Pamięć prospektywna osób z przewlekłymi chorobami układu oddechowego

Marta Agata Witkowska

Uniwersytet Gdański, Instytut Psychologii
https://orcid.org/0000-0002-5514-0647


Abstrakt

Cel: Sprawność układu oddechowego warunkuje dobrą kondycję fizyczną człowieka i prawidłową pracę mózgu. Niewydolność tego układu wiąże się z procesami fizjologicznego starzenia się organizmu bądź też przewlekłymi chorobami, takimi jak przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP). Ograniczenie transportu tlenu do mózgu w bezpośredni sposób obniża sprawność umysłową. Pamięć prospektywna (prospective memory, PM) to zespół procesów lub zdolności umożliwiających formułowanie celów i zamiarów, przechowywanie ich oraz realizację w przyszłości. Głównym celem badań było określenie ogólnej charakterystyki funkcjonowania PM u osób z wybranymi chorobami układu oddechowego. Założono, że rodzaj choroby i stopień niewydolności oddechowej wpływają na funkcje psychiczne.

Metoda: W badaniach wzięło udział 116 dorosłych osób (średni wiek = 52,4 roku; SD = 6,41) ze zdiagnozowaną astmą oskrzelową (N = 30) i POChP (N = 32). Uczestniczyły w nich także osoby z grup kontrolnych – pacjenci z alergicznym nieżytem nosa (N = 27) i osoby zdrowe (N = 27). Nie stwierdzono statystycznie istotnych różnic międzygrupowych pod względem wykształcenia oraz wieku badanych osób. Zastosowano następujące metody: Prospektywno-retrospektywny kwestionariusz pamięci, Test figury złożonej Reya-Osterrietha, Powtarzanie cyfr z WAIS-R, Test łączenia punktów, Inwentarz depresji Becka oraz zadanie eksperymentalno-kliniczne bazujące na The Cambridge Prospective Memory Test (CAMPROMPT).

Wyniki: Osoby chore na POChP w porównaniu z grupami kontrolnymi i pacjentami z astmą uzyskały niższe wyniki właściwie we wszystkich testach badających funkcjonowanie poznawcze, w tym PM. Wykazano, że poziom wydolności oddechowej jest najsilniejszym predyktorem dysfunkcji PM u pacjentów z POChP oraz z astmą.

Konkluzja: Niewydolność oddechowa niesie ze sobą ryzyko pojawienia się poważnych zaburzeń poznawczych, które są związane ze wskaźnikami oddechowymi. Od pacjentów ze zdiagnozowaną astmą lub POChP wymaga się czynnego udziału w terapii, łącznie z przewidywaniem sytuacji, które mogą prowadzić do tzw. zaostrzeń. Natomiast otrzymane wyniki sugerują, że osoby z POChP mogą nie radzić sobie z narzuconymi im wymaganiami terapeutycznymi.


Słowa kluczowe:

pamięć prospektywna, niewydolność oddechowa, POChP, astma oskrzelowa


Agustí, A., Celli, B. R., Criner, G. J., Halpin, D., Anzueto, A., Barnes, P., Bourbeau, J., Han, M. K., Martinez, F. J., Montes de Oca, M., Mortimer, K., Papi, A., Pavord, I., Roche, N., Salvi, S., Sin, D. D., Singh, D., Stockley, R., López Varela, M. V., […] Vogelmeier, C. F. (2023). Global Initiative for Chronic Obstructive Lung Disease 2023 Report: GOLD Executive Summary. The European Respiratory Journal, 61(4), artykuł 2300239. https://doi.org/10.1183/13993003.00239-2023
Crossref   Google Scholar

Alqahtani, J. S., Oyelade, T., Aldhahir, A. M., Alghamdi, S. M., Almehmadi, M., Alqahtani, A. S., Quaderi, S., Mandal, S., Hurst, J. R. (2020). Prevalence, Severity and Mortality associated with COPD and Smoking in patients with COVID-19: A Rapid Systematic Review and Meta-Analysis. PLOS ONE, 15(5), e0233147. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0233147
Crossref   Google Scholar

