Letters of Konstancja and Magdalena Czapski – between the panegyric-rhetorical convention and the familial language
Iwona Maciejewska
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie UWMhttps://orcid.org/0000-0002-8165-502X
Abstract
The article aims at analysing selected letters of the Pomeranian Voivode Piotr Jan
Czapski’s wife and daughter – Konstancja Czapska, née Gnińska, and Magdalena
Radziwiłł. The letters, written in the 1740s and 1750s, are analysed as regards the changes
of the genre in the course of the 18th century. The presented conclusions are based on
the research undertaken within a project which was part of the National Programme
for the Development of the Humanities. The project dealt with egodocuments written
by members of the Czapski family. Considering the source material under examination,
the article describes the role of women (educated outside of the system of colleges) in the
evolution of Polish epistolography. In the 18th century, it gradually (later than in Western
European countries) broke free from the patterns imposed by rhetoric and the formulas
from Old-Polish letter writing guidebooks, and started following the patterns of everyday
conversation. This tendency, however, is best observed in letters exchanged within a family,
in which features of familial language can be discerned. It is there that the panegyrical
tone, so common in earlier correspondence, is less conspicuous and the strategy to win
favour with the addressee of a higher social status, for instance by using rhetorical topoi,
recedes into the background.
Keywords:
letter-speech, concept profiling, 18th-century epistolography, women’s writing, Czapscy, familial languageReferences
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Archiwum Radziwiłłów. Dział V, sygn. 2484/1, 2484/2, 2484/3, 2484/4. Google Scholar
Maciejewska I., Zawilska K. (oprac.) (2016): „Gdybym Cię, moje Serce, za męża nie miała, żyć bym nie mogła”. Listy Magdaleny z Czapskich do Hieronima Floriana Radziwiłła z lat 1744–1759. Olsztyn. Google Scholar
Szymański S. (1784): Wzory biletów, listów i memoriałów w różnych materyjach z przydatkiem uwag powszechności o stylu listownym, przypisków względem szczególnych listów gatunków i drobnych przestróg względem formalności w pisaniu […]. T. 1. Warszawa. Google Scholar
Całek A. (2019): Nowa teoria listu. Kraków. Google Scholar
Chorążyczewski W., Pacevičius A., Roszak S. (2015): Wstęp. [W:] Egodokumenty. Tradycje historiograficzne i perspektywy badawcze. Toruń, s. 7–10. Google Scholar
Curtius E.R. (1997): Literatura europejska i łacińskie średniowiecze. Przekład, oprac. A. Borowski. Kraków. Google Scholar
Dąbrowski S. (1965): Z problematyki panegiryku. „Przegląd Humanistyczny” 3, s. 101–110. Google Scholar
Gardzińska J. (2010): Grzecznościowe akty mowy w listach Barbary Radziwiłłówny do Zygmunta II Augusta. „Językoznawca” 1(4), s. 133–144. Google Scholar
Gardzińska J. (2011): Słowa i teksty. Studia językoznawcze. Siedlce. Google Scholar
Handke K. (1995): Polski język familijny. Warszawa. Google Scholar
Kałkowska A. (1982): Struktura składniowa listu. Wrocław. Google Scholar
Kałkowska A. (1993): Językowe wykładniki pragmatycznej funkcji listów. „Stylistyka” 2, s. 187–204. Google Scholar
Klimowicz M. (1958): Narodziny romansu listownego w literaturze polskiej XVIII wieku. „Pamiętnik Literacki” XL/4, s. 389–431. Google Scholar
Książek E. (2008): Tekst epistolarny w świetle etykiety językowej. Kraków. Google Scholar
Maciejewska I. (2008): Miejsce „Przydatku do uwag” Aleksandra Pawła Zatorskiego w procesie Google Scholar
kształtowania się języka polskiej prozy powieściowej. „Prace Językoznawcze” X, s. 159–170. Google Scholar
Maciejewska I. (2013): Miłość i erotyzm w piśmiennictwie czasów saskich. Olsztyn. Google Scholar
Maciejewska I. (2018): Matki córkom. Kobiece pisanie w czasach saskich. „Prace Literaturoznawcze” VI, s. 9–22. Google Scholar
Maciejewska I. (2024): Utalentowana epistolografka czasów saskich – Konstancja z Gnińskich Czapska (rekonesans). „Prace Literaturoznawcze” XII, s. 27–40.
Crossref
Google Scholar
Matuszewska P. (1999): Gry z adresatem. Studia o poezji i epistolografii wieku oświecenia. Wrocław. Google Scholar
Mroczek K. (1978): Tytulatura w korespondencji staropolskiej jako problem stosunku między nadawcą a odbiorcą. „Pamiętnik Literacki” LXIX/2, s. 127–148. Google Scholar
Obremski K. (2003): Panegiryczna sztuka postaciowania: August II Mocny (J.K. Rubinkowski, „Promienie cnót królewskich…”). Toruń. Google Scholar
Olma M. (2014): Językowo-kulturowy obraz arystokratycznej rodziny polskiej drugiej połowy XIX wieku (na podstawie korespondencji familijnej Heleny i Mieczysława Pawlikowskich). Kraków. Google Scholar
Partyka J. (2004): „Żona wyćwiczona”. Kobieta pisząca w kulturze XVI i XVII wieku. Warszawa. Google Scholar
Popiołek B., Kicińska U., Słaby A. (red.) (2016): Kobiece kręgi korespondencyjne. Warszawa. Google Scholar
Rybicka E. (2004): Antropologiczne i komunikacyjne aspekty dyskursu epistolograficznego. „Teksty Drugie” 4, s. 40–50. Google Scholar
Sajkowski A. (1981): Staropolska miłość. Z dawnych listów i pamiętników. Poznań. Google Scholar
Skwarczyńska S. (2006): Teoria listu. Oprac. E. Felisiak i M. Leś. Białystok. Google Scholar
Stasiewicz K. (2001): Zmysłowa i elokwentna prowincjuszka na staropolskim Parnasie. Rzecz o Drużbackiej i nie tylko… Olsztyn. Google Scholar
Szylar A (2012): „Naprzód zaraz wstaną, kiedy je obudzą…”, czyli panny świeckie na edukacji u wizytek warszawskich w XVIII wieku. [W:] „Per mulierem…”. Kobieta w dawnej Polsce – w średniowieczu i dobie staropolskiej. Red. K. Justyniarska-Chojak, S. Konarska-Zimnicka. Warszawa, s. 211–230. Google Scholar
Tomaszewski M. (2023): Awanturnik i koneser sztuki. Tomasza Czapskiego żywot i sprawy. Toruń. Google Scholar
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie UWM
https://orcid.org/0000-0002-8165-502X
