Leksyka morska w Słowniku rosyjsko-polskim p. Dubrowskiego jako punkt wyjścia do badań chronologizacyjnych polskich terminów marynistycznych
Jolanta Mędelska
Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w BydgoszczyPiotr Wierzchoń
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w PoznaniuАннотация
Autorzy omówili rozwój leksyki marynistycznej w języku rosyjskim i polskim, wskazując na ogromną przewagę zasobów rosyjskich nad polskimi utrzymującą się aż do okresu międzywojennego. Poddali analizie 70 haseł z kwalifikatorem w Marynarce (litery K–L) w XIX-wiecznym słowniku rosyjsko-polskim. Stwierdzili, że redaktor zdołał dobrać polskie odpowiedniki dla zaledwie 22 translandów rosyjskich (31%), pozostałe opatrując tylko opisami znaczenia. Korzystając z dostępnych dziś źródeł, autorzy ustalili 74 translaty dla 48 jednostek rosyjskich pozostawionych bez przekładów i poddali je analizie chronologizacyjnej. Stwierdzili, że 16 z nich było w obiegu w czasach P. Dubrowskiego, z czego 7 od bardzo dawna. Pozostałe pojawiły się dopiero po wydaniu słownika, większość (42) dopiero w okresie 1920–1939, kolejnych 7 jeszcze później.
Ключевые слова:
XIX-wieczny słownik rosyjsko-polski, polska leksyka marynistyczna, chronologizacjaБиблиографические ссылки
Bagniewski B. (1929): Wstęp. [W:] Słownik morski polsko-angielsko-francusko-niemiecki. Z. 1: Statki i teoria statku. Red. B. Bagniewski. Warszawa, s. 9–10. Google Scholar
Biografiâ Dubrovskij Petr Pavlovič, , dostęp: 30.06.2022. Google Scholar
Bogusławski A. (1988): Dwujęzyczny słownik ogólny. Projekt instrukcji z komentarzami. [W:] Studia z polskiej leksykografii współczesnej. Red. Z. Saloni. Wrocław–Warszawa– Kraków–Gdańsk–Łódź, s. 19–65. Google Scholar
Brocki Z. (1964): Początki jugosłowiańskiej, rosyjskiej i polskiej leksykografii morskiej. „Poradnik Językowy” nr 2, s. 45–59. Google Scholar
Dąbrowska M. (2017): Ziemie polskie połowy XIX wieku oczyma Rosjan (Piotr Dubrowski i Michaił Glinka). „Przegląd Środkowo-Wschodni” II, s. 135–149.
Crossref
Google Scholar
Dąbrowska M. (2018): Piotra Dubrowskiego związki z Polską (z zawartości i o zawartości wybranych czasopism polskich oraz rosyjskich połowy XIX wieku). „Acta Neophilologica” XX, nr 1, s. 55–167.
Crossref
Google Scholar
Dubrovskij Petr Pavlovič (1893): I.K. Andreevskij, K.K. Arsen’ev, F.F. Petruševskij (red.). Ènciklopedičeskij slovar’ F.A. Brokgauza i I.A. Efrona. T. XI (21). Sankt-Peterburg, s. 218. Google Scholar
Dubrovskij Petr Pavlovič (2009): Bol’šaâ biografičeskaâ énciklopediâ, , dostęp: 30.11.2020. Google Scholar
Dygalo V.A. (2000): Оtkuda da i čto na flote pošlo. Моskva. Google Scholar
Graliński F., Dzienisiewicz D., Wierzchoń P. (2017): U bram lingwistycznej szczęśliwości, czyli kulisy projektu Odkrywka: cyfrowe zasoby kultury jako źródło mas danych językowych. „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Folia 232. Studia Sociologica” IX, nr 1, s. 51–62. Google Scholar
Iwanowska A. (1990): Rozwój polskiej terminologii morskiej w XVIII w. „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” XXXV, nr 4, s. 533–560. Google Scholar
Kleczkowski A. (1929): Polski język żeglarski. [W:] Słownik morski polsko-angielsko-francu¬sko-niemiecki. Z. 1: Statki i teoria statku. Red. B. Bagniewski. Warszawa, s. 5–8. Google Scholar
Kleczkowski A. (1930): Wstęp językowy. [W:] Słownik morski polsko-angielsko-francusko-nie¬miecko-rosyjski. Z. 2: Statek żelazny (stalowy). Red. B. Bagniewski. Warszawa, s. 9–13. Google Scholar
Koczorowski E. (1973): Flota polska w latach 1587–1638. Warszawa. Google Scholar
Kula E. (2010): Główny Instytut Pedagogiczny w Sankt Petersburgu (1828–1859) i jego rola w kształceniu nauczycieli dla szkół Królestwa Polskiego. „Rozprawy z Dziejów Oświaty” XLVIII, s. 25–71. Google Scholar
Kwilecka I., Popowska-Taborska H. (1977): Bartłomiej z Bydgoszczy – leksykograf pierwszej połowy XVI w. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk. Google Scholar
Lepszy K. (1947): Zarys dziejów marynarki polskiej. Kraków. Google Scholar
Marszałek M. (2021): Z dziejów wokabuł literowych w leksykografii polsko-rosyjskiej (na mate¬riale ilustracyjnym XIX-wiecznego słownika Piotra Dubrowskiego). „Prace Językoznawcze” XXIII, nr 3, s. 197–213.