Alqahtani, J. S., Oyelade, T., Aldhahir, A. M., Mendes, R. G., Alghamdi, S. M., Miravitlles, M., Mandal, S., Hurst, J. R. (2021). Reduction in hospitalised COPD exacerbations during COVID-19: A systematic review and meta-analysis. PLOS ONE, 16(8), e0255659. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0255659
Crossref   Google Scholar

Altgassen, M., Henry, J. D., Bürgler, S., Kliegel, M. (2011). The influence of emotional target cues on prospective memory performance in depression. Journal of Clinical and Experimental Neuropsychology, 33(8), 910–916.
Crossref   Google Scholar

Anstey, K. J., Windsor, T. D., Jorm, A. F., Christensen, H., Rodgers, B. (2004). Association of pulmonary function with cognitive performance in early, middle and late adulthood. Gerontology, 50(4), 230–234. https://doi.org/10.1159/000078352
Crossref   Google Scholar

Bender, B. (2005). Cognitive effects of allergic rhinitis and its treatment. Immunology and Allergy Clinics of North America, 25(2), 301‒312. https://doi.org/10.1016/j.iac.2005.03.002
Crossref   Google Scholar

Biechowska, D., Witkowska, M., Jodzio, K. (2009). Neuropsychologiczna charakterystyka zaburzeń pamięci i uwagi w wybranych chorobach wewnętrznych. Studia Psychologiczne, 47(4), 21–35.   Google Scholar

Borak, J., Sliwiński, P., Tobiasz, M., Górecka, D., Zieliński, J. (1996). Psychological status of COPD patients before and after one year of long–term oxygen therapy. Monaldi Archives for Chest Disease, 51(1), 7–11.   Google Scholar

Brunette, A. M., Warner, K., Holm, K. E., Meschede, K., Wamboldt, F. S., Kozora, E., Moser, D. J., Make, B. J., Crapo, J. D., Moreau, K. L., Weinberger, H. D., Bowler, R., Hoth, K. F. (2021). Daily Activities: The Impact of COPD and Cognitive Dysfunction. Archives of clinical neuropsychology: the official journal of the National Academy of Neuropsychologists, 36(5), 767‒779. https://doi.org/10.1093/arclin/acaa090
Crossref   Google Scholar

Brzeziński, J. (2000). Badania eksperymentalne w psychologii i pedagogice. Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR.   Google Scholar

Brzeziński, J., Gaul, M., Hornowska, E., Jaworowska, A., Machowski, A., Zakrzewska, M. (2011). Skala Inteligencji Wechslera dla Dorosłych. Wersja zrewidowana – renormalizacja WAIS-R(PL). Podręcznik. Pracownia Testów Psychologicznych PTP.   Google Scholar

Burgess, P. W., Dumontheil, I., Gilbert, S. J., Okuda, J., Schölvinck, M. L., Simons, J. S. (2008). On the role of rostral prefrontal cortex (area 10) in prospective memory. W: M. Kliegel, M. A. McDaniel i G. O. Einstein (red.), Prospective memory: Cognitive, neuroscience, developmental, and applied perspectives (s. 235–260). Lawrence Erlbaum Associates.   Google Scholar

Chazan, R. (2005). Astma oskrzelowa. W: R. Chazan (red.), Pneumonologia praktyczna (s. 275–309). α–medica press.   Google Scholar

Corsonello, A., Pedone, C., Incalzi, R. A. (2007). Clinical and prognostic implications of cognitive dysfunction and depression in COPD. Current Respiratory Medicine Reviews, 3(2), 107–115.
Crossref   Google Scholar

Crews, W. D., Jefferson, A. L., Bolduc, T., Elliott, J. B., Ferro, N. M., Broshek, D. K., Barth, J. T., Robbins, M. K. (2001). Neuropsychological dysfunction in patients suffering from 16(7), 643–652. https://doi.org/10.1016/S0887-6177(00)00075-5
Crossref   Google Scholar

