogo mestoimiya ETO v pozicii svyazki. „Slavia” 89(3), s. 268–289.   Google Scholar

Kiklewicz A. (2023): „Niesforny” biernik rzeczowników męskonieżywotnych w liczbie pojedynczej: o ekspansji tego zjawiska we współczesnym języku polskim i jego czynnikach. „Język Polski” CIII (2), s. 5–25.
Crossref   Google Scholar

Kiklewicz A., Kotin M. (2022): Das russische Demonstrativpronomen ETO (‘dasʼ) in der Kopula-Stellung: Probleme des syntaktischen Status im Licht der funktionalen Grammatik. „Zeitschrift für Slawistik” 67(2), s. 278–321.
Crossref   Google Scholar

Korżyk K. (1999): Język i gramatyka w perspektywie „komunikatywizmu”. [W:] Gramatyka komunikacyjna. Red. A. Awdiejew. Warszawa–Kraków, s. 9–32.   Google Scholar

Kosek P. (2011): Enklitika v češtině barokní doby. Brno.   Google Scholar

Kuryłowicz J. (1987): Studia językoznawcze. Wybór prac opublikowanych w języku polskim. Warszawa.   Google Scholar

Małecki A. (1879): Gramatyka historyczno-porównawcza języka polskiego. T. 2. Lwów.   Google Scholar

Markowski A. (2006): Kultura języka polskiego. Teoria. Zagadnienia leksykalne. Warszawa.   Google Scholar

Miller G. (1965): Some preliminaries to psycholinguistics. “American Psychologist” 20, p. 15–20.
Crossref   Google Scholar

Nagórko A. (1996): Zarys gramatyki polskiej. Warszawa.   Google Scholar

Nasr A. (1995): A formalism and a parser for lexicalised dependency grammars. [In:] 4th International Workshop on Parsing Technologies. Prague, p. 186–195.   Google Scholar

Plotnikov B.A. (1984): Osnovy semasiologii. Minsk.   Google Scholar

Podracki J. (1997): Składnia polska. Książka dla nauczycieli, studentów i uczniów. Warszawa.   Google Scholar

Priyatkina A.F. (1979): Sintaksicheskaya svyaz’ i sootnoshenie. „Russkij yazyk v shkole” 5, s. 102–105.   Google Scholar

Przybylscy E. i F. (1988): Gdzie postawić przecinek? Poradnik przestankowania ze słowniczkiem. Warszawa.   Google Scholar

Saloni Z., Świdziński M. (1998): Składnia współczesnego języka polskiego. Warszawa.   Google Scholar

Say S. (2002): Vershinno-zavisimostnye otnosheniya (dannye russkogo yazyka v tipologicheskom osveshchenii). „Russkaya filologiya” 13, s. 247–253.   Google Scholar

Schultz D.P., Schultz S.E. (2008): Historia współczesnej psychologii. Kraków.   Google Scholar

Seyler A. (2004): Wahrnehmen und Falschnehmen. Praxis und Gestaltpsychologie. Frankfurt am Main.   Google Scholar

Taylor J.R. (2007): Gramatyka kognitywna. Przeł. M. Buchta, Ł. Wiraszka. Kraków.   Google Scholar

Valgina N.S. (1978): Sintaksis sovremennogo russkogo yazyka. Moskva.   Google Scholar

Vinogradov V.V. (1972): Russkij yazyk. Grammaticheskoe uchenie o slove. Moskva.   Google Scholar

Walter H.-J.P. (2020): Angewandte Gestaltpsychologie in Psychotherapie und Psychohygiene. Remscheid.   Google Scholar

Wertheimer M. (1923): Untersuchungen zur Lehre von der Gestalt II. „Psychologische Forschung” 4, S. 301–350.
Crossref   Google Scholar

Węgrzynek K. (2000): Cechy składniowe wyrażeń frazeologicznych typu oko w oko. „Polonica” XX, s. 101–109.   Google Scholar

Wierzbicka A. (1993): Nazwy zwierząt. [W:] O definicjach i definiowaniu. Red. J. Bartmiński, R. Tokarski. Lublin, s. 251–267.   Google Scholar

Woliński M. (2019): Automatyczna analiza składnikowa języka polskiego. Warszawa.
Crossref   Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2023-09-30

Cited By /
Share

Kiklewicz, A. (2023). Struktura syntaktyczna a psychologiczne prawo bliskości. Prace Językoznawcze, 25(3), 41–59. https://doi.org/10.31648/pj.9181

Aleksander Kiklewicz 
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie UWM
https://orcid.org/0000-0002-6140-6368