Sátántangó by Béla Tarr: Image – Time – Restlessness
Sebastian Brejnak
Wydział Polonistyki Uniwersytet Jagiellońskistudent antropologii kulturowej oraz filologii niemieckiej i angielskiej na Uniwersytecie Jagiellońskim. W 2016 roku laureat XXI edycji konkursu Wydziału Polonistyki UJ na najlepszą pracę roczną oraz XI edycji ogólnopolskiego konkursu poetyckiego „Połów”. Wyróżniony w XIII edycji konkursu im. Jacka Bierezina. Autor muzyki i tekstów (Bluebird, Apple Fields), chórzysta i solista (Krakowski Chór Akademicki, Camerata Jagellonica). Interesuje się literaturą i filozofią dwudziestego wieku, muzyką współczesną, kinem postmodernistycznym, historią sztuki, krytyką literacką, badaniami kulturowymi. Publikował w „Ruchu Literackim”, „Kontekstach Kultury”, „biBLiotece” i „Grupie MULTImedia”. Współpracuje z czasopismami artystycznymi „Jednorożec” i „Kontent”. Autor tomiku poetyckiego Kodeina (2016).
Abstract
The thesis of this article is an ascertainment that the experience of restlessness is the foundation of the universe in Béla Tarr’s film Sátántangó (1994). This mental state is also a mode of being the motion image which was called by Gilles Deleuze “the time image.” The meaning of “restlessness,” “time,” and “image” is based primarily on the sense of the interpreted work, secondly on works by Gilles Deleuze (Cinema; The Logic of Sense; Difference and Repetition), Martin Heidegger (particularly the term “anxiety” included in Being and Time), Jacques Derrida (Specters of Marx), Walter Benjamin (On the Concept of History) and the other philosophers, sociologists and anthropologists (especially the theoreticians of the affective turn). The context of the graphic arts (Paul Klee and Imre Ámos) is used in this dissertation, too. In the study five idiomatic figures of restlessness were extracted connected with time and image in Sátántangó: boredom, expectation, specter, potentiality and affective neutralizing (quieting). They correspond to the levels of diegetic structures and the sphere of perception-reception as well. This dissertation in an attempt at analysing the way, which the affects and problematic aspects of time-image’s structure are represented in Tarr’s film poetics. The unrest’s authenticity is opposed the false state of calmness that causes the distorting mediation and the compulsory suppression of the authentic experience. The aim of that study is also to show the turning point that has taken place in the postmodern and neomodern cinema, which concerns the main changes in the (re)presentation of film action and the cinema’s influence on viewers’ sensations.
Keywords:
Sátántangó, Béla Tarr, restlessness, image, time, Gilles DeleuzeReferences
Bauman Z., Kultura na rynku, „Przestrzeń Społeczna” 2011, nr 1.
Benjamin W., Anioł historii: eseje, szkice, fragmenty, tłum. K. Krzemieniowa, H. Orłowski, J. Sikorska, Poznań 1996.
Benjamin W., O pojęciu historii, w: tegoż, Anioł historii: eseje, szkice, fragmenty, tłum. K. Krzemieniowa, H. Orłowski, J. Sikorska, Poznań 1996.
Bielik-Robson A., Melancholia i ekstaza, w: Nuda w kulturze, red. P. Czapliński, P. Śliwiński, Poznań 1999.
Bieńczyk M., Melancholia: o tych, co nigdy nie odnajdą straty, Warszawa 1998.
Cioran E., Zeszyty 1957–1972, tłum. I. Kania, Warszawa 2004.
Deleuze G., Kino: 1. Obraz-ruch; 2. Obraz-czas, tłum. J. Margański, Gdańsk 2008.
Deleuze G., Logika wrażenia, tłum. M. Kędzierski, „Kwartalnik Artystyczny” 2005, nr 4.
Deleuze G., Różnica i powtórzenie, tłum. B. Banasiak, K. Matuszewski, Warszawa 1997.
Deleuze D., Guattari F., Co to jest filozofia?, tłum. P. Pieniążek, Gdańsk 2000.
Deleuze G., Guattari F., Tysiąc plateau. Kapitalizm i schizofrenia II, tłum. J. Bednarek, Warszawa 2016.
Derrida J., Widma Marksa: stan długu, praca żałoby i nowa Międzynarodówka, tłum. T. Załuski, Warszawa 2016.
Estetyka i struktura dzieła filmowego, red. J. Trzynadlowski, Wrocław 1987.
Freud S., Poza zasadą przyjemności, tłum. J. Prokopiuk, Warszawa 1976.
Heidegger M., Bycie i czas, tłum. B. Baran, Warszawa 2010.
Herer M., Gilles Deleuze. Struktury – maszyny – kreacje, Kraków 2006.
Historie afektywne i polityki pamięci, tłum. A. Turczyn, red. E. Wichrowska i in., Warszawa 2015.
Krasznahorkai L., Szatańskie tango, tłum. E. Sobolewska, Warszawa 2004.
