Najbardziej demokratyczna forma wyboru? Uwarunkowania plebiscytu z 20 marca 1921 roku na Górnym Śląsku

Maciej Fic

doi:10.31648/ep.6355

Published: 2021-02-011

No. XXI/2 (2020)

The most democratic voting system? The Upper Silesia plebiscite of 20 March 1921 in the historical context

Maciej Fic

Echa Przeszłości

Section: ARTICLES

https://doi.org/10.31648/ep.6355

Abstract

This article examines the Upper Silesia plebiscite of 20 March 1921. The plebiscite was recognized by the Supreme Council of the Paris Peace Conference as the most effective instrument
for appraising the local population’s political preferences and their support for remaining in Germany or merging with Poland. Despite seemingly equal campaigning efforts and similar voter turnout, the proposed solution featured several limitations with more profound consequences for Poland. Only a part of Upper Silesia was covered by the plebiscite; the date of the plebiscite was announced less than a month before the event (both the local residents and the emigrants could vote); the German administration and representatives of the middle class (the bourgeoisie) and the upper class pressure on local communities with Polish sentiments; the number of peacekeeping troops was insufficient to guarantee a fair Polish campaign and the emigrants’ participation in the vote, including in the plebiscite area. Although their impact is difficult to determine, the above factors undoubtedly contributed
to the absolute victory of German supporters. Despite the above, the proposed solution was not effective in dividing Upper Silesia into separate regions occupied by Polish and German communities. (aristocrats) exerted political .

Keywords:

Upper Silesia – Polish-German rivalry, plebiscite of 20 March 1921

Download files

pdf (Język Polski)

Citation rules

Fic, M. (2021). The most democratic voting system? The Upper Silesia plebiscite of 20 March 1921 in the historical context. Echa Przeszłości, (XXI/2), 253–282. https://doi.org/10.31648/ep.6355

Cited by / Share

References

Źródła archiwalne

Archiwum Akt Nowych w Warszawie

Ambasada RP w Paryżu

Biuro Sejmu RP

Archiwum Paderewskiego

Archiwum Państwowe w Katowicach

Śląski Instytut Naukowy im. J. Koraszewskiego

Biblioteka Instytutu Śląskiego w Opolu

J. Kokot, Górnośląska tragedia plebiscytowa

Muzeum Powstań Śląskich w Świętochłowicach

Projekt Regulaminu Plebiscytowego dla Górnego Śląska

Regulamin plebiscytu na Górnym Śląsku

Muzeum Śląska Opolskiego, Oddział w Leśnicy

J. Porwoł, Głosowanie i zwycięstwo.

Źródła drukowane, relacje i wspomnienia

Dąbrowski W., Górny Śląsk w walce o zjednoczenie z Polską (Źródła i dokumenty z lat 1918–1922), Katowice 1923.

Hager B., Powiat zabrzański głosował za Polską (fragmenty wspomnień), „Fabryka Silesia” 2016, nr 2.

Hoefer K., Oberschlesien in der Aufstandszeit 1918–1921. Erinnerung und Dokumente. Berlin 1938.

Malczewski K., Ze wspomnień śląskich, Warszawa 1958.

Masnyk M., Granica polsko-niemiecka na Górnym Śląsku w polityce Polski i mocarstw zachodnioeuropejskich w 1921 roku, Opole 2005.

Poliwoda W., Wspomnienia 1913–193, Opole 1974.

Polskość Górnego Śląska według urzędowych źródeł pruskich, a wyniki plebiscytu, oprac. K. Firich, Warszawa 1921.

Powstania śląskie i plebiscyt w dokumentach i pamiętnikach. Wybór tekstów, oprac. F. Hawranek, Opole 1980.

Ręgorowicz L., Wspomnienia śląskie i poznańskie z lat 1919–1934, Opole 1976.

Sprawy polski na konferencji pokojowej w Paryżu w 1919 r. Dokumenty i materiały, red. R. Bierzanek i J. Kukułka, Warszawa 1965, t. 1.

Źródła do dziejów powstań śląskich, , t. 3, cz. 1: styczeń-maj 1921, oprac. J. Przewłocki, W. Zieliński, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1974.

Prasa

„Głosy z nad Odry” 1919.

„Gazeta Robotnicza” 1919.

„Journal Officiel de Haute-Silesie” 1921.

Literatura

Baszkiewicz J., Historia Francji. Wrocław–Warszawa–Kraków 1999.

Böhler J., Wojna domowa. Nowe spojrzenie na odrodzenie Polski, Kraków 2018.

Chwalba A., Samobójstwo Europy. Wielka Wojna 1914–1918, Kraków 2014.

Cimała B., Kampania plebiscytowa na Górnym Śląsku 1919–1921 i jej wpływ na świadomość narodową mieszkańców regionu, [w:] Plebiscyt i powstania śląskie 1919–1921 – po 90. latach, red. M. Lis, L. Drożdż, Opole 2012.

Dobrzycki W., Powstania śląskie, Warszawa 1971.

Eichner K., Gramy fair play czy faulujemy? Górny Śląsk w polityce i opinii publicznej Wielkiej Brytanii, [w:] W obcym kraju… Wojska sprzymierzone na Górnym Śląsku 1920–1922, red. S. Rosenbaum, Katowice 2011.

Encyklopedia powstań śląskich, red. F. Hawranek, A. Kwiatek, W. Lesiuk, M. Lis, B. Reiner, Opole 1982.

