Etniczny wymiar depopulacji w Rosji w ujęciu regionalnym
Rafał Wiśniewski
Stanisław Leszczycki Institute of Geography and Spatial Organization Polish Academy of SciencesAbstrakt
The paper addresses the issue of depopulation in Russia, especially the ethnic aspect of this process considering the regional approach. Two essential aspects of depopulation were discussed i.e., the quantitative aspect resulting from the rate of natural increase or decrease and migration, as well as the qualitative aspect exerting impact on changes in the number of ethnic groups, namely the shift in ethnic self-identification. The analysis was conducted for the period of 1989–2010 (the last census in the USSR and the last census conducted in the Russian Federation). Population change in Russia has acquired a specific meaning in regional terms, leading to significant quantitative and structural transformation. On the one hand, there is a depopulation of native Russian regions and ethnic structured regions dominated by the Russians (or more broadly by the Slavs), and on the other, demographic expansion of non- Slavic ethnic groups, especially of North Caucasus. Changing the mutual relations between ethnic groups may cause tension or escalation of ethnic conflicts.
Słowa kluczowe:
ethnic groups depopulation typology potential conflicts regions RussiaBibliografia
Analiticzeskij Centr Jurija Lewady (2016), Obszczestwiennoje mnienije – 2015. Moskwa.
Andriejew, E. M (2012), O tocznosti riezultatow rossijskich pieriepisiej nasielenija i stiepieni dowierija k raznym istocznikam informacyi. W: Woprosy statistiki. 11, 21–35.
Bayona-i-Carrasco, J./Gil-Alonso, F. (2013), Is Foreign Immigration the Solution to Rural Depopulation? The Case of Catalonia (1996–2009). W: Sociologia Ruralis. 53, 1, 26–51.
Bogdanowa, L. P./Tkaczenko, A. A./Szczukina, A. S. (2001), Demograficzeskoje razwitie Twerskogo regiona, Naucznaja sieria Gieografija i razwitie. Twier.
Bogojawlenski, D. (2008), Wsie li rossijskije narody wierno posczitali? W: Demoscop Weekly. 319–320 <http://demoscope.ru/weekly/2008/0319/tema04.php> [dostęp 14 października 2016].
Burke, J. (2000), Internal migration: a civil society challenge. W: Field, M. G./Twigg, J. L. (eds.), Russia’s Torn Safety Nets: Health and Social Welfare During the Transition. New York, 213–230.
Centralnaja komissija riefierienduma Riespubliki Tatarstan (1992), Riezultaty riefierienduma Riespubliki Tatarstan 21 marta 1992 goda. Protokoł Centralnoj komissii riefierienduma Riespubliki Tatarstan. W: <http://web.archive.org/web/19991023001118/http://www.kcn.ru/tatru/politics/pan_for/wb77.htm> [dostęp 19 stycznia 2016].
Coleman, D. (2006), Immigration and Ethnic Change in Low-Fertility Countries: A Third Demographic Transition. W: Population And Development Review. 32(3), 401–446.
Cwiklinski, S. (2008), Między młotami a kowadłem, czyli o sytuacji językowej w Baszkirii. W: Studia Linguistica Universitatis Iagellonicae Cracoviensis. 125, 41–50.
Danecki, J. (1998), Podstawowe wiadomości o islamie. Warszawa.
Eberhardt, P. (1989), Regiony wyludniające się w Polsce. Warszawa.
Eberstadt, N. (2010), Russia’s Peacetime Demographic Crisis: Dimensions, Causes, Implications. Seattle.
Eberstadt, N./Groth, H./Twigg, J. (2013), Addressing Russia’s Mounting Human Resources Crisis.
Washington.
Gabdrafikow, I. M. (2007), Fienomien Baszkortostana: ot „tragiczeskoj diemografii” k „zakonomiernoj riekonfiguracyi czislennosti”. W: Stiepanow, W. W./Tiszkow, W. A. (red.), Etnokulturnyj oblik Rossii. Pieriepis’ 2002 g. Moskwa, 149–162.