Czapiński, J. (1992). Psychologia szczęścia. Akademos.   Google Scholar

Da Silva Coelho, C., Zuber, S., Künzi, M., Joly-Burra, E., Kliegel, M. (2023). The relationship between depressive symptoms, metamemory, and prospective memory in older adults. Journal of Clinical and Experimental Neuropsychology, 45(1), 69–83. https://doi.org/10.1080/13803395.2023.2195618
Crossref   Google Scholar

Drwal, R. Ł. (1995). Adaptacja kwestionariuszy osobowości. PWN.   Google Scholar

Einstein, G. O., McDaniel, M. A. (1990). Normal aging and prospective memory. Journal of Experimental Psychology: Learning, Memory, and Cognition, 16(4), 717–726.
Crossref   Google Scholar

Einstein, G. O., McDaniel, M. A., Richardson, S. L., Guynn, M. J., Cunfer, A. R. (1995). Aging and prospective memory: Examining the influences of self–initiated retrieval processes. Journal of Experimental Psychology: Learning Memory, and Cognition, 21(4), 996–1008.
Crossref   Google Scholar

Ellis, J. A., Freeman, J. E. (2008). Ten years of realizing delayed intentions. W: M. Kliegel, M. A. McDaniel i G. O. Einstein (red.), Prospective memory: Cognitive, neuroscience, developmental, and applied perspective (s. 1–27). Lawrence Erlbaum Associates.   Google Scholar

Fioravanti, M., Nacca, D., Amati, S., Buckley, A. E., Bisetti, A. (1995). Chronic obstructive pulmonary disease and associated patterns of memory decline. Dementia, 6(1), 39–48. https://doi.org/10.1159/000106920
Crossref   Google Scholar

Gao, Y. H., Zhao, H. S., Zhang, F. R., Gao, Y., Shen, P., Chen, R. C., Zhang, G. J. (2015). The Relationship between Depression and Asthma: A Meta-Analysis of Prospective Studies. PLOS ONE, 10(7), e0132424. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0132424
Crossref   Google Scholar

Goldberg, E. (2009). The new executive brain. Frontal lobes in a complex world. Oxford University Press.
Crossref   Google Scholar

Graf, P., Grondin, S. (2006). Time perception and time–based prospective memory. W: J. Glicksohn i M. S. Myslobodsky (red.), Timing the future. The case for a time–based prospective memory (s. 1–24). World Scientific Publishing Company.
Crossref   Google Scholar

Greenlund, K. J., Liu, Y., Deokar, A. J., Wheaton, A. G., Croft, J. B. (2016). Association of Chronic Obstructive Pulmonary Disease With Increased Confusion or Memory Loss and Functional Limitations Among Adults in 21 States, 2011 Behavioral Risk Factor Surveillance System. Preventing Chronic Disease, 13, artykuł 150428. https://doi.org/10.5888/pcd13.150428
Crossref   Google Scholar

Halpin, D. M. G., Vogelmeier, C. F., Agusti, A. (2021). COVID-19 and COPD: lessons beyond the pandemic. American Journal of Physiology. Lung Cellular and Molecular Physiology, 321(5), L978–L982. https://doi.org/10.1152/ajplung.00386.2021
Crossref   Google Scholar

Hartgerink-Lutgens, I. I., Vermeeren, A. A., Vuurman, E. E., Kremer, B. B. (2009). Disturbed cognitive functions after nasal provocation in patients with seasonal allergic rhinitis. Clinical and Experimental Allergy, 39(4), 500–508. https://doi.org/10.1111/j.1365-2222.2009.03200.x
Crossref   Google Scholar

Heaton, R. K., Grant, I., McSweeny, A. J., Adams, K. M., Petty, T. L. (1983). Psychological effects of continuous and nocturnal oxygen therapy in hypoxemic chronic obstructive pulmonary disease. Archives of Internal Medicine, 143(10), 1941–1947.
Crossref   Google Scholar

Heffernan, T. M., Ling, J., Parrott, A. C., Buchanan, T., Scholey, A. B., Rodgers, J. (2005). Self–rated everyday and prospective memory abilities of cigarette smokers and non–smokers: A web–based study. Drug and Alcohol Dependence, 78(3), 235–241.
Crossref   Google Scholar

