Elita szlachecka wobec Kozaczyzny w okresie „złotego pokoju” (1638-1648)
The noble elite towards the Cossacks during “golden peace” period (1638-1648)
Andrzej Korytko
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w OlsztynieAbstrakt
The article concerns the period of the so-called “golden peace” in Ukraine in the years 1638-1648. The author attempted to analyze the nobility’s interest in the Cossack problem during the indicated period. He tried to respond to a question to what extent the noble elite perceived the problem of the Cossacks and what was the most important thing in noblemen’s statements. Analyzing the parliamentary sources and correspondence, the author came to the conclusion that the main message of the leaders of public opinion was to put a curb on the Cossacks and to loosen it by turns. This position was due to downplaying the problems that were growing in Ukraine.
Słowa kluczowe:
nobility elite the Cossacks “golden peace” period UkraineBibliografia
Akta grodzkie i ziemskie (AGZ) (1909). T. 20: Lauda sejmikowe. T. 1. Lwów.
Akta sejmikowe ziemi chełmskiej 1572-1668 (ASZCh) (2013). Bondyra, W./Gmiterek, H./Ternes, J. (oprac.). Lublin.
Arkhiv Yugozapadnoi Rossii (AYR) (1861). CH. 2. T. 1. Kiev. [Архивъ Югозападной России (AJR) (1861). Ч. 2, Т. 1. Киeвъ.]
Biblioteka Czartoryskich w Krakowie (BCz). 390, Teki Naruszewicza (TN) 137, 138, 140, 141.
Biedrzycka, A. (2014), Sprawozdania z rad senatu 1643-1645. W: Rocznik Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie. 59, 139-198.
Consilium septima septembris (1641), Riksarkivet w Sztokholmie (RA), Extranea IX. Polen, 79 [b.p.].
Diariusz sejmu (1638a), Diariusz sejmu sześćniedzielnego 10 martii zaczętego, Biblioteka Uniwersytetu Wrocławskiego (BUWr.), Akcesja (Akc.), 1949/439.
Diariusz sejmu (1638b), Diariusz sejmu walnego sześćniedzielnego warszawskiego 10 martii zaczętego r. 1638, Biblioteka Jagiellońska w Krakowie (BJ), 2274.
Diariusz sejmu (1639), Diariusz sejmu walnego warszawskiego sześć niedzielnego 1639 pro die 5ta octobris złozonego, rozerwanego, Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, 390.
Diariusz sejmu (1640), Diariusz sejmu walnego warszawskiego 1640, Biblioteka Uniwersytetu Wrocławskiego, Akcesja, 1949/440.
Diariusz sejmu (1643), Diariusz sejmu walnego warszawskiego 1643, Biblioteka Uniwersytetu Wrocławskiego, Akcesja, 1949/440.
Korespondencja (2005), Korespondencja Stanisława Koniecpolskiego hetmana wielkiego koronnego 1632-1646. Biedrzycka, A. (red.). Kraków.
Okolski, S. (1858), Dyaryusz transakcyi wojennej między wojskiem koronnem i zaporoskiem w r. 1637. Kraków.
Oświęcim, S. (1907), Stanisława Oświęcima Dyaryusz 1643-1651. Kraków.
Pomniki (1840), Pomniki dziejów Polski wieku siedemnastego. Wrocław.
Radziwiłł, A. S. (1980), Pamiętnik o dziejach w Polsce. T. 2. Przyboś, A./Żelewski, R. (red., tłum.). Warszawa.
Volumina Constitutionum (VC) (2013). T. 3: 1611-1640. Vol. 2: 1627-1640. Grodziski, S./Kwiecień, M./Karabowicz, A. (oprac.). Uruszczak, W. (przedm.). Warszawa.
Biedrzycka, A. (2000), Złoty pokój: Kozacy w służbie Rzeczypospolitej 1639-1647. W: Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historyczne. 127, 27-38.
Biedrzycka, A. (red.) (2005), Korespondencja Stanisława Koniecpolskiego hetmana wielkiego koronnego 1632-1646. Kraków.
Borowiak, A. (2000), Kozaczyzna w przededniu powstania Bohdana Chmielnickiego (1635-1648). W: Nagielski, M. (red.), Epoka „Ogniem i mieczem” we współczesnych badaniach historycznych. Warszawa, 25-44.
Borowiak, A. (2010), Powstanie kozackie 1638. Zabrze.
Czermak, W. (1895), Plany wojny tureckiej Władysława IV. Kraków.
Drozdowski, M. R./Chynczewska-Hennel, T. (2008), Kozaczyzna w Rzeczypospolitej XVI-XVII w. Jeszcze jeden stan społeczeństwa staropolskiego. W: Społeczeństwo staropolskie. Seria nowa. I: Społeczeństwo a polityka, 165-222.
Franz, M. (2007), Idea państwa kozackiego na ziemiach ukrainnych w XVI-XVII wieku. Toruń.