GARANT – informacionno-prawowoj portal (2007), Dogowor o razgraniczenii priedmietow wiedienija i połnomoczij mieżdu organami gosudarstwiennoj własti Rossijskoj Fiedieracyi i organami gosudarstwiennoj własti Riespubliki Tatarstan. W: http://base.garant.ru/191677/ [dostęp 3 października 2016].
Gitielman, C./Czerwiakow, W./Szapiro, W. (2000), Nacionalnoje samosoznanije rosyjskich jewriejew. W: Diaspory. 4, 53–86.
Górecki, W. (2014), Rosyjski Kaukaz bez zmian. Lokalna wojna na przedpolach olimpiady. Warszawa. W: www.osw.waw.pl/sites/default/files/praceosw-47-rosyjski_kaukaz_pl-net.pdf [dostęp 28 października 2016].
Heleniak, T. (2003), Geographic Aspects of Population Aging in the Russian Federation. W: Eurasian Geography and Economics. 44/5, 345–367.
Ischakow, D. M. (2005), Pieriepis’ 2002 goda w Baszkortostanie. Kazan.
Jarzyńska, K. (2013), Zamieszki na tle etnicznym w Moskwie. W: Analizy OSW, <http://www.osw.waw. pl/pl/publikacje/analizy/2013-10-16/zamieszki-na-tle-etnicznym-w-moskwie> [dostęp 29 września
2016].
Kożewnikowa, N. I./Rybakowski, L. L./Sigariewa, E. P. (1998), Russkije: etniczeskaja gomogiennost’? Moskwa.
Kozlov, A./Vershubsky, G./Kozlova, M. (2007), Indigenous Peoples of Northern Russia: Anthropology and Health. Oulu.
Książek, J. (2004), Problemy integracyjne niemieckich przesiedleńców z Rosji w Niemczech. W: Etnografia Polska. XLVIII/1–2, 197–219.
Lee, E. S. (1966), A theory of migration. W: Demography. 3, 47–57.
Lesthaeghe, R./Surkyn, J. (2004), When History Moves On: The Foundations and Diffusion of a Second Demographic Transition. Brussels.
Lewis, W. A. (1954), Economic development with unlimited supplies of labour. W: The Manchester
School. 22, 2, 139–191.
Maksudow, S. (2005), Nasielenije Czeczni: prawa li pieriepis’. W: Demoscop Weekly, 211–212 <http://demoscope.ru/weekly/2005/0211/tema01.php> [dostęp 19 sierpnia 2016].
Massey, D. S./Arango, J./Hugo, G./Kouaouci, A. et al. (1993), Theories of international migration: review and appraisal. W: Population and Development Review. 19, 431–467.
Mkrtczian, N. (2004), „Zapadnyj driejf ” wnutrirossijskoj migracyi. W: Otieczestwiennyje zapiski. 4(19) <http://www.strana-oz.ru/2004/4/zapadnyy-dreyf-vnutrirossiyskoy-migracii> [dostęp 21 października 2016].
Mkrtczian, N. (2011), Pieriepisnyje istiny. W: Forbes, 19.12.2011 <http://www.forbes.ru/sobytiyacolumn/ lyudi/77718-perepisnye-istiny> [dostęp 22 kwietnia 2015].
Ortega, J. A. (2005), What are the implications of the demographic transitions process for 21st century European population. Vienna.
Rogoża, J. (2014), Federacja bez federalizmu. Stosunki Moskwa – regiony. Warszawa. W: <www.osw.waw.pl/sites/default/files/pl_prace_49_federacja_bez_net.pdf> [dostęp 28 października 2016].
Spies, M. (2009), Potentials for migration and mobility among oil workers in the Russian North. W: Geografiska Annaler: Series B, Human Geography. 91/3, 257–273.
Stepanov, V. (2006), Ethnic Identity and the Population Count (How the State Carried Out the All-Russia Census). W: Russian Social Science Review. 47/2, 46–78.
Stockdale, A. (2002), Out-Migration from Rural Scotland: The Importance of Family and Social Networks. W: Sociologia Ruralis. 42/1, 41–64.