Heffernan, T., O’Neill, T., Moss, M. (2010). Smoking and everyday prospective memory: A comparison of self–report and objective methodologies. Drug and Alcohol Dependence, 112(3), 234–238. https://doi.org/10.1016/j.drugalcdep.2010.06.012
Crossref   Google Scholar

Heffernan, T., O’Neill, T., Moss, M. (2011). Smoking–related prospective memory deficits in a real–world task. Drug and Alcohol Dependence, 120(1‒3), 1–6. https://doi.org/10.1016/j.drugalcdep.2011.06.010
Crossref   Google Scholar

Henry, J. D., Philips, L. H., Crawford, J. R., Kliegel, M., Theodorou, G., Summers, F. (2007). Traumatic brain injury and prospective memory: Influence of task complexity. Journal of Clinical and Experimental Neuropsychology, 29(5), 457–466. https://doi.org/10.1080/13803390600762717
Crossref   Google Scholar

Hill, R. D., Nilsson, L.-G., Nyberg, L., Backman, L. (2003). Cigarette smoking and cognitive performance in healthy swedish adults. Age and Ageing, 32(5), 548–550. https://doi.org/10.1093/ageing/afg067
Crossref   Google Scholar

Jaracz, J. (2007). Depresja i lęk w przewlekłych chorobach płuc. Przewodnik Lekarza, 1, 139–141.   Google Scholar

Jassem, E., Batura-Gabryel, H., Cofta, S., Doboszyńska, A., Farnik, M., Gorecka, D., Korzeniewska-Koseła, M., Kozielski, J., Krajnik, M., Krakowiak, P., Słomiński, J. M., Śliwiński, P., Wordliczek, J., Szułdrzyński, K., Królikowski, W., Zajączkowska, R., Krzyżanowski, D. (2012). Zalecenia Polskiego Towarzystwa Chorób Płuc dotyczące opieki paliatywnej w przewlekłych chorobach płuc. Pneumonologia i Alergologia Polska, 80(1), 41–64.
Crossref   Google Scholar

Jodzio, K. (2008). Neuropsychologia intencjonalnego działania. Koncepcje funkcji wykonawczych. Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR.   Google Scholar

Kalmijn, S., van Botel, M. P. J., Verschuren, M. W. M., Jolles, J., Launer, L. J. (2002). Cigarette smoking and alcohol consumption in relation to cognitive performance in middle age. American Journal of Epidemiology, 156(10), 936–944. https://doi.org/10.1093/aje/kwf135
Crossref   Google Scholar

Kałucka, S. (2020). Najnowsze wytyczne postępowania w przewlekłej obturacyjnej chorobie płuc na rok 2019/2020 – GOLD 2019/2020. Część II. Klasyfikacja i leczenie POChP. Geriatria, 14, 76–82.   Google Scholar

Kądzielawa, D. (1990). Podręcznik do Baterii Testów Neuropsychologicznych Halsteada-Reitana [niepublikowany maszynopis]. Wydział Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego.   Google Scholar

Kliegel, M., Ropeter, A., Mackinlay, R. (2006). Complex prospective memory in children with ADHD. Child Neuropsychology, 12(6), 407–419. https://doi.org/10.1080/09297040600696040
Crossref   Google Scholar

Kliegel, M., Jäger, T., Altgassen, M., Shum, D. (2008). Clinical neuropsychology of prospective memory. W: M. Kliegel, M. A. McDaniel i G. O. Einstein (red.), Prospective memory: Cognitive, neuroscience, developmental, and applied perspectives (s. 283–308). Lawrence Erlbaum Associates.
Crossref   Google Scholar

Kremer, B., den Hartog, H. M., Jolles, J. (2002). Relationship between allergic rhinitis, disturbed cognitive functions and psychological well–being. Clinical and Experimental Allergy, 32(9), 1310–1315. https://doi.org/10.1046/j.1365-2745.2002.01483.x
Crossref   Google Scholar

