Społeczny wymiar osobowej nazwy własnej - zarys problematyki
Аннотация
W artykule omawia się typy strukturalno-semantyczne osobowych nazw własnych
w perspektywie społecznych potrzeb poznawczych i komunikacyjnych. Artykuł dzieli się
na dwie podstawowe części. W pierwszej partii tekstu argumentuje się na rzecz tezy, że
kreacje nazewnicze są wyrazem asymetrycznych relacji jednostka – społeczeństwo, a nadanie
nazwy osobowej, niezależnie od jej wydźwięku aksjologicznego, zawsze jest wyrazem
nominacyjnej woli większości. W drugiej części artykułu rozpatruje się wpływ opozycji
swój – obcy na kształtowanie się modeli semantyczno-formalnych nazwisk Polaków.
Na podstawie socjologicznych definicji pojęć swój i obcy oraz zasady penetracji społecznej
wyodrębnia się dwa zasadnicze typy struktur nazewniczych wyspecjalizowanych do nazywania
osób. Pierwszy model realizują osobowe nazwy własne kreowane dla osób „obcych”
i jest on zarezerwowany dla nazwisk tworzonych od nazw miejscowych i nazw etnicznych.
Drugi model nazewniczy realizują onimy tworzone z perspektywy pojęcia swój. Tę matrycę
charakteryzuje większa pojemność informacyjna, umożliwiająca szczegółowość deskrypcji.
W modelu tym mieszczą się onimy kreowane ze względu na cechy psychiczne, fizyczne,
wykonywany zawód i relacje rodzinne człowieka. W tej części artykułu zwraca się także
uwagę na językowe i pozajęzykowe kryteria, które spełnia komunikatywna nazwa osobowa.
Ключевые слова:
opozycja swój – obcy, schematy strukturalno-semantyczne antroponimów, motywacja antroponimówБиблиографические ссылки
Bartmiński J. (2007): Stereotypy mieszkają w języku. Lublin. Google Scholar
Benedyktowicz Z. (2000): Portrety „obcego”. Kraków. Google Scholar
Bubak J. (1996): Proces kształtowania się polskiego nazwiska mieszczańskiego i chłopskiego. Kraków. Google Scholar
Cieślikowa A. (2001): Nazwa w tekście a tekst w nazwie. [W:] Semantyka tekstu artystycznego. Red. A. Pajdzińska, R. Tokarski. Lublin, s. 99−108. Google Scholar
Cooley Ch. H. (2005): Grupy pierwotne. [W:] Antropologia kultury. Zagadnienia i wybór tekstów. Red. A. Mencwel. Warszawa, s. 264−379. Google Scholar
Goffman E. (2006): Rytuał interakcyjny. Przeł. A. Szulżycka. Warszawa. Google Scholar
Goffman E. (2008): Człowiek w teatrze życia codziennego. Przeł. H. Datner-Śpiewak i P. Śpiewak. Warszawa. Google Scholar
Górny H. (2004): Nazwiska mieszkańców wybranych miejscowości dawnej ziemi sanockiej w świetle interferencji etniczno-językowej (XV−XIX w.). Rzeszów. Google Scholar
Grabias S. (2019): Język w zachowaniach społecznych. Podstawy socjolingwistyki i logopedii. Lublin. Google Scholar
Kaleta Z. (2003): Wartości i antywartości w staropolskich odapelatywnych nazwach osób. [W:] Nazwy własne a kultura. Red. Z. Kaleta. Warszawa, s. 21−48. Google Scholar
Kaleta Z. (2007): Historia nazwisk polskich na tle społecznym i obyczajowym (XII−XV wiek). T. I. Warszawa. Google Scholar
Łobodzińska R., Tomczak L. (1988): Współczesne przezwiska polskie. Analiza formalna i znaczeniowa. Wrocław. Google Scholar
Magda-Czekaj M. (2003): Historyczne nazwiska ludności Olesna na Śląsku Opolskim. Kraków. Google Scholar
Matusiak-Kempa I. (2009): Nazwiska mieszkańców komornictwa jeziorańskiego (XVI−XVIII w.). Olsztyn. Google Scholar
Matusiak-Kempa I. (2019): Nomen omen. Studium antroponimiczno-aksjologiczne. Olsztyn. Google Scholar
Mossakowska B. (1993): Nazwiska mieszkańców Komornictwa Olsztyńskiego. Olszyn. Google Scholar
Oronowicz-Kida E. (2009): Tabu językowe a przezwiska ludowe. [W:] „Języka a Kultura”. T. 21: Tabu w języku i kulturze. Red. A. Dąbrowska. Wrocław, s. 233−240. Google Scholar
Pleszczyński J. (2018): Odmienność. Kiedy inny staje się obcym. [W:] OBCY/INNY. Propozycje aplikacji pojęciowych. Red. M. Karwatowska, R. Litwiński, A. Siwiec. Lublin, s. 181−196. Google Scholar
Puzynina J. (1992): Język wartości. Warszawa. Google Scholar
Rymut K. (1998): Nazwiska. [W:] Polskie nazwy własne. Encyklopedia. Red. E. Rzetelska-Feleszko. Kraków, s. 143−160. Google Scholar
Samsonowicz H. (1971): Złota jesień polskiego średniowiecza. Warszawa. Google Scholar
Skowronek K. (2001): Współczesne nazwisko polskie. Kraków. Google Scholar
Szulowska W. (2004): Dawna antroponimia Mazowsza (XV−XVII w.). Olsztyn. Google Scholar
Tönnies F. (2008): Wspólnota i stowarzyszenie. Rozprawa o komunizmie i socjalizmie jako empirycznych formach kultury. Przeł. M. Łukasiewicz. Warszawa. Google Scholar
Trzebiński J. (2002): Narracyjne konstruowanie rzeczywistości. [W:] Narracja jako sposób rozumienia świata. Red. J. Trzebiński. Gdańsk. Google Scholar
Wójcicka M. (2018): Społeczno-kulturowe funkcje OBCEGO/INNEGO. [W:] OBCY/INNY. Propozycje aplikacji pojęciowych. Red. M. Karwatowska, R. Litwiński, A. Siwiec. Lublin, s. 127−138. Google Scholar
Ziajka B. (2014): Językowo-kulturowy obraz świata społeczności wiejskiej utrwalony w przezwiskach i przydomkach (na przykładzie nieoficjalnych antroponimów mieszkańców Zagórza w powiecie chrzanowskim). Kraków. Google Scholar
