Abstrakt

Artykuł zmierza do wyjaśnienia sposobu pojmowania filozofii przez Witkacego w opozycji do poglądów A.N. Whiteheada, autora Process and Reality. Chodzi też o stosunek metafizyki do nauki: czy metafizyka ma być jedynie uogólnieniem nauk szczegółowych (Whitehead) czy też ma zachować względną niezależność, a zarazem próbować zinterpretować wyniki badań nauk szczegółowych w ramach pewnych apriorycznie istniejących zasad metafizycznych (takie jest stanowisko Witkacego).

To odmienne rozumienie roli nauk szczegółowych, w szczególności fizyki  relatywistycznej Einsteina, w konstruowaniu system metafizycznego zilustrowano zostaóło na przykładzie użycia kategorii czasoprzestrzeni  przez obydwu myślicieli. Einstein odrzucił metafizyczną teorię absolutnej przestrzeni i absolutnego czasu, zatem Whitehead – ślepo wierzący fizyce – także dokonał krytyki tych pojęć. Witkacy natomiast  - rozgraniczający kompetencje fizyki od kompletnej filozofii – nie pozbywa się pojęć absolutnej przestrzeni i absolutnego czasu, lecz próbuje dokonać syntezy (symbiozy) metafizyki z fizyką, tj. w jednym spójnym systemie zachowuje metafizyczną kategorię absolutnej przestrzeni i absolutnego czasu z jednoczesnym uwzględnieniem relatywistycznej fizykalnej idei wielości układów czasoprzestrzennych.