Lezak, M. D., Howieson, D. B., Loring, D. W., Hannay, H. J., Fischer, J. S. (2004). Neuropsychological assessment (4th ed.). Oxford University Press.   Google Scholar

Marshall, P., O'Hara, C., Steinberg, P. (2000). Effects of seasonal allergic rhinitis on selected cognitive abilities. Annals of Allergy, Asthma and Immunology: Official Publication of the American College of Allergy, Asthma and Immunology, 84(4), 403–410. https://doi.org/10.1016/s1081-1206(10)62273-9
Crossref   Google Scholar

Mejza, F. (2023). Postępowanie w przewlekłej obturacyjnej chorobie płuc – co nowego w raporcie Global Initiative for Chronic Obstructive Lung Disease (GOLD) 2023. Medycyna Praktyczna, 2, 36–46.   Google Scholar

Murray, C. J. L., Lopez, A. D. (1996). The global burden of disease. World Health Organization, Harvard School of Public Health, World Bank.   Google Scholar

Niedźwieńska, A. (2008). Pamięć prospektywna – poznawcze podstawy realizacji zamiarów. W: A. Niedźwieńska (red.), Samoregulacja w poznaniu i działaniu (s. 75–101). Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.   Google Scholar

Nooyens, A. C. J., van Gelder, B. M., Verschuren, W. M. M. (2008). Smoking and cognitive decline among middle–aged men and women: The Doetinchem cohort study. The American Journal of Public Health, 98(12), 2244–2250. https://doi.org/10.2105/ajph.2007.130294
Crossref   Google Scholar

Ozge, C., Ozge, A., Unal, O. (2006). Cognitive and functional deterioration in patients with severe COPD. Behavioral Neurology, 17(2), 121–130. https://doi.org/10.1155/2006/848607
Crossref   Google Scholar

Panaszek, B. (2008). Astma w wieku podeszłym. Przewodnik Lekarza, 6, 71–73.   Google Scholar

Park, S. K., Larson, J. L. (2015). Cognitive function as measured by Trail Making Test in patients with COPD. Western Journal of Nursing Research, 37(2), 236–256. https://doi.org/10.1177/0193945914530520
Crossref   Google Scholar

Parnowski, T., Jernajczyk, W. (1977). Inwentarz Depresji Becka w ocenie nastroju osób zdrowych i chorych na choroby afektywne (ocena pilotażowa). Psychiatria Polska, 11, 417–425   Google Scholar

Philips, L. H., Henry, J. D., Martin, M. (2008). Adult aging and prospective memory. The importance of ecological validity. W: M. Kliegel, M. A. McDaniel i G. O. Einstein (red.), Prospective memory: Cognitive, neuroscience, developmental, and applied perspectives (s. 161–185). Lawrence Erlbaum Associates.   Google Scholar

Prigatano, G. P., Parsons, O., Wright, E., Levin, D. C., Hawryluk, G. (1983). Neuropsychological test performance in mildly hypoxemic patients with chronic obstructive pulmonary disease. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 51(1), 108–116. https://psycnet.apa.org/doi/10.1037/0022-006X.51.1.108
Crossref   Google Scholar

Przybylski, A. (1976). Funkcja mózgu w hipoksji. PZWL.   Google Scholar

Ranzini, L., Schiavi, M., Pierobon, A., Granata, N., Giardini, A. (2020). From Mild Cognitive Impairment (MCI) to Dementia in Chronic Obstructive Pulmonary Disease. Implications for Clinical Practice and Disease Management: A Mini-Review. Frontiers in Psychology, 11, artykuł 337. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2020.00337
Crossref   Google Scholar

Rönnlund, M., Vestergren, P., Mäntylä, T., Nilsson, L. G. (2011). Predictors of self–reported prospective and retrospective memory in a population–based sample of older adults. The Journal of Genetic Psychology, 172(3), 266–284. https://doi.org/10.1080/00221325.2010.538450
Crossref   Google Scholar

