O literackim potencjale gwary warmińskiej od końca XIX wieku po czasy współczesne

Joanna Chłosta-Zielonka

Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
https://orcid.org/0000-0001-8057-1898


Abstract

Celem artykułu jest zestawienie tekstów literackich napisanych gwarą warmińską lub z wykorzystaniem jej słownictwa, które powstały od końca XIX wieku po czasy współczesne. Zostały one przedstawione na tle historyczno-kulturowym Warmii i w kontekście prowadzonych badań językoznawczych, poczynając od działań Kazimierza Nitscha i Witolda Doroszewskiego, na Marii Biolik kończąc. W zbiorze tekstów, w których pojawiła się gwara warmińska znalazły się bajki, pieśni, przysłowia, legendy, felietony, gawędy, komiks a nawet elementarz. Konkluzją artykułu jest stwierdzenie o zmierzchu gwary warmińskiej, bezpowrotnym jej odejściu  z codziennego obiegu i pozostaniu elementem dziedzictwa kulturowego.

 




Achremczyk S. (2010): Historia Warmii. T. I: Pradzieje – 1772. Olsztyn.   Google Scholar

Achremczyk S. (2011): Historia Warmii i Mazur. T II: 1772–2010. Olsztyn.   Google Scholar

Bajki Warmii i Mazur (1956). Red. H. Koneczna i W. Pomianowska. Warszawa.   Google Scholar

Barczewski W. (2002): Kiermasy na Warmii. Wstęp i oprac. J. Chłosta. Olsztyn.   Google Scholar

Barczewski W. (2008): Geografia polskiej Warmii. Red. J. Chłosta. Olsztyn.   Google Scholar

Biolik M. (1998): Funkcja pragmatyczna gwary warmińskiej w felietonach S. Pieniężnego „Kuba spod Wartemborka gada”. [W:] Teoretyczne, badawcze i dydaktyczne założenia dialektologii. Red. S. Gala. Łódź, s. 331–341.   Google Scholar

Biolik M. (1999a): Fonetyczne wykładniki stylizacji gwarowej w felietonach Seweryna Pieniężnego „Kuba spod Wartemborka gada”. „Prace Językoznawcze” nr 1, s. 7–16.   Google Scholar

Biolik M. (1999b): Leksyka gwarowa w felietonach Seweryna Pieniężnego „Kuba spod Wartemborga gada”. [W:] Polszczyzna regionalna. Red. H. Sędziak. Łomża, s. 71–79.   Google Scholar

Biolik M. (2002): Badania językoznawcze na Warmii i Mazurach. „Komunikaty Mazursko-Warmińskie” nr 1, s. 25–33.   Google Scholar

Biolik M. (2014): Dialekt warmiński. Fonetyka i fonologia. Olsztyn.   Google Scholar

Biolik M. (2016): Końcówki dawnej liczby podwójnej czasowników w dialekcie warmińskim: na podstawie felietonów Seweryna Pieniężnego „Kuba spod Wartemborka gada”. „Prace Językoznawcze” nr 18/2, s. 5–18.   Google Scholar

Biolik M., Duma J. (2006): Warmiński pęcełek. „Prace Językoznawcze” nr 8, s. 5–11.   Google Scholar

Chłosta J. (1973): Kubowe gadki. „Słowo na Warmii i Mazurach” nr 18 z 12–13 maja.   Google Scholar

Chłosta J. (1977): Wydawnictwo „Gazety Olsztyńskiej” w latach 1918–1939. Olsztyn.   Google Scholar

Chłosta J. (1989): Wstęp. [W:] Kuba spod Wartemborka gada. Felietony Seweryna Pieniężnego drukowane w „Gazecie Olsztyńskiej”. Wstęp i oprac. J. Chłosta. Olsztyn, s. 5–19.   Google Scholar

Chłosta J. (2000): Wprowadzenie. [W:] E. Cyfus: Po naszamu. Olsztyn   Google Scholar

Chłosta J. (2002a): Słownik Warmii (historyczno-geograficzny). Olsztyn.   Google Scholar

Chłosta J. (2002b): Posłowie. [W:] W. Barczewski: Kiermasy na Warmii. Olsztyn.   Google Scholar

Chłosta J. (2007): W obronie ojców mowy i wiary. Jan Liszewski redaktor, wydawca, poeta. Olsztyn.   Google Scholar

Chłosta J. (2014): Debiutanckie wiersze Marii Zientary-Malewskiej. „Prace Literaturoznawcze” nr 2, s. 301–313.   Google Scholar

Chłosta-Zielonka J. (2010): Życie literackie Warmii i Mazur w latach 1945–1989, Olsztyn.   Google Scholar

Cyfus E. (2000): Po naszamu. Olsztyn.   Google Scholar

Cyfus E. (2018): Kele wsi chałupa. Dąbrówno.   Google Scholar

Dejna K. (1993): Dialekty polskie. Wrocław.   Google Scholar

Doroszewski W. (1955): Uwagi o gwarze Warmii i Mazur. [W:] Pieśni ludowe Warmii i Mazur. Wybór i oprac. M. Sobieski. Kraków, s. 21–25.   Google Scholar

Dubisz S. (1972): O nazