Wybór formy rodzaju gramatycznego orzeczenia przy podmiocie szeregowym we współczesnej polszczyźnie
Abstract
Dostosowanie formy orzeczenia pod względem rodzaju gramatycznego do szeregu przy składni ad sensum stanowi jeden z zasadniczych problemów opisu składniowego w zdaniach polskich. Istnieje kilka kluczowych determinantów tego, czy orzeczenie wystąpi w rodzaju męskoosobowym czy w niemęskoosobowym, por. Kobieta i mężczyzna poszli do kina; Kobieta i pies bawili się / bawiły się na polu; Dziecko i kobieta uratowali się / uratowały się z pożaru. W artykule podjęto próbę scharakteryzowania co najmniej trzech głównych typów akomodacji składniowej pomiędzy szeregiem a orzeczeniem w zdaniach wyekscerpowanych ze współczesnego materiału empirycznego. Na podstawie analizy kontekstów ustalono m.in., że przy niektórych szeregach orzeczenie zazwyczaj jest męskoosobowe (np. gdy w szeregu znalazł się rzeczownik męski osobowy), przy innych zaś niemęskoosobowe (np. gdy szereg tworzyły rzeczowniki jednorodzajowe nijakie lub żeńskie nieosobowe). Wariantywny wybór formy rodzaju orzeczenia następował przy szeregach złożonych z rzeczownika żeńskiego osobowego i dowolnego innego rzeczownika. W każdym wypadku pojawiały się mniej lub bardzie liczne odstępstwa od ustalonych reguł.
Schlagworte:
podmiot szeregowy, orzeczenie, akomodacja składniowa, rodzaj gramatycznyLiteraturhinweise
Bobrowski I. (1998): Gramatyka opisowa języka polskiego. T. II. Kielce. Google Scholar
Bobrowski I. (2024): Rodzaj w gramatyce polskiej. Interpretacja składniowa. Kraków. Google Scholar
Buttler D. (1971): Składnia. [W:] D. Buttler, H. Kurkowska, H. Satkiewicz: Kultura języka polskiego. Warszawa, s. 301–448. Google Scholar
Doroszewski W. (1964): O kulturę słowa. Warszawa. Google Scholar
Jadacka H. (1993): Związki składniowe. [W:] Praktyczny słownik poprawnej polszczyzny nie tylko dla młodzieży. Red. A. Markowski. Warszawa. Google Scholar
Jodłowski S. (1976): Podstawy składni polskiej. Warszawa. Google Scholar
Kallas K. (1993): Składnia współczesnych polskich konstrukcji współrzędnych. Toruń. Google Scholar
Klebanowska B. (1989): O związkach składniowych między wyrazami. [W:] B. Klebanowska, W. Kochański, A. Markowski: O dobrej i złej polszczyźnie. Warszawa. Google Scholar
Klemensiewicz Z. (1953): Zarys składni polskiej. Warszawa. Google Scholar
Kopcińska D. (1997): Strukturalny opis składniowy zdań z podmiotem-mianownikiem we współczesnej polszczyźnie. Warszawa. Google Scholar
Laskowski R. (1984): Fleksja. [W:] Gramatyka współczesnego języka polskiego. Red. R. Grzegorczykowa, R. Laskowski, H. Wróbel. Warszawa, s. 151–224. Google Scholar
Łaziński M. (2007): Wino, kobieta i śpiew. Podmiot złożony osobowo-rzeczowy w polszczyźnie. „Biuletyn PTJ” LXIII, s. 73–80. Google Scholar
Markowski A. (1978): Poprawność gramatyczna. [W:] Kultura języka polskiego. Red. M. Szymczak. Warszawa. Google Scholar
Podracki J. (1997): Składnia polska. Książka dla nauczycieli, studentów i uczniów. Warszawa. Google Scholar
Przepiórkowski A., Bańko M., Górski R.L., Lewandowska-Tomaszczyk B. (red.) (2012): Narodowy Korpus Języka Polskiego. Warszawa. Google Scholar
Saloni Z., Świdziński M. (1985): Składnia współczesnego języka polskiego. Warszawa. Google Scholar
Zbróg P. (2003): Dyskusyjne problemy akomodacji morfologicznych w opisie generatywnym. Kielce. Google Scholar
Zieniukowa J. (1979): Składnia zgody w zdaniach z podmiotem szeregowym we współczesnej polszczyźnie. „Slavia Occidentalis”. T. 36, s. 65–79. Google Scholar