Hruszewśkyj, M. (1922), Istorija Ukrajiny-Rusi. Vid. 2. T. 8. Cz. 2. Kyjiw/Wien. [Грушевський, М. (1922), Історія України-Русі. Вид. 2. T. 8. Ч. 2. Київ/Відень.]
Korytko, A. (2015a), „Na których opiera się Rzeczpospolita”. Senatorowie koronni za Władysława IV Wazy. Olsztyn.
Korytko, A. (2015b), Stanisław Koniecpolski jako senator na sejmach dwóch Wazów. W: Jędrysiak, J./Koreś, D./Strauchold, G. et al. (red.), Kadry decydują o wszystkim. Studia z zakresu biografistyki wojskowej. Wrocław, 201-218.
Łopatecki, K. (2012), „Disciplina militaris” w wojskach Rzeczypospolitej do połowy XVII wieku. Białystok.
Majewski, W. (1973), Plany wojny tureckiej Władysława IV a rzekome przymierze kozacko-tatarskie z 1645 r. W: Przegląd Historyczny. 64/2, 267-282.
Nagielski, M. (1991), Kozaczyzna czasów Władysława IV (1632-1648). W: Przegląd Wschodni. 1/4, 791-816.
Nagielski, M. (2010), Ukraińcy. W: Kopczyński, M./Tygielski, W. (red.), Pod wspólnym niebem. Narody dawnej Rzeczypospolitej. Warszawa, 55-78.
Opaliński, E. (1981), Postawa polityczna szlachty województwa sieradzkiego w latach 1587-1648. W: Odrodzenie i Reformacja w Polsce. 26, 47-68.
Serczyk, W. A. (1984), Na dalekiej Ukrainie. Dzieje Kozaczyzny do 1648 roku. Kraków.
Serczyk, W. A. (1999), Na płonącej Ukrainie. Dzieje Kozaczyzny 1648-1651. Warszawa.
Sidorski, R. (2010), Sejmik średzki wobec Kozaczyzny ukrainnej do 1648 roku. W: Meritum. 2, 39-46.
Tomkiewicz, W. (1930), Ograniczenie swobód kozackich w roku 1638. W: Kwartalnik Historyczny. 44/1(2), 130-175.
Trawicka, Z. (1972), Sejm z roku 1639. W: Studia Historyczne. 15/4(59), 551-598.
Wisner, H. (1978), Litwa i plany wojny tureckiej Władysława IV. Rok 1646. W: Kwartalnik Historyczny. 85/2, 255-268.
Wójcik, Z. (1961), Dzikie Pola w ogniu. O Kozaczyźnie w dawnej Rzeczypospolitej. Warszawa.
Wójcik, Z. (1989), Wojny kozackie w dawnej Polsce. Kraków.
Akta sejmikowe ziemi chełmskiej 1572-1668 (ASZCh) (2013). Bondyra, W./Gmiterek, H./Ternes, J. (oprac.). Lublin.
Arkhiv Yugozapadnoi Rossii (AYR) (1861). CH. 2. T. 1. Kiev. [Архивъ Югозападной России (AJR) (1861). Ч. 2, Т. 1. Киeвъ.]
Biblioteka Czartoryskich w Krakowie (BCz). 390, Teki Naruszewicza (TN) 137, 138, 140, 141.
Biedrzycka, A. (2014), Sprawozdania z rad senatu 1643-1645. W: Rocznik Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie. 59, 139-198.
Consilium septima septembris (1641), Riksarkivet w Sztokholmie (RA), Extranea IX. Polen, 79 [b.p.].
Diariusz sejmu (1638a), Diariusz sejmu sześćniedzielnego 10 martii zaczętego, Biblioteka Uniwersytetu Wrocławskiego (BUWr.), Akcesja (Akc.), 1949/439.
Diariusz sejmu (1638b), Diariusz sejmu walnego sześćniedzielnego warszawskiego 10 martii zaczętego r. 1638, Biblioteka Jagiellońska w Krakowie (BJ), 2274.
Diariusz sejmu (1639), Diariusz sejmu walnego warszawskiego sześć niedzielnego 1639 pro die 5ta octobris złozonego, rozerwanego, Biblioteka Czartoryskich w Krakowie, 390.
Diariusz sejmu (1640), Diariusz sejmu walnego warszawskiego 1640, Biblioteka Uniwersytetu Wrocławskiego, Akcesja, 1949/440.
Diariusz sejmu (1643), Diariusz sejmu walnego warszawskiego 1643, Biblioteka Uniwersytetu Wrocławskiego, Akcesja, 1949/440.
Korespondencja (2005), Korespondencja Stanisława Koniecpolskiego hetmana wielkiego koronnego 1632-1646. Biedrzycka, A. (red.). Kraków.
Okolski, S. (1858), Dyaryusz transakcyi wojennej między wojskiem koronnem i zaporoskiem w r. 1637. Kraków.
