Dziedzictwo dawnej Rzeczypospolitej w języku pierwszego polskiego przekładu poematu „Metai” Kristijonasa Donelaitisa

The legacy of the former Republic of Poland in the language of the first Polish translation of Kristijonas Donelaitis’ poem “Metai”

Jolanta Mędelska

Kazimierz Wielki University


Abstrakt

The author analysed the language of the first Polish translation of the eighteenth-century poem “Metai” [The Seasons] by Kristijonas Donelaitis, a Lithuanian Lutheran pastor. The translation was made in 1933 by a socialist activist and close associate of Józef Piłsudski, Kazimierz Pietkiewicz. The analysis showed that the language of the translation is peculiar. On the one hand, this peculiarity consists in refraining from archaizing the translation and the use of elements that are close to the translator’s style of social-political journalism (e.g., dorobkiewicz [vulgarian], feministka [feminist]), on the other hand, the presence at all levels of language of peculiarities characteristic for Kresy Polish language in both its territorial variations. These are generally old features of common Polish, the retention of which in the eastern areas of the Polish Rzeczpospolita was supported by the influence of substrate languages, later also Russian, or by borrowing. This layer was natural in the language of the translator, born in Ukraine, who spent part of his life in Vilnius, some in exile in Russia. This is the colourful linguistic heritage of the former Republic of Poland.


Słowa kluczowe:

traces of the linguistic heritage of the former Republic of Poland, journalistic features, Lithuanian eighteenth-century poetry, translation


BAJEROWA, I. (1964), Kształtowanie się systemu polskiego języka literackiego w XVIII wieku. Wrocław etc.   Google Scholar

BAJEROWA, I. (1992), Polski język ogólny XIX wieku. Stan i ewolucja. T. II. Fleksja. Katowice.   Google Scholar

DAWIDZIAK-KŁADOCZNA, M. (2004), „Cherlacy z sercem oziębłym”. O języku pism i mów Józefa Piłsudskiego. Łask.   Google Scholar

DONELAITIS (2014), Kristijonas Donelaitis. W: http://www.mab.lt/Donelaitis/kuryba.html [dostęp: 2 I 2020].   Google Scholar

DUBOWIK, H./MALINOWSKI L. J. (red.) (2008), Wileński słownik biograficzny. Bydgoszcz.   Google Scholar

GOŁABEK, A. (1990), Wpływy litewskie na polszczyznę okolic Puńska w zakresie nazw żywności. W: Kondratiuk M. (red.), Bałto-słowiańskie związki językowe. Wrocław etc., 129-140.   Google Scholar

JACKIEWICZ, M. (1997), Kristijonas Donelaitis i jego poemat „Pory roku” w przekładach i w polskiej opinii literackiej (do 1989 r.). W: Przegląd Wschodni IV/2 (14), 339-363.   Google Scholar

JACKIEWICZ, M. (2008), Encyklopedia Ziemi Wileńskiej. T. VI. Książka i prasa na Ziemi Wileńskiej: drukarnie, wydawnictwa, księgarnie, biblioteki, czasopisma. XVI w.-1945 r. Bydgoszcz.   Google Scholar

KAZIMIERZ PIETKIEWICZ (2019). W: https://pl.wikipedia.org/wiki/Kazimierz_Pietkiewicz [dostęp: 4 I 2020].   Google Scholar

KIKLEVICH, A. [Киклевич, А.] (2018), Притяжение языка. Т. 5: Рассыпалась картотека... Лингвистические   Google Scholar

заметки и комментарии. Olsztyn.   Google Scholar

KLEMENSIEWICZ, Z. (1951), Szkic gramatycznej charakterystyki poetyckiego języka Słowackiego. W: Język   Google Scholar

Polski XXXI, 1, 1-14.   Google Scholar

KOLBERG, O. (1966), Dzieła wszystkie. T. 53: Litwa. Wrocław / Poznań.   Google Scholar

KRISTIJONAS (2014), Kristijonas Donelaitis: metų ir raštų ratas. W: http://www.mab.lt/Donelaitis/biografija.html [dostęp: 2 I 2020].   Google Scholar

KURZOWA, Z. (1985), Polszczyzna Lwowa i kresów południowo-wschodnich do 1939 roku. Warszawa / Kraków.   Google Scholar

KURZOWA, Z. (1993), Język polski Wileńszczyzny i kresów północno-wschodnich XVI-XX wieku. Warszawa / Kraków.   Google Scholar

KUZBORSKA, A. (2010), Kristijonas Donelaitis a rozwój litewskiej literatury narodowej. W: Studia Interkulturowe Europy Środkowo-Wschodniej V, 87-103.   Google Scholar