Crossref
Google Scholar
Marszałek M. (2022): Na polâh Pol’nogo russko-pol’skogo slovarâ Petra Pavloviča Dubro¬vskogo: kommentarii k bukvennym stat’âm. „Slavia, časopis pro slovanskou filologii” 91, nr 3, s. 332–346. Google Scholar
Mędelska J. (2019): Wertując słownik rosyjsko-polski P. Dubrowskiego (uwagi o XIX-wiecznym warsztacie leksykograficznym i o wizerunku ówczesnej polszczyzny). „Slavia Orientalis” LXVIII, nr 4, s. 699–719. Google Scholar
Mędelska J. (2020): XIX-wieczne ciekawostki leksykalne w słowniku rosyjsko-polskim Piotra Dubrowskiego. [W:] Wokół pewnego cytatu. Zbiór artykułów. Red. K. Wojan. Warszawa, s. 263–294. Google Scholar
Mędelska J. (2020a): O XIX-wiecznej polszczyźnie literackiej odzwierciedlonej w „Słowniku rosyjsko-polskim” Dubrowskiego. Ortografia i refleksy fonetyki. [W:] Verba multiplicia, veritas una. Prace dedykowane Profesor Alicji Pihan-Kijasowej. Red. T. Lisowski, P. Michal¬ska-Górecka, J. Migdał, A. Piotrowska-Wojaczyk, A. Sieradzki. T. 1. Poznań, s. 373–404. Google Scholar
Mędelska J. (2021): Fonetyczno-graficzny obraz polszczyzny końca XIX stulecia zawarty w hasłach literowych słownika polsko-rosyjskiego P. Dubrowskiego. „Prace Językoznawcze” XXIII, nr 3, s. 215–225.
Crossref
Google Scholar
Mędelska J. (2021a): Z dziejów rywalizacji końcówek -e i -ę w neutrach typu cielę, imię (na materiale Dokładnego słownika języka polskiego i ruskiego z końca XIX wieku). „Język Polski” CI, nr 4, s. 19–31.
Crossref
Google Scholar
Mędelska J. (2022): Palatalne spółgłoski wargowe w wygłosie. Reminiscencje pod wpływem postaci (orto)graficznych w słowniku języka polskiego i rosyjskiego z końca XIX w. „Prace Językoznawcze” XXIV, nr 2, s. 109–124.
Crossref
Google Scholar
Mędelska J. (2022a): Naimenovaniâ bukv kak ob”ekt opisania stat’i v russko-pol’skom slovare XIX veka. „Slavia, časopis pro slovanskou filologii” 91, nr 3, s. 347–356. Google Scholar
Mędelska J., Wierzchoń P. (2023): Efekty wykorzystania chronologizacji w badaniach nad opisem przekładowym leksyki zapożyczonej (na materiale XIX-wiecznego Dokładnego słownika języka polskiego i ruskiego) (w druku). Google Scholar
Mędelska J., Wierzchoń P. (2023a): Wybory translatorskie XIX-wiecznego słownikarza rosyj¬skiego jako impuls do badań dziejów polskiej leksyki zapożyczonej (w druku). Google Scholar
Słodownik M. (2020): Historia. Komisja Nazewnictwa Morskiego, , dostęp: 04.10.2022. Google Scholar
Suležуckie М. i D. (1967): Моrskaâ terminologiâ i redaktorskaâ praktika. „Russkaâ reč” nr 2, s. 65–69. Google Scholar
Ślaski B. (1920): Z dziejów marynarki polskiej. Poznań. Google Scholar
Ślaski B. (1930): Słownik rybacko-żeglarski i szkutniczy. „Slavia Occidentalis” IX, s. 142–291. Google Scholar
Ûrov R.V. (2016): Voenno-morskaâ terminologiâ v Ènciklopedii voennyh i morskih nauk (1883–1897 g.g. izdaniâ). „Voenno-istoričeskij žurnal” nr 7, s. 41–44. Google Scholar
Wawrzyńczyk J. (1995): Piotr Dubrowski i jego Dokładny słownik języka ruskiego i polskiego z 1877 roku. „Opuscula Polonica et Russica” III, s. 95–99. Google Scholar
Wierzchoń P. (2008): Fotodokumentacja. Chronologizacja. Emendacja. Teoria i praktyka weryfikacji materiału leksykalnego w badaniach lingwistycznych. Poznań. Google Scholar
Wierzchoń P. (2009): Dlaczego fotodokumentacja? Dlaczego chronologizacja? Dlaczego emen¬dacja? Instalacja gazowa, parking podziemny i „odległość niezerowa”. Poznań. Google Scholar
Wierzchoń P. (2010): Torując drogę teorii lingwochronologizacji. „Investigationes Linguisticae” XX, s. 105–186.
Crossref
Google Scholar
Wojtan W. (1936): Historia i bibliografia słownictwa technicznego polskiego. Od czasów naj¬dawniejszych do końca 1933 r. Lwów. Google Scholar
Zaruski M. (1930): Kilka słów ogólnych o pracy Komisji Terminologicznej. [W:] Słownik morski polsko-angielsko-francusko-niemiecko-rosyjski. Z. 2: Statek żelazny (stalowy). Red. B. Ba¬gniewski. Warszawa, s. 5–6. Google Scholar
Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu