Jak opisywać słuchowisko radiowe? Od refleksji międzywojennej do najnowszych ujęć badawczych
Janusz Łastowiecki
Uniwersytet Zielonogórskimgr, krytyk radiowy, popularyzator i badacz słuchowisk radiowych. Na Uniwersytecie Zielonogórskim przygotowuje pracę doktorską na temat percepcji teatru radiowego. W prowadzonych badaniach koncentruje się na określeniu, na ile możliwy jest odbiór sztuki radia we współczesnych warunkach zdominowanych przez kulturę obrazu. Publikuje w „Tekstualiach”, „Teatrze”, „Twórczości”, „Frazie”, „Pro Libris”, „Autografie”. Na bieżąco jego wywiady i szkice krytyczne ukazują się portalach „E-teatr”, „Dziennik teatralny” i „Teatr Polskiego Radia”. Oprócz słuchowiska interesują go związki współczesnego filmu polskiego z dziedzictwem Polskiej Szkoły Filmowej, field recording i transowa muzyka eksperymentalna (głównie ambient).
Abstrakt
Autor zaprezentowanego tekstu próbuje uchwycić fenomen objaśniania zjawiska słuchowiska radiowego, który uobecnia się w tekstach poświęconych sztuce słuchowiskowej. Zjawisko to odsyła do początków polskiej myśli radioznawczej i przynależnych jej form opisu: traktatów, a także poematów i manifestów. To te formy, w poetycki i ekspresyjny sposób, ujmowały radiowe fascynacje poszczególnych twórców doby dwudziestolecia międzywojennego. Ten styl zdaje się powracać w najnowszych radioznawczych pracach dwóch autorów: Jacka Kopcińskiego i Eweliny Godlewskiej-Byliniak. Inaczej rozumieją oni ideę komunikacji słuchowiskowej: J. Kopciński koncentruje się na warstwie literackiej, a E. Godlewska-Byliniak opisuje i interpretuje niejednoznaczną sferę akustyczną. Autor artykułu zestawia zaproponowane teorie z wybranymi przykładami najnowszych polskich słuchowisk.
Słowa kluczowe:
słuchowisko radiowe, metaforyka, logocentryzm, fonocentryzm, teatr radiologiczny, nasłuchiwanieBibliografia
Bachura J., Odsłony wyobraźni. Współczesne słuchowisko radiowe, Toruń 2012.
Bardijewska S., Muza bez legendy. Szkice o polskiej dramaturgii radiowej, Warszawa 1978.
Bardijewska S., Nagie słowo. Rzecz o słuchowisku, Warszawa 2001.
Blaustein L., Wybór pism estetycznych, Kraków 2005.
Foucault M., Inne przestrzenie, „Teksty Drugie” 2005, nr 6, s. 117–125.
Godlewska-Byliniak E., Teatr radio-logiczny Tymoteusza Karpowicza, Warszawa 2012.
Hamera M., Kin M.J., Szymański W., „Kompleks Sympleksu”. Przestrzeń sympleksów w relacji z przestrzenią audialną, w: Przestrzenie wizualne i akustyczne człowieka. Antropologia audiowizualna jako przedmiot i metoda badań, red. A. Janiak i in., Wrocław 2007, s. 399–407.
Hulewicz W., Teatr wyobraźni, Warszawa 1935.
Jarzębowski Z., Szczecińskie słuchowiska radiowe: studia z pogranicza literatury i sztuki radiowej, Szczecin 2009.
Kaziów M., O dziele radiowym. Z zagadnień estetyki oryginalnego słuchowiska, Wrocław 1973.
Kopalko Z., Reżyser o słuchowisku radiowym, Warszawa 1966.
Kopciński J., Nasłuchiwanie. Sztuki na głosy Zbigniewa Herberta, Warszawa 2008.
Kosidowski Z., Artystyczne słuchowiska radjowe, Poznań 1928.
Krajewska A., Dramat i teatr absurdu w Polsce, Poznań 1996.
Krajewska A., Teatralna persona, czyli Herberta poetyka sceny, w: tejże, Dramat i teatr absurdu w Polsce, Poznań 1996, s. 115–136.
Maeterlinck M., Ślepcy, w: tegoż, Dramaty wybrane, tłum. Z. Przesmycki, Kraków 1994, s. 19–42. Man T., Środek na złe trawienie, rozmawiał Janusz Łastowiecki, portal Dziennik Teatralny, [online] <http://www.dziennikteatralny.pl/artykuly/srodek-na-zle-trawienie.html>, dostęp: 28.10.2015.
Mayen J., Radio a literatura, Warszawa 1965.
Pleszkun-Olejniczakowa E., „Dwa Teatry” – czyli o Teatrze wyobraźni i Teatrze Polskiego Radia, w: tejże, Dwa Teatry. Studia z zakresu teorii i interpretacji sztuki słuchowiskowej, Toruń 2011, s. 5–55.
Pleszkun-Olejniczakowa E., Dwa Teatry. Studia z zakresu teorii i interpretacji sztuki słuchowiskowej, Toruń 2011.
Przestrzenie wizualne i akustyczne człowieka. Antropologia audiowizualna jako przedmiot i metoda badań, red. A. Janiak i in., Wrocław 2007.
Schreiber E., Muzyka i metafora: koncepcje kompozytorskie Pierre’a Schaeffera, Raymonda Murraya Schafera i Gérarda Griseya, Warszawa 2012.
Spychalski M., Szoda J., Mówi Karpowicz, Wrocław 2005.
Szulc T., Artystyczne idee radiowe i ich geneza, Warszawa 1938.
Tuszewski J., Paradoks o słowie i dźwięku, Toruń 2005.
Villqist I., O słuchaniu przy papierosie, opowieściach dziadka i enklawie dla umysłu, rozmawiał Janusz Łastowiecki, portal Teatr Polskiego Radia, [online] <http://www.polskieradio.pl/17/1137/Artykul/844942,Ingmar-Villqist-o-pracy-w-Teatrze-Polskiego-Radia>, dostęp: 28.10.2015.
Weiss A.S., Phantasmic Radio, Durham 1995.
Uniwersytet Zielonogórski
<p>mgr, krytyk radiowy, popularyzator i badacz słuchowisk radiowych. Na Uniwersytecie Zielonogórskim przygotowuje pracę doktorską na temat percepcji teatru radiowego. W prowadzonych badaniach koncentruje się na określeniu, na ile możliwy jest odbiór sztuki radia we współczesnych warunkach zdominowanych przez kulturę obrazu. Publikuje w „Tekstualiach”, „Teatrze”, „Twórczości”, „Frazie”, „Pro Libris”, „Autografie”. Na bieżąco jego wywiady i szkice krytyczne ukazują się portalach „E-teatr”, „Dziennik teatralny” i „Teatr Polskiego Radia”. Oprócz słuchowiska interesują go związki współczesnego filmu polskiego z dziedzictwem Polskiej Szkoły Filmowej, field recording i transowa muzyka eksperymentalna (głównie ambient).</p> Polska
mgr, krytyk radiowy, popularyzator i badacz słuchowisk radiowych. Na Uniwersytecie Zielonogórskim przygotowuje pracę doktorską na temat percepcji teatru radiowego. W prowadzonych badaniach koncentruje się na określeniu, na ile możliwy jest odbiór sztuki radia we współczesnych warunkach zdominowanych przez kulturę obrazu. Publikuje w „Tekstualiach”, „Teatrze”, „Twórczości”, „Frazie”, „Pro Libris”, „Autografie”. Na bieżąco jego wywiady i szkice krytyczne ukazują się portalach „E-teatr”, „Dziennik teatralny” i „Teatr Polskiego Radia”. Oprócz słuchowiska interesują go związki współczesnego filmu polskiego z dziedzictwem Polskiej Szkoły Filmowej, field recording i transowa muzyka eksperymentalna (głównie ambient).