Oświęcim, S. (1907), Stanisława Oświęcima Dyaryusz 1643-1651. Kraków.
Pomniki (1840), Pomniki dziejów Polski wieku siedemnastego. Wrocław.
Radziwiłł, A. S. (1980), Pamiętnik o dziejach w Polsce. T. 2. Przyboś, A./Żelewski, R. (red., tłum.). Warszawa.
Volumina Constitutionum (VC) (2013). T. 3: 1611-1640. Vol. 2: 1627-1640. Grodziski, S./Kwiecień, M./Karabowicz, A. (oprac.). Uruszczak, W. (przedm.). Warszawa.
Biedrzycka, A. (2000), Złoty pokój: Kozacy w służbie Rzeczypospolitej 1639-1647. W: Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historyczne. 127, 27-38.
Biedrzycka, A. (red.) (2005), Korespondencja Stanisława Koniecpolskiego hetmana wielkiego koronnego 1632-1646. Kraków.
Borowiak, A. (2000), Kozaczyzna w przededniu powstania Bohdana Chmielnickiego (1635-1648). W: Nagielski, M. (red.), Epoka „Ogniem i mieczem” we współczesnych badaniach historycznych. Warszawa, 25-44.
Borowiak, A. (2010), Powstanie kozackie 1638. Zabrze.
Czermak, W. (1895), Plany wojny tureckiej Władysława IV. Kraków.
Drozdowski, M. R./Chynczewska-Hennel, T. (2008), Kozaczyzna w Rzeczypospolitej XVI-XVII w. Jeszcze jeden stan społeczeństwa staropolskiego. W: Społeczeństwo staropolskie. Seria nowa. I: Społeczeństwo a polityka, 165-222.
Franz, M. (2007), Idea państwa kozackiego na ziemiach ukrainnych w XVI-XVII wieku. Toruń.
Hruszewśkyj, M. (1922), Istorija Ukrajiny-Rusi. Vid. 2. T. 8. Cz. 2. Kyjiw/Wien. [Грушевський, М. (1922), Історія України-Русі. Вид. 2. T. 8. Ч. 2. Київ/Відень.]
Korytko, A. (2015a), „Na których opiera się Rzeczpospolita”. Senatorowie koronni za Władysława IV Wazy. Olsztyn.
Korytko, A. (2015b), Stanisław Koniecpolski jako senator na sejmach dwóch Wazów. W: Jędrysiak, J./Koreś, D./Strauchold, G. et al. (red.), Kadry decydują o wszystkim. Studia z zakresu biografistyki wojskowej. Wrocław, 201-218.
Łopatecki, K. (2012), „Disciplina militaris” w wojskach Rzeczypospolitej do połowy XVII wieku. Białystok.
Majewski, W. (1973), Plany wojny tureckiej Władysława IV a rzekome przymierze kozacko-tatarskie z 1645 r. W: Przegląd Historyczny. 64/2, 267-282.
Nagielski, M. (1991), Kozaczyzna czasów Władysława IV (1632-1648). W: Przegląd Wschodni. 1/4, 791-816.
Nagielski, M. (2010), Ukraińcy. W: Kopczyński, M./Tygielski, W. (red.), Pod wspólnym niebem. Narody dawnej Rzeczypospolitej. Warszawa, 55-78.
Opaliński, E. (1981), Postawa polityczna szlachty województwa sieradzkiego w latach 1587-1648. W: Odrodzenie i Reformacja w Polsce. 26, 47-68.
Serczyk, W. A. (1984), Na dalekiej Ukrainie. Dzieje Kozaczyzny do 1648 roku. Kraków.
Serczyk, W. A. (1999), Na płonącej Ukrainie. Dzieje Kozaczyzny 1648-1651. Warszawa.
Sidorski, R. (2010), Sejmik średzki wobec Kozaczyzny ukrainnej do 1648 roku. W: Meritum. 2, 39-46.
Tomkiewicz, W. (1930), Ograniczenie swobód kozackich w roku 1638. W: Kwartalnik Historyczny. 44/1(2), 130-175.
Trawicka, Z. (1972), Sejm z roku 1639. W: Studia Historyczne. 15/4(59), 551-598.
Wisner, H. (1978), Litwa i plany wojny tureckiej Władysława IV. Rok 1646. W: Kwartalnik Historyczny. 85/2, 255-268.
Wójcik, Z. (1961), Dzikie Pola w ogniu. O Kozaczyźnie w dawnej Rzeczypospolitej. Warszawa.
Wójcik, Z. (1989), Wojny kozackie w dawnej Polsce. Kraków.
Korytko, A. (2020). Elita szlachecka wobec Kozaczyzny w okresie „złotego pokoju” (1638-1648): The noble elite towards the Cossacks during “golden peace” period (1638-1648). Przegląd Wschodnioeuropejski, 11(1), 23–32. https://doi.org/10.31648/pw.5967
Andrzej Korytko
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