Thompson, N. (2004), Migration and resettlement in Chukotka: a research note. W: Eurasian Geography and Economics. 45/1, 73–81.
Thompson, W. S. (1929), Population. In: American Journal of Sociology. 34/6, 959–975.
Tierienina, N. K. (2004), Osobiennosti razwitija diepopulacyonnych processow w zonie aktiwnogo wlijanija stolicznych centrow – Moskwy i Sankt-Peterburga. Sankt-Peterburg.
Todaro, M. P. (1976), Internal migration in developing countries. Geneva.
Tolc, M. (2003), Emigracyja jewriejew s postsowietskogo prostranstwa i iz Rossii. W: Demoscop
Weekly, 105–106 <http://demoscope.ru/weekly/2003/0105/tema01.php> [dostęp 10 grudnia 2015].
Ukraincy w Rossii opasajutsia ukazywat’ swoju nacyonalnost’ (2011). W: Demoscop Weekly, 491–492 <http://www.demoscope.ru/weekly/2011/0491/perep01.php> [dostęp 16 kwietnia 2015].
van de Kaa, D. J. (1987), Europe’s Second Demographic Transition. W: Population Bulletin. 42 (1), 1–59.
Vorontsov, V. S. (2003), Ethnic self-consciousness of youth learning in Udmurtia (according to ethno-sociological survey). The thesis abstract. Izhevsk.
Wein, N. (1999), Bevölkerungsbewegungen im asiatischen Rußland. Migrationsströme in Sibirien und im Fernen Osten nach dem Zusammenbruch der Sowjetunion. W: Osteuropa. 49/9, 908–923.
Wietrow, B./Szarkan, O. (2007), Zabajkalskij riefieriendum głazami czitinskich żurnalistów. W: ZABINFO.RU, 12.03.2007 <http://zabinfo.ru/30066> [dostęp 16 maja 2015].
Wiszniewski, A. G. (red.) (2011), Naselenije Rossii 2009: Siemnadcatyj jeżegodnyj diemograficzeskij dokład. Moskwa.
Witkowskaja, G. S. (2002), Niezakonnaja migracyja w Rossii situacyja i politika protiwodiejstwija. W: Ioncew, W. A. (red.), Nielegalnaja immigracyja. Moskwa, 11–34.
Woods, R. (1982), Theoretical population geography. London/New York.
Andriejew, E. M (2012), O tocznosti riezultatow rossijskich pieriepisiej nasielenija i stiepieni dowierija k raznym istocznikam informacyi. W: Woprosy statistiki. 11, 21–35.
Bayona-i-Carrasco, J./Gil-Alonso, F. (2013), Is Foreign Immigration the Solution to Rural Depopulation? The Case of Catalonia (1996–2009). W: Sociologia Ruralis. 53, 1, 26–51.
Bogdanowa, L. P./Tkaczenko, A. A./Szczukina, A. S. (2001), Demograficzeskoje razwitie Twerskogo regiona, Naucznaja sieria Gieografija i razwitie. Twier.
Bogojawlenski, D. (2008), Wsie li rossijskije narody wierno posczitali? W: Demoscop Weekly. 319–320 <http://demoscope.ru/weekly/2008/0319/tema04.php> [dostęp 14 października 2016].
Burke, J. (2000), Internal migration: a civil society challenge. W: Field, M. G./Twigg, J. L. (eds.), Russia’s Torn Safety Nets: Health and Social Welfare During the Transition. New York, 213–230.
Centralnaja komissija riefierienduma Riespubliki Tatarstan (1992), Riezultaty riefierienduma Riespubliki Tatarstan 21 marta 1992 goda. Protokoł Centralnoj komissii riefierienduma Riespubliki Tatarstan. W: <http://web.archive.org/web/19991023001118/http://www.kcn.ru/tatru/politics/pan_for/wb77.htm> [dostęp 19 stycznia 2016].
Coleman, D. (2006), Immigration and Ethnic Change in Low-Fertility Countries: A Third Demographic Transition. W: Population And Development Review. 32(3), 401–446.
