Fantastyka naukowa i trauma: konstelacje w powieści Solaris  Stanisława Lema

Alfred Gall

doi:10.31648/pl.7853

Opublikowane: 2022-07-301

Nr `10 (2022)

Fantastyka naukowa i trauma: konstelacje w powieści Solaris Stanisława Lema

Alfred Gall

Prace Literaturoznawcze

Dział: W kręgu twórczości Stanisława Lema

https://doi.org/10.31648/pl.7853

Abstrakt

The paper offers a new reading of Stanisław Lem’s most popular novel Solaris. The text is interpreted as a literary representation of trauma. The notion of trauma is understood in two ways. On the one hand, it refers to the tradition of the gothic novel and its staging of the uncanny which causes disbelief in the reality. In Lem’s Solaris this complexity is transferred into the context of science fiction. On the other hand, trauma is a key motif in the novel and indicates the past experiences or the present states of mind the protagonists have not come to terms with. The aim of this article is to explain how science fiction serves as a literary disguise for the representation of those traumatic experiences which cannot be handled on the ground of traditional psychoanalytical strategies for overcoming trauma. Solaris thus undermines basic assumptions of psychoanalysis. However, the novel is not a mere illustration of theoretical concepts or a work based upon Lem’s own personal wartime experiences in Lwów, though his biographical background may have influenced the writer’s depiction of the situation on the Solaris station. The novel should rather be treated as a critical assessment of the contemporary technological civilisation, which enables man to conquer the cosmos but is also guilt-ridden and burdened with a past, still haunting the protagonists even in the depths of the universe.

Słowa kluczowe:

Lem, fantastyka naukowa, Solaris, trauma, powieść gotycka

Inne teksty tego samego autora

Alfred Gall, Anstelle einer Autobiographie? Schreiben über die Shoah in Stanisław Lems Apokryfy , Prace Literaturoznawcze: Nr 11 (2023)

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Gall, A. (2022). Fantastyka naukowa i trauma: konstelacje w powieści Solaris Stanisława Lema. Prace Literaturoznawcze, (`10), 9–22. https://doi.org/10.31648/pl.7853

Cited by / Share

Bibliografia

Allen Jon G. (2005), Coping with Trauma. Hope through Understanding, New York–London.
Google Scholar

Becker David (2014), Die Erfindung des Traumas. Verflochtene Geschichten, wyd. 2, Gießen.
Crossref
Google Scholar

Bereś Stanisław, Lem Stanisław (2019), Tako rzecze Lem. Ze Stanisławem Lemem rozmawia Stanisław Bereś, wyd. 2 popr., Kraków (e-book).
Google Scholar

Berit Lukas (2003), Das Gefühl, ein NO-BODY zu sein. Depersonalisation, Dissoziation und Trauma, Paderborn.
Google Scholar

Betz Gregor (2011), Descartes’ „Meditationen über die Grundlagen der Philosophie“. Ein systematischer Kommentar, Stuttgart.
Google Scholar

Csicsery-Ronay Jr. István (1989), Książka jest Obcym: O pewnych i niepewnych interpretacjach „Solaris” Stanisława Lema, przełożył Tadeusz Rachwal, w: Lem w oczach krytyki światowej, wybór i oprac. J. Jarzębski, Kraków: 218–247.
Google Scholar

Fenichel Otto (1985), Der Begriff „Trauma” in der heutigen psychoanalytischen Neurosenlehre [1937], w: tenże, Aufsätze, red. Klaus Laermann, t. II, Frankfurt nad Menem–Berlin–Wien: 58–79.
Google Scholar

Freud Sigmund (1997), Dzieła, t. 3: Pisma psychologiczne, przeł. Robert Reszke, Warszawa.
Google Scholar

Freud Sigmund (2000), Das Unheimliche [1919], w: tenże, Studienausgabe, Bd. IV, Frankfurt nad Menem: 241–274.
Google Scholar

Freud Sigmund (2000a), Jenseits des Lustprinzips [1920], w: tenże, Studienausgabe, Bd. III, Frankurt nad Menem: 213–272.
Google Scholar

Freud Sigmund (2005), Poza zasadą przyjemności, przeł. Jerzy Prokopiuk, Warszawa.
Google Scholar

Freud Sigmund (2007), Przypominanie, powtarzanie, przepracowywanie, w: tenże, Technika terapii, przeł. Robert Reszke, Warszawa: 165–174.
Google Scholar

