„Notaty pamiętnikowe” Antoniego Łazarowicza (1819-1905) – świadectwo Polaka w „rosyjskim mundurze”
“Notaty pamiętnikowe” of Antoni Łazarowicz (1819-1905) – Pole’s testimony in the “Russian uniform”
Maria Korybut-Marciniak
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w OlsztynieAbstrakt
Memoirs “Notaty pamiętnikowe” of Antoni Łazarowicz (1819-1905), preserved in the manuscript in the Lithuanian Library of the Academy of Sciences Wróblewscy in Vilnius constitute a unique document. Their author, a civil servant in Vilnius, discovers his true attitude to the tsarist authorities in his diary. This interesting source shows the other face of a tsar official. It is also a valuable account of the living conditions of Borderland Intelligence in the 19th century.
Słowa kluczowe:
Diaries of the 19th-centurys Vilnius officials literature Polish intelligentsia under partitionBibliografia
LMAVB, f. 318-27526: Lietuvos Mokslu Akademijos Vrublevskis Biblioteka (LMAVB): fond 318-27526, Metryka chrztu Antoniego Wincentego Łazarowicza.
LMAVB, f. 151-86: Lietuvos Mokslu Akademijos Vrublevskis Biblioteka, fond 151-86, Z atestatu Antoniego Łazarowicza (Władysława Telińskiego).
LMAVB, f. 9-2222: Lietuvos Mokslu Akademijos Vrublevskis Biblioteka, fond 9 – 2222, Antoni Łazarowicz, Notaty pamiętnikowe.
LVIA 1856: Lietuvos Valstybės Istorijos Archyvas, fond 1135, opis 20, dzieło 97, List Antoniego Łazarowicza do Artura Dolińskiego, 24 lipca 1856.
LVIA 1861: Lietuvos Valstybės Istorijos Archyvas, fond 1135, opis 20, dzieło 98, List Antoniego
Łazarowicza do Artura Dolińskiego, 14 czerwca 1861.
LVIA 1863-1865: Lietuvos Valstybės Istorijos Archyvas, fond 525, opis 15, dzieło 603, Majątek Pryciuny Karola Mongina, 1863-1865.
Boniecki, A. (1901), Herbarz polski, t. XV. Warszawa.
Doliński, A. (2014), Między Wilnem a Petersburgiem. Pamiętniki Artura Dolińskiego. Olsztyn.
Lelewel, P. (1966), Pamiętnik i diariusz domu naszego. Wrocław.
Łazarowicz, A. (1876), Opis dzienny Szkół wileńskich, Akademii i Uniwersytetu oraz diariusz znaczniejszych wypadków w Wilnie od roku 1781 po rok 1824. Wilno.
Studnicki, W. (1923), Rok 1863. Wyroki śmierci [cz. II]: Spis przestępców politycznych skazanych w guberniach: wileńskiej, kowieńskiej, grodzieńskiej, mińskiej, witebskiej, mohylowskiej i augustowskiej […]. Wilno.
Tekieliński, W. [Łazarowicz, A.] (1879), Elementarz ułożony podług najlepszych wzorów i własnych pomysłów autora. Wilno.
Tekieliński, W. [Łazarowicz, A.] (1894), Elementarz najnowszy, czyli nauka postępowego czytania dla małych i nieco już doroślejszych dziatek. Lublin.
Bazylow, L. (1984), Polacy w Petersburgu. Wrocław etc.
Gajewski, M. (2002), Nasze podwileńskie ojczyzny. Wilno.
Jackiewicz, M. (1991), Zapomniany literat wileński. W: Znad Wilii. XXII/49, 5.
Jackiewicz, M. (1993), Wileńska Rossa. Olsztyn.
Janion, M./Żmigrodzka, M. (2001), Romantyzm i historia. Gdańsk.
Jaśkiewicz, L. (2009), Sprawa pomnika Murawiowa „Wieszatiela” w Wilnie. W: Przegląd Historyczny. LXXXVII/3, 531-539.
Jogėla, V. (2009), Vilniaus vizitiečių vienuolyno uždarymas. W: Lietuvių katalikų mokslo akademijos metraštis. XXXII, 113-133.
Jurowski, R. (2011), W krzywym zwierciadle. Próba krytycznego spojrzenia na ziemian kresowych przez pryzmat ich wspomnień i pamiętników. W: Przegląd Wschodnioeuropejski. II, 13-34.
Korybut-Marciniak, M. (2016a), Kariery urzędnicze mieszkańców ziem litewsko-białoruskich w aparacie administracyjnym Cesarstwa Rosyjskiego w XIX wieku. W: Bykowa, T./Górak, A./Smyk, G. (red.), Dzieje biurokracji, VI. Lublin, 395-410.
Korybut-Marciniak, M. (2016b), Romuald Łazarowicz (1811-1878) – carski urzędnik, zakonnik, kapłan. W: Echa Przeszłości. XVII, 113-138.