Cwiklinski, S. (2008), Między młotami a kowadłem, czyli o sytuacji językowej w Baszkirii. W: Studia Linguistica Universitatis Iagellonicae Cracoviensis. 125, 41–50.
Danecki, J. (1998), Podstawowe wiadomości o islamie. Warszawa.
Eberhardt, P. (1989), Regiony wyludniające się w Polsce. Warszawa.
Eberstadt, N. (2010), Russia’s Peacetime Demographic Crisis: Dimensions, Causes, Implications. Seattle.
Eberstadt, N./Groth, H./Twigg, J. (2013), Addressing Russia’s Mounting Human Resources Crisis.
Washington.
Gabdrafikow, I. M. (2007), Fienomien Baszkortostana: ot „tragiczeskoj diemografii” k „zakonomiernoj riekonfiguracyi czislennosti”. W: Stiepanow, W. W./Tiszkow, W. A. (red.), Etnokulturnyj oblik Rossii. Pieriepis’ 2002 g. Moskwa, 149–162.
GARANT – informacionno-prawowoj portal (2007), Dogowor o razgraniczenii priedmietow wiedienija i połnomoczij mieżdu organami gosudarstwiennoj własti Rossijskoj Fiedieracyi i organami gosudarstwiennoj własti Riespubliki Tatarstan. W: http://base.garant.ru/191677/ [dostęp 3 października 2016].
Gitielman, C./Czerwiakow, W./Szapiro, W. (2000), Nacionalnoje samosoznanije rosyjskich jewriejew. W: Diaspory. 4, 53–86.
Górecki, W. (2014), Rosyjski Kaukaz bez zmian. Lokalna wojna na przedpolach olimpiady. Warszawa. W: www.osw.waw.pl/sites/default/files/praceosw-47-rosyjski_kaukaz_pl-net.pdf [dostęp 28 października 2016].
Heleniak, T. (2003), Geographic Aspects of Population Aging in the Russian Federation. W: Eurasian Geography and Economics. 44/5, 345–367.
Ischakow, D. M. (2005), Pieriepis’ 2002 goda w Baszkortostanie. Kazan.
Jarzyńska, K. (2013), Zamieszki na tle etnicznym w Moskwie. W: Analizy OSW, <http://www.osw.waw. pl/pl/publikacje/analizy/2013-10-16/zamieszki-na-tle-etnicznym-w-moskwie> [dostęp 29 września
2016].
Kożewnikowa, N. I./Rybakowski, L. L./Sigariewa, E. P. (1998), Russkije: etniczeskaja gomogiennost’? Moskwa.
Kozlov, A./Vershubsky, G./Kozlova, M. (2007), Indigenous Peoples of Northern Russia: Anthropology and Health. Oulu.
Książek, J. (2004), Problemy integracyjne niemieckich przesiedleńców z Rosji w Niemczech. W: Etnografia Polska. XLVIII/1–2, 197–219.
Lee, E. S. (1966), A theory of migration. W: Demography. 3, 47–57.
Lesthaeghe, R./Surkyn, J. (2004), When History Moves On: The Foundations and Diffusion of a Second Demographic Transition. Brussels.
Lewis, W. A. (1954), Economic development with unlimited supplies of labour. W: The Manchester
School. 22, 2, 139–191.
Maksudow, S. (2005), Nasielenije Czeczni: prawa li pieriepis’. W: Demoscop Weekly, 211–212 <http://demoscope.ru/weekly/2005/0211/tema01.php> [dostęp 19 sierpnia 2016].
Massey, D. S./Arango, J./Hugo, G./Kouaouci, A. et al. (1993), Theories of international migration: review and appraisal. W: Population and Development Review. 19, 431–467.
Mkrtczian, N. (2004), „Zapadnyj driejf ” wnutrirossijskoj migracyi. W: Otieczestwiennyje zapiski. 4(19) <http://www.strana-oz.ru/2004/4/zapadnyy-dreyf-vnutrirossiyskoy-migracii> [dostęp 21 października 2016].
Mkrtczian, N. (2011), Pieriepisnyje istiny. W: Forbes, 19.12.2011 <http://www.forbes.ru/sobytiyacolumn/ lyudi/77718-perepisnye-istiny> [dostęp 22 kwietnia 2015].