KUZBORSKA, A. (2014), Kristijonas Donelaitis. W: http://tygodnik.lt/201412/aktualia3.html [dostęp: 2 I 2020].   Google Scholar

KUZBORSKA, A. (2018), 200 Jahre Übersetzungsgeschichte der Metai von Kristijonas Donelaitis: von Rhesa bis Schneider. In: Annaberger Annalen über Litauen und deutsch-litauische Beziehungen XXVI, 207-230.   Google Scholar

LAM, S. (1933), Leksykon ilustrowany. Encyklopedia powszechna w jednym tomie. Warszawa.   Google Scholar

LEWASZKIEWICZ, T. (2017), Język powojennych przesiedleńców z Nowogródka i okolicy. Poznań.   Google Scholar

LEWICOWO (2019). W: http://lewicowo.pl/robotnik-ma-ojczyzne/ [dostęp: 4 I 2020].   Google Scholar

ŁAWRYNOWICZ, Z. (1982), Życie Krystyna Donelajtisa. W: Donelaitis, K. Pory roku. Olsztyn / Białystok.   Google Scholar

MARSZAŁEK, M. (2006), Słownictwo wydawnictw książkowych drukowanych na radzieckiej Litwie. Opis dyferencjalny. Bydgoszcz.   Google Scholar

MĘDELSKA, J. (2000), Język polskiej prasy wileńskiej (1945-1979). T. II. Lata 1945-1959. Bydgoszcz.   Google Scholar

MĘDELSKA, J. (2001), Język polskiej prasy wileńskiej (1945-1979). T. III. Lata 1960-1979, cz. 1.: Fonetyka,   Google Scholar

słowotwórstwo, fleksja, składnia. Bydgoszcz.   Google Scholar

MĘDELSKA, J. (2004), Język polskiej prasy wileńskiej (1945-1979). T. III. Lata 1960-1979, cz. 2: Słownictwo:   Google Scholar

Wyrazy. Bydgoszcz.   Google Scholar

MĘDELSKA, J. (2010), Głogi, gnoje, grady, grochy – północnokresowe formy liczby mnogiej. W: LingVaria V, 1 (9), 115-124.   Google Scholar

MĘDELSKA, J., MARSZAŁEK, M. (2005), Za murem. Polszczyzna wydawnictw kowieńskich publikowanych   Google Scholar

w Republice Litewskiej w latach 1919-1940 (na tle ogólnopolskim i północnokresowym). T. I. Fonetyka, grafia. Bydgoszcz.   Google Scholar

NEP PWN (1995-1999), Nowa encyklopedia PWN. T. I-VII. Warszawa.   Google Scholar

NIEMOJEWSKI, M. (2016), Donelaitis i Baranauskas: między piśmiennością a literaturą. W: Przegląd   Google Scholar

Środkowo-Wschodni I, 30-67.   Google Scholar

PIEŚŃ (2019). W: https://pl.wikipedia.org/wiki/Pie%C5%9B%C5%84_wolnego_ducha [dostęp: 4 I 2020].   Google Scholar

PIETKIEWICZ, K. (1933), Rok. Obrazy z życia chłopów XVIII-go wieku (blisko 200 lat temu). Opowiedział   Google Scholar

Chrystjan Donalitius (Donalejtis, Duonełaitis) 1714-1780, z V-go wydania litewskiego Szłapelisa   Google Scholar

przełożył K. P. Warszawa.   Google Scholar

RÖMER, M. (1908), Litwa. Studium o odrodzeniu narodu litewskiego. Lwów.   Google Scholar

ROSZKO, R. (2005), Ogólny opis kontrastywny języka litewskiego i polskiego. Wybrane zagadnienia. W: Acta Baltico-Slavica XXIX, 47-67.   Google Scholar

SZOBER, S. (1937), Słownik ortoepiczny. Jak mówić i pisać po polsku., Warszawa.   Google Scholar

WE PWN (2001-2005), Wielka encyklopedia PWN. T. I-XXXI. Warszawa.   Google Scholar

WEP PWN(1962-1970), Wielka encyklopedia powszechna PWN. T. I-XIII. Warszawa.   Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
31.12.2021

Cited By /
Share

Mędelska, J. (2021). Dziedzictwo dawnej Rzeczypospolitej w języku pierwszego polskiego przekładu poematu „Metai” Kristijonasa Donelaitisa: The legacy of the former Republic of Poland in the language of the first Polish translation of Kristijonas Donelaitis’ poem “Metai”. Przegląd Wschodnioeuropejski, 12(2), 383–400. https://doi.org/10.31648/pw.6888

Jolanta Mędelska 
Kazimierz Wielki University