Gajda A., Postscript to victory, british policy and the german-polish borderlands, 1919–1925, Washington 1982.

Gawrecki D. i in., Dĕjiny Českého Slezska 1740–2000, Opava 2003.

Geograficzno-statystyczny atlas Polski / Geographisch-statistischer Atlas von Polen / Atlas de la Pologne (Geographie et Statistique), red. i oprac. E. Romer et alt., Warszawa–Kraków 1916.

Golachowski S., Materiały do statystyki narodowościowej Śląska Opolskiego z lat 1910–1939, Poznań 1950.

Hnatyszyn P., Hitze G., Wstęp, [w:] Na granicy. Rzecz o czasach, ludziach i miejscach. Grenzganger. Erzahlte zeiten, menschen, orte, Gliwice 2008.

Kaczmarek R., Państwo polskie i polska opinia publiczna wobec problemu Górnego Śląska w latach 1918–1922, „Zaranie Śląskie. Seria Druga” 2019, nr 5.

Kaczmarek R., Powstania śląskie 1919 – 1920 – 1921. Nieznana wojna polsko-niemiecka, Kraków 2019.

Kaczmarek R., Rok 1922, [w:] Ten Śląsk przychodzi do Polski. Czerwiec-lipiec 1922 roku, red. J. Malicki, R. Kaczmarek, Katowice 2012.

Kershaw I., Do piekła i z powrotem. Europa 1914–1949, Kraków 2016.

Kokot J., Oktrojowany plebiscyt, „Studia Śląskie” 1971, t. 19.

Kokot J., Plebiscyt górnośląski, Katowice–Opole 1971.

Lietz Z.H., Plebiscyty europejskie po I wojnie światowej. (Studium porównawcze), „Rocznik Olsztyński” 1972, t. 10.

Lutman R., Plebiscyt górnośląski, „Strażnica Zachodnia” 1931, nr 3.

Malec-Masnyk B., Plebiscyt na Górnym Śląsku, Opole 1991.

Malec-Masnyk B., Polski projekt Regulaminu Głosowania na Górnym Śląsku z 20 IX 1920 r., „Zeszyty Naukowe WSP w Opolu” 1990, Historia XXIV.

Nawrocka A., Kiper R., Francja i Francuzi na Śląsku. Le France et les Français en Silésie, Opole 2010.

Pałys P., Czechosłowacja wobec powstań śląskich i plebiscytu, [w:] Plebiscyt i powstania śląskie 1919–1921 – po 90. Latach, Opole 2012.

Pałys P., Konsulat Generalny Republiki Czechosłowackiej w Opolu (1920–1922) wobec górnośląskich Czechów, „Śląski Kwartalnik Historyczny »Sobótka«” 2008, r. 63, nr 3.

Piszczykowski T., Plebiscyt i Powstania na Górnym Śląsku, Londyn 1972.

Porte R., Francja a Górny Śląsk w latach 1920–1922, [w:] W obcym kraju… Wojska sprzymierzone na Górnym Śląsku 1920–1922, red. S. Rosenbaum, Katowice 2011.

Przewłocki J., Międzysojusznicza Komisja Rządząca i Plebiscytowa na Górnym Śląsku w latach 1920–1922, Wrocław–Warszawa–Kraków 1970.

Rosenbaum S., „Nie przybyliśmy na Śląsk dla własnej przyjemności, ale aby wykonać pożyteczną pracę”. Niektóre wątki obecności wojsk sprzymierzonych na Górnym Śląsku (1920–1922), [w:] Wojska sprzymierzone na Górnym Śląsku 1920–1922, red. S. Rosenbaum, Katowice 2011.

Rosenbaum S., Germania. Niemiecka polityczność na Górnym Śląsku 1871–1945, Gliwice 2012.

Senft S., Górny Śląsk jako przykład regionu w powersalskiej Europie, [w:] Doświadczenia polityki mniejszościowej okresu międzywojennego w górnośląskim obszarze plebiscytowym, red. M. Lis, Opole 2004.

Senft S., Wpływ plebiscytu i powstań śląskich na kształtowanie się granicy polsko-niemieckiej, [w:] Plebiscyt i powstania śląskie 1919–1921 – po 90. latach, red. M. Lis, L. Drożdż, Opole 2012.

Szmidtke Z., Działalność generała Henriego Le Ronda na polu „górnośląskiej” polityki i gospodarki, „Śląski Almanach Powstańczy” 2015, t. I.

Temperley H.W., History of the Peace Conference of Paris, Londyn 1924, t. VI.

Tooley T.H., German Political Violence and the Border Plebiscite in Upper Silesia, 1919–1921, “Central European History” 1988, v. 21, Issue 1.

Valenta J., Připojení Hlučínska k Československé republice, „Slezský sborník” 1960, č. 1.

Wapiński R., Historia polskiej myśli politycznej XIX i XX wieku, Gdańsk 1997.

Wilamowski M., Wnęk K., Zyblikiewicz L.A., Leksykon polskich powiedzeń historycznych, Kraków 1998.

Wrzesiński W., Polska – Prusy Wschodnie. Plebiscyty na Warmii i Mazurach oraz na Powiślu w roku 1920, Olsztyn 2010.

Zieliński W., Ludzie i sprawy hotelu „Lomnitz”, Katowice 1984. Google Scholar