Rymaszewska, J., Dudek, D. (2009). Zaburzenia psychiczne w chorobach somatycznych. Praktyczne wskazówki diagnostyczne i terapeutyczne. Via Medica.   Google Scholar

Rzadkiewicz, M. (2008). Dysfunkcje neuropoznawcze w przebiegu wybranych przewlekłych schorzeń układu oddechowego. W: K. Jodzio i W. M. Nyka (red.), Neuropsychologia medyczna. Wybrane zagadnienia (s. 67–88). Wydawnictwo Arche.   Google Scholar

Samajdar, S., Halder, S., Mahato, A. K. (2022). Attention, Memory, and Executive Functioning in Hypoxemic Chronic Obstructive Pulmonary Disease Patients. Annals of Indian Psychiatry, 6(3), 233–237. https://doi.org/10.4103/aip.aip_85_21
Crossref   Google Scholar

Simons, J. S., Schölvinck, M. L., Gilbert, S. J., Frith, C. D., Burgess, P. W. (2006). Differential components of prospective memory? Evidence from fMRI. Neuropsychologia, 44(8), 1388–1397. https://doi.org/10.1016/j.neuropsychologia.2006.01.005
Crossref   Google Scholar

Sin, D. D., Doiron, D., Agusti, A., Anzueto, A., Barnes, P. J., Celli, B. R., Criner, G. J., Halpin, D., Han, M. K., Martinez, F. J., Montes de Oca, M., Papi, A., Pavord, I., Roche, N., Singh, D., Stockley, R., Lopez Varlera, M. V., Wedzicha, J., Vogelmeier, C., […] GOLD Scientific Committee. (2023). Air pollution and COPD: GOLD 2023 committee report. The European Respiratory Journal, 61(5), artykuł 2202469. https://doi.org/10.1183/13993003.02469-2022
Crossref   Google Scholar

Singh, D., Mathioudakis, A. G., Higham, A. (2022). Chronic obstructive pulmonary disease and COVID-19: interrelationships. Current Opinion in Pulmonary Medicine, 28(2), 76–83. https://doi.org/10.1097/mcp.0000000000000834
Crossref   Google Scholar

Siraj, R. A. (2023). Comorbid Cognitive Impairment in Chronic Obstructive Pulmonary Disease (COPD): Current Understanding, Risk Factors, Implications for Clinical Practice, and Suggested Interventions. Medicina, 59(4), artykuł 732. https://doi.org/10.3390/medicina59040732
Crossref   Google Scholar

Smith, G., Della Sala, S., Logie, R. H., Maylor, E. A. (2000). Prospective and retrospective memory in normal ageing and dementia: A questionnaire study. Memory, 8(5), 311–321. https://doi.org/10.1080/09658210050117735
Crossref   Google Scholar

Spilling, C. A., Jones, P. W., Dodd, J. W., Barrick, T. R. (2017). White matter lesions characterise brain involvement in moderate to severe chronic obstructive pulmonary disease, but cerebral atrophy does not. BMC Pulmonary Medicine, 17(1), artykuł 92. https://doi.org/10.1186/s12890-017-0435-1
Crossref   Google Scholar

Strupczewska, B. (1990). Test figury złożonej Reya-Osterrietha. Podręcznik. Centralny Ośrodek Metodyczny Poradnictwa Wychowawczo-Zawodowego MEN.   Google Scholar

Wang, J., Li, X., Lei, S., Zhang, D., Zhang, S., Zhang, H., Li, J. (2022). Risk of dementia or cognitive impairment in COPD patients: A meta-analysis of cohort studies. Frontiers in Aging Neuroscience, 14, artykuł 962562. https://doi.org/10.3389/fnagi.2022.962562
Crossref   Google Scholar

Wang, M., Wang, Y., Wang, Z., Ren, Q. (2023). The Abnormal Alternations of Brain Imaging in Patients with Chronic Obstructive Pulmonary Disease: A Systematic Review. Journal of Alzheimer's Disease Reports, 7(1), 901–919. https://doi.org/10.3233/adr-220083
Crossref   Google Scholar