Gajewska Agnieszka (2016), Zagłada i gwiazdy. Przeszłość w prozie Stanisława Lema, Poznań.
Google Scholar

Gall Alfred (2016), Powieść i poznanie. O znaczeniu poznania w konstruowaniu innych światów w twórczości Lema, w: Filozofia w literaturze. Literatura w filozofii. T. 2: Światy możliwe. Interpretacje, red. naukowa Agnieszka Iskra-Paczkowska, Stanisław
Google Scholar

Gałkowski, Marek Stanisz, Rzeszów: 276–293.
Google Scholar

Gall Alfred (2021), Mimesis und Evidenz: Zur Kritik der Erkenntnis in Stanisław Lems literarischer Praxis, w: Ein Jahrhundert Lem (1921–2021), red. Jacek Rzeszotnik, Wrocław: 49–69.
Google Scholar

Gebauer Gunter, Wulf Christof (1992), Mimesis. Kultur – Kunst – Gesellschaft, Reinbek bei Hamburg.
Google Scholar

Geier Manfred (1981), Stanisław Lems Phantastischer Ozean. Ein Beitrag zur semantischen Interpretation des Science-Fiction-Romans „Solaris“, w: Über Stanisław Lem, red. Werner Berthel, Frankfurt am Main: 96–163.
Google Scholar

Goodman Nelson (1978), Ways of Worldmaking, Indianapolis.
Crossref
Google Scholar

Janion Maria (2006), Niesamowita Słowiańszczyzna: fantazmaty literatury, Kraków 2006.
Google Scholar

Jarzębski Jerzy (2003), Wszechświat Lema, Kraków.
Google Scholar

Laplanche Jean, Pontalis Jean-Bertrand (1972), Das Vokabular der Psychoanalyse, t. 2, Frankfurt nad Menem.
Google Scholar

Lem Stanisław (1984), Phantastik und Futurologie, cz. 1, Frankfurt nad Menem 1984.
Google Scholar

Lem Stanisław (1990), Die Philosophie des Zufalls. Zu einer empirischen Theorie der Literatur, t. 2, Berlin (Ost).
Google Scholar

Lem Stanisław (2008), Solaris. Dzieła, t. III, Kraków.
Google Scholar

Orliński Wojciech (2017), Lem: życie nie z tej ziemi, Wołowiec.
Google Scholar

Peters Uwe Henrik (1984), Wörterbuch der Psychiatrie und medizinischen Psychologie, ed. 3, München.
Google Scholar

Röd Wolfgang (1995), Die Genese des Cartesianischen Rationalismus, München.
Google Scholar

Royle Nicholas (2003), The Uncanny, London.
Google Scholar

Rzeszotnik Jacek (2010), Nicht sehen, nicht hören, nicht sprechen – nicht verstehen. Die epistemologische Impotenz des Menschen nach Stanisław Lem, w: Bluescreen. Visionen, Träume, Albträume und Reflexionen des Phantastischen und Utopischen, red. Walter Delabar, Frauke Schlieckau, Bielefeld: 145–168.
Google Scholar

Scaer Robert C. (2005), The Trauma Spectrum: Hidden Wounds and Human Resiliency, New York.
Google Scholar

Scaer Robert C. (2014), The Body Bears the Burden. Trauma, Dissociation and Disease, New York–London.
Crossref
Google Scholar

Schäfer Rainer (2006), Zweifel und Sein. Der Ursprung des modernen Selbstbewußtseins in Descartes’ cogito, Würzburg.
Google Scholar

Simeon Daphne, Abugel Jeffrey (2006), Feeling Unreal: Depersonalization Disorder and the Loss of the Self, New York.
Google Scholar

Townshend Dale (2020), Introduction: Gothic in the Nineteenth Century, 1800–1900, w: Gothic in the Nineteenth Century, The Cambridge history of the Gothic, vol. 2, ed. by Dale Townshend, Angela Wright. Cambridge (UK): 1–18.
Crossref
Google Scholar

Zwolińska Barbara (2002), Wampiryzm w literaturze romantycznej i postromantycznej. Na przykładzie „Opowieści niesamowitych” Edgara Allana Poego, „Poganki” Narcyzy Żmichowskiej oraz opowiadań Stefana Grabińskiego, Gdańsk.
Google Scholar