Korybut-Marciniak, M. (2017), Antoni Łazarowicz (1819-1905) – carski urzędnik, literat, kolekcjoner. W: Niepodległość i Pamięć. XXIV/3, 55-96.
Korybut-Marciniak, M. (2018), „Widać z listów, że nas kochasz…”. Portrety kobiet w świetle korespondencji rozproszonej rodziny kresowej. W: Kita, J./Korybut-Marciniak, M. (red.), Życie prywatne Polaków w XIX wieku. Prywatne światy zamknięte w listach. Łódź/Olsztyn, 127-148.
Kurczewski, J. (1912), Biskupstwo Wileńskie. Wilno.
Łaniec, S. (1999), Zygmunt Sierakowski. Olsztyn.
Mazan-Jakubowska, M. (2015), Szkoła w Łukini na Kowieńszczyźnie: przyczynek do dziejów tajnej oświaty na ziemiach zabranych przed I wojną światową. W: Przegląd Wschodnioeuropejski. VI/1, 55-70.
Prašmantaitė, A. (2006), Biskup wileński Stanisław Krasiński w powstaniu styczniowym – między lojalizmem a patriotyzmem. W: Komunikaty Warmińsko-Mazurskie. I, 95-105.
Prašmantaitė, A. (2013), Wspomnienia bp. Stanisława Adama Krasińskiego: między rękopisem a publikacją. W: Folia Historica Cracoviensia. XIX, 297-316.
Romanowski, A. (2003), Pozytywizm na Litwie. Polskie życie kulturalne na ziemiach litewsko-białorusko-inflanckich w latach 1864-1904. Kraków.
Samborska-Kukuć, D. (2013), Leona Platera droga do bohaterstwa, z dziejów powstania styczniowego za Dźwiną. W: Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie. XIII, 23-33.
Studnicki, W. (1934), Tajne nauczanie na Litwie po roku 1863. Kraków.
Szarkowska, A. (2004), Szkolnictwo guberni grodzieńskiej i w obwodzie białostockim w zaborze rosyjskim (1831-1905). W: Kryńska, E. J. (red.), Funkcja prywatnych szkół średnich w II Rzeczypospolitej. Białystok, 48-57.
Śnieżko, A. (1973), Łazarowicz (Łazarewicz Antoni). W: Polski słownik biograficzny, XVIII. Wrocław etc., 280.
Uziębło, L. (1905), Nestor pisarzy wileńskich. W: Biesiada Literacka. XXI, 367-369.
X. Y. Z. (1889), Kartka z dziejów Kościoła katolickiego w Polsce Rosyjskiej: biskupstwo wileńskie. Kraków.
Załęczny, J. (2013), Syberyjskie losy powstańców styczniowych w świetle ich pamiętników. W: Zesłaniec. Organ Rady Naukowej Związku Sybiraków. LVII, 7-17.
LMAVB, f. 151-86: Lietuvos Mokslu Akademijos Vrublevskis Biblioteka, fond 151-86, Z atestatu Antoniego Łazarowicza (Władysława Telińskiego).
LMAVB, f. 9-2222: Lietuvos Mokslu Akademijos Vrublevskis Biblioteka, fond 9 – 2222, Antoni Łazarowicz, Notaty pamiętnikowe.
LVIA 1856: Lietuvos Valstybės Istorijos Archyvas, fond 1135, opis 20, dzieło 97, List Antoniego Łazarowicza do Artura Dolińskiego, 24 lipca 1856.
LVIA 1861: Lietuvos Valstybės Istorijos Archyvas, fond 1135, opis 20, dzieło 98, List Antoniego
Łazarowicza do Artura Dolińskiego, 14 czerwca 1861.
LVIA 1863-1865: Lietuvos Valstybės Istorijos Archyvas, fond 525, opis 15, dzieło 603, Majątek Pryciuny Karola Mongina, 1863-1865.
Boniecki, A. (1901), Herbarz polski, t. XV. Warszawa.
Doliński, A. (2014), Między Wilnem a Petersburgiem. Pamiętniki Artura Dolińskiego. Olsztyn.
Lelewel, P. (1966), Pamiętnik i diariusz domu naszego. Wrocław.
Łazarowicz, A. (1876), Opis dzienny Szkół wileńskich, Akademii i Uniwersytetu oraz diariusz znaczniejszych wypadków w Wilnie od roku 1781 po rok 1824. Wilno.
Studnicki, W. (1923), Rok 1863. Wyroki śmierci [cz. II]: Spis przestępców politycznych skazanych w guberniach: wileńskiej, kowieńskiej, grodzieńskiej, mińskiej, witebskiej, mohylowskiej i augustowskiej […]. Wilno.
Tekieliński, W. [Łazarowicz, A.] (1879), Elementarz ułożony podług najlepszych wzorów i własnych pomysłów autora. Wilno.
Tekieliński, W. [Łazarowicz, A.] (1894), Elementarz najnowszy, czyli nauka postępowego czytania dla małych i nieco już doroślejszych dziatek. Lublin.
Bazylow, L. (1984), Polacy w Petersburgu. Wrocław etc.
Gajewski, M. (2002), Nasze podwileńskie ojczyzny. Wilno.
Jackiewicz, M. (1991), Zapomniany literat wileński. W: Znad Wilii. XXII/49, 5.
Jackiewicz, M. (1993), Wileńska Rossa. Olsztyn.
Janion, M./Żmigrodzka, M. (2001), Romantyzm i historia. Gdańsk.
Jaśkiewicz, L. (2009), Sprawa pomnika Murawiowa „Wieszatiela” w Wilnie. W: Przegląd Historyczny. LXXXVII/3, 531-539.
Jogėla, V. (2009), Vilniaus vizitiečių vienuolyno uždarymas. W: Lietuvių katalikų mokslo akademijos metraštis. XXXII, 113-133.
Jurowski, R. (2011), W krzywym zwierciadle. Próba krytycznego spojrzenia na ziemian kresowych przez pryzmat ich wspomnień i pamiętników. W: Przegląd Wschodnioeuropejski. II, 13-34.
Korybut-Marciniak, M. (2016a), Kariery urzędnicze mieszkańców ziem litewsko-białoruskich w aparacie administracyjnym Cesarstwa Rosyjskiego w XIX wieku. W: Bykowa, T./Górak, A./Smyk, G. (red.), Dzieje biurokracji, VI. Lublin, 395-410.
Korybut-Marciniak, M. (2016b), Romuald Łazarowicz (1811-1878) – carski urzędnik, zakonnik, kapłan. W: Echa Przeszłości. XVII, 113-138.
Korybut-Marciniak, M. (2017), Antoni Łazarowicz (1819-1905) – carski urzędnik, literat, kolekcjoner. W: Niepodległość i Pamięć. XXIV/3, 55-96.
Korybut-Marciniak, M. (2018), „Widać z listów, że nas kochasz…”. Portrety kobiet w świetle korespondencji rozproszonej rodziny kresowej. W: Kita, J./Korybut-Marciniak, M. (red.), Życie prywatne Polaków w XIX wieku. Prywatne światy zamknięte w listach. Łódź/Olsztyn, 127-148.
Kurczewski, J. (1912), Biskupstwo Wileńskie. Wilno.
Łaniec, S. (1999), Zygmunt Sierakowski. Olsztyn.
Mazan-Jakubowska, M. (2015), Szkoła w Łukini na Kowieńszczyźnie: przyczynek do dziejów tajnej oświaty na ziemiach zabranych przed I wojną światową. W: Przegląd Wschodnioeuropejski. VI/1, 55-70.
Prašmantaitė, A. (2006), Biskup wileński Stanisław Krasiński w powstaniu styczniowym – między lojalizmem a patriotyzmem. W: Komunikaty Warmińsko-Mazurskie. I, 95-105.
Prašmantaitė, A. (2013), Wspomnienia bp. Stanisława Adama Krasińskiego: między rękopisem a publikacją. W: Folia Historica Cracoviensia. XIX, 297-316.
Romanowski, A. (2003), Pozytywizm na Litwie. Polskie życie kulturalne na ziemiach litewsko-białorusko-inflanckich w latach 1864-1904. Kraków.
Samborska-Kukuć, D. (2013), Leona Platera droga do bohaterstwa, z dziejów powstania styczniowego za Dźwiną. W: Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie. XIII, 23-33.
Studnicki, W. (1934), Tajne nauczanie na Litwie po roku 1863. Kraków.
Szarkowska, A. (2004), Szkolnictwo guberni grodzieńskiej i w obwodzie białostockim w zaborze rosyjskim (1831-1905). W: Kryńska, E. J. (red.), Funkcja prywatnych szkół średnich w II Rzeczypospolitej. Białystok, 48-57.
Śnieżko, A. (1973), Łazarowicz (Łazarewicz Antoni). W: Polski słownik biograficzny, XVIII. Wrocław etc., 280.
Uziębło, L. (1905), Nestor pisarzy wileńskich. W: Biesiada Literacka. XXI, 367-369.
X. Y. Z. (1889), Kartka z dziejów Kościoła katolickiego w Polsce Rosyjskiej: biskupstwo wileńskie. Kraków.
Załęczny, J. (2013), Syberyjskie losy powstańców styczniowych w świetle ich pamiętników. W: Zesłaniec. Organ Rady Naukowej Związku Sybiraków. LVII, 7-17.
Korybut-Marciniak, M. (2020). „Notaty pamiętnikowe” Antoniego Łazarowicza (1819-1905) – świadectwo Polaka w „rosyjskim mundurze”: “Notaty pamiętnikowe” of Antoni Łazarowicz (1819-1905) – Pole’s testimony in the “Russian uniform”. Przegląd Wschodnioeuropejski, 11(1), 83–93. https://doi.org/10.31648/pw.5972
Maria Korybut-Marciniak
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