Kultura afektu – afekty w kulturze. Humanistyka po zwrocie afektywnym, red. R. Nycz, A. Łebkowska, A. Dauksza, Warszawa 2015.
Markowski M.P., Efekt inskrypcji. Jacques Derrida i literatura, Bydgoszcz 1997.
Markowski M.P., Powszechna rozwiązłość: Schulz, egzystencja, literatura, Kraków 2012.
Momro J., Echo i medium, „Teksty Drugie” 2016, nr 2.
Nuda w kulturze, red. P. Czapliński, P. Śliwiński, Poznań 1999.
Pogranicza audiowizualności: parateksty kina, telewizji i nowych mediów, red. A. Gwóźdź, Kraków 2010.
Przylipiak M., Kino stylu zerowego: z zagadnień estetyki filmu fabularnego, Gdańsk 1994.
Spalińska-Mazur J., Obraz – czas – myśl. O widzeniu w animacji filmowej, Opole 2007.
Stelmach M., W poszukiwaniu straconego czasu. Proroczy charakter teorii kina Gilles’a Deleuze’a,
„Kwartalnik Filmowy” 2014, nr 86.
Syska R., Filmowy neomodernizm. Kino w wolnym tempie, Kraków 2014.
Wójcik B., Spekulatywna lektura Heglowskich afektów, w: Kultura afektu – afekty w kulturze. Humanistyka po zwrocie afektywnym, red. R. Nycz, A. Łebkowska, A. Dauksza, Warszawa 2015.
Zaleski M., Nuda powtórzeń?, w: Nuda w kulturze, red. P. Czapliński, P. Śliwiński, Poznań 1999.
Bibliografia uzupełniająca
Ankersmit F., Pamiętając Holokaust: żałoba i melancholia, tłum. A. Ajschtet, A. Kubis, J. Regulska, w: Pamięć, etyka i historia. Anglo-amerykańska teoria historiografii lat dziewięćdziesiątych (Antologia przekładów), red. E. Domańska, Poznań 2002.
Belting H., Antropologia obrazu, tłum. M. Bryl, Kraków 2012.
Łebkowska A., Zdarzenie – afekt – twórczość, w: Kultura afektu – afekty w kulturze. Humanistyka po zwrocie afektywnym, red. R. Nycz, A. Łebkowska, A. Dauksza, Warszawa 2015.
Wilde E., Gilles Deleuze: kino po raz pierwszy, w: Estetyka i struktura dzieła filmowego, red. J. Trzynadlowski, Wrocław 1987.
Filmografia
Koń turyński (węg. A Torinói ló, 2011), reż. Béla Tarr.
Ognisko zapalne (węg. Családi tüzfészek, 1979), reż. Béla Tarr.
Szatańskie tango (węg. Sátántangó, 1994), reż. Béla Tarr.
Ikonografia
Ámos I., Síró angyal, [online] <https://pontoldal.wordpress.com/2013/09/15/chagall-es-amos-magyar-nemzeti-galeria/siro_angyal/>, dostęp: 12.05.2017.
Wydział Polonistyki Uniwersytet Jagielloński
<p>student antropologii kulturowej oraz filologii niemieckiej i angielskiej na Uniwersytecie Jagiellońskim. W 2016 roku laureat XXI edycji konkursu Wydziału Polonistyki UJ na najlepszą pracę roczną oraz XI edycji ogólnopolskiego konkursu poetyckiego „Połów”. Wyróżniony w XIII edycji konkursu im. Jacka Bierezina. Autor muzyki i tekstów (Bluebird, Apple Fields), chórzysta i solista (Krakowski Chór Akademicki, Camerata Jagellonica). Interesuje się literaturą i filozofią dwudziestego wieku, muzyką współczesną, kinem postmodernistycznym, historią sztuki, krytyką literacką, badaniami kulturowymi. Publikował w „Ruchu Literackim”, „Kontekstach Kultury”, „biBLiotece” i „Grupie MULTImedia”. Współpracuje z czasopismami artystycznymi „Jednorożec” i „Kontent”. Autor tomiku poetyckiego Kodeina (2016).</p> Poland
student antropologii kulturowej oraz filologii niemieckiej i angielskiej na Uniwersytecie Jagiellońskim. W 2016 roku laureat XXI edycji konkursu Wydziału Polonistyki UJ na najlepszą pracę roczną oraz XI edycji ogólnopolskiego konkursu poetyckiego „Połów”. Wyróżniony w XIII edycji konkursu im. Jacka Bierezina. Autor muzyki i tekstów (Bluebird, Apple Fields), chórzysta i solista (Krakowski Chór Akademicki, Camerata Jagellonica). Interesuje się literaturą i filozofią dwudziestego wieku, muzyką współczesną, kinem postmodernistycznym, historią sztuki, krytyką literacką, badaniami kulturowymi. Publikował w „Ruchu Literackim”, „Kontekstach Kultury”, „biBLiotece” i „Grupie MULTImedia”. Współpracuje z czasopismami artystycznymi „Jednorożec” i „Kontent”. Autor tomiku poetyckiego Kodeina (2016).