Ortega, J. A. (2005), What are the implications of the demographic transitions process for 21st century European population. Vienna.
Rogoża, J. (2014), Federacja bez federalizmu. Stosunki Moskwa – regiony. Warszawa. W: <www.osw.waw.pl/sites/default/files/pl_prace_49_federacja_bez_net.pdf> [dostęp 28 października 2016].
Spies, M. (2009), Potentials for migration and mobility among oil workers in the Russian North. W: Geografiska Annaler: Series B, Human Geography. 91/3, 257–273.
Stepanov, V. (2006), Ethnic Identity and the Population Count (How the State Carried Out the All-Russia Census). W: Russian Social Science Review. 47/2, 46–78.
Stockdale, A. (2002), Out-Migration from Rural Scotland: The Importance of Family and Social Networks. W: Sociologia Ruralis. 42/1, 41–64.
Thompson, N. (2004), Migration and resettlement in Chukotka: a research note. W: Eurasian Geography and Economics. 45/1, 73–81.
Thompson, W. S. (1929), Population. In: American Journal of Sociology. 34/6, 959–975.
Tierienina, N. K. (2004), Osobiennosti razwitija diepopulacyonnych processow w zonie aktiwnogo wlijanija stolicznych centrow – Moskwy i Sankt-Peterburga. Sankt-Peterburg.
Todaro, M. P. (1976), Internal migration in developing countries. Geneva.
Tolc, M. (2003), Emigracyja jewriejew s postsowietskogo prostranstwa i iz Rossii. W: Demoscop
Weekly, 105–106 <http://demoscope.ru/weekly/2003/0105/tema01.php> [dostęp 10 grudnia 2015].
Ukraincy w Rossii opasajutsia ukazywat’ swoju nacyonalnost’ (2011). W: Demoscop Weekly, 491–492 <http://www.demoscope.ru/weekly/2011/0491/perep01.php> [dostęp 16 kwietnia 2015].
van de Kaa, D. J. (1987), Europe’s Second Demographic Transition. W: Population Bulletin. 42 (1), 1–59.
Vorontsov, V. S. (2003), Ethnic self-consciousness of youth learning in Udmurtia (according to ethno-sociological survey). The thesis abstract. Izhevsk.
Wein, N. (1999), Bevölkerungsbewegungen im asiatischen Rußland. Migrationsströme in Sibirien und im Fernen Osten nach dem Zusammenbruch der Sowjetunion. W: Osteuropa. 49/9, 908–923.
Wietrow, B./Szarkan, O. (2007), Zabajkalskij riefieriendum głazami czitinskich żurnalistów. W: ZABINFO.RU, 12.03.2007 <http://zabinfo.ru/30066> [dostęp 16 maja 2015].
Wiszniewski, A. G. (red.) (2011), Naselenije Rossii 2009: Siemnadcatyj jeżegodnyj diemograficzeskij dokład. Moskwa.
Witkowskaja, G. S. (2002), Niezakonnaja migracyja w Rossii situacyja i politika protiwodiejstwija. W: Ioncew, W. A. (red.), Nielegalnaja immigracyja. Moskwa, 11–34.
Woods, R. (1982), Theoretical population geography. London/New York.
Wiśniewski, R. (2018). Etniczny wymiar depopulacji w Rosji w ujęciu regionalnym. Przegląd Wschodnioeuropejski, 8(2), 125–143. https://doi.org/10.31648/pw.3575
Rafał Wiśniewski
Stanisław Leszczycki Institute of Geography and Spatial Organization Polish Academy of Sciences
Stanisław Leszczycki Institute of Geography and Spatial Organization Polish Academy of Sciences
Inne teksty tego samego autora
- Piotr Rosik, Rafał Wiśniewski, Ruch graniczny z Polski do Obwodu Kaliningradzkiego na tle pozostałych odcinków zewnętrznej granicy Unii Europejskiej , Przegląd Wschodnioeuropejski: Tom 12 Nr 1 (2021): Przegląd Wschodnioeuropejski