Watanabe, M., Kohozuki, M., Meguro, K., Goto, Y., Sato, T. (2001). Marked improvement of neuropsychological impairment in a patient with chronic obstructive pulmonary disease after lung volume reduction surgery. The Tohoku Journal of Experimental Medicine, 193(1), 67–72. https://doi.org/10.1620/tjem.193.67
Crossref   Google Scholar

WHO (Światowa Organizacja Zdrowia). (2020). Report The top 10 causes of death. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/the-top-10-causes-of-death   Google Scholar

Wilson, B. A., Emslie, H., Foley, J., Shiel, A., Watson, P., Hawkins, K., Groot, Y., Evans, J. J. (2005). The Cambridge Prospective Memory Test CAMPROMT. Harcourt Assessment.   Google Scholar

Wilson, E. A. H., Park, D. (2008). Prospective memory and health behaviors. Context trumps cognition. W: M. Kliegel, M. A. McDaniel i G. O. Einstein (red.), Prospective memory: Cognitive, neuroscience, developmental, and applied perspectives (s. 391–410). Lawrence Erlbaum Associates.   Google Scholar

Witkowska, M. (2010). Pamięć prospektywna: Od teorii do praktyki. W: K. Jodzio i E. M. Szepietowska (red.), Neuronalne ścieżki poznania i zachowania. Rozważania interdyscyplinarne (s. 29–42). Wydawnictwo UMCS.   Google Scholar

Wolska-Bułach, A., Wierzowiecka, M., Niklas, K., Tykarski, A., Niklas, A. (2022). Od naciśnienia do otępienia... Zaburzenia funkcji poznawczych u pacjentów w podeszłym wieku z nadciśnieniem tętniczym. Nadciśnienie Tętnicze w Praktyce, 8(2), 73–88.   Google Scholar

Yin, M., Wang, H., Hu, X., Li, X., Fei, G., Yu, Y. (2019). Patterns of brain structural alteration in COPD with different levels of pulmonary function impairment and its association with cognitive deficits. BMC Pulmonary Medicine, 19, artykuł 203. https://doi.org/10.1186/s12890-019-0955-y
Crossref   Google Scholar

Yohannes, A. M. (2008). Management of anxiety and depression in patients with COPD. Expert Review of Respiratory Medicine, 2(3), 337–347. https://doi.org/10.1586/17476348.2.3.337
Crossref   Google Scholar

Yohannes, A. M., Chen, W., Moga, A. M., Leroi, I., Connolly, M. J. (2017). Cognitive Impairment in Chronic Obstructive Pulmonary Disease and Chronic Heart Failure: A Systematic Review and Meta-analysis of Observational Studies. Journal of the American Medical Directors Association, 18(5), 451.e1–451.e11. https://doi.org/10.1016/j.jamda.2017.01.014
Crossref   Google Scholar

Zielazny, P. (2016). Wybrane czynniki kliniczne i psychologiczne a ocena jakości życia u chorych na przewlekłą obturacyjną chorobę płuc (POChP) [niepublikowana rozprawa doktorska]. Gdański Uniwersytet Medyczny.   Google Scholar

Zielonka, T. M. (2005). Epidemiologia chorób układu oddechowego. W: R. Chazan (red.), Pneumonologia praktyczna (s. 81–107). α–medica press.   Google Scholar

Zogg, J. B., Woods, S., Sauceda, J. A., Wiebe, J. S., Simoni, J. M. (2012). The role of prospective memory in medication adherence: A review of an emerging literature. Journal of Behavioral Medicine, 35(1), 47–62. https://doi.org/10.1007/s10865-011-9341-9
Crossref   Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2024-06-27

Cited By /
Share

Witkowska, M. A. (2024). Pamięć prospektywna osób z przewlekłymi chorobami układu oddechowego. Przegląd Psychologiczny, 67(1), 45–68. https://doi.org/10.31648/przegldpsychologiczny.9447

Marta Agata Witkowska 
Uniwersytet Gdański, Instytut Psychologii
https://orcid.org/0000-0002-5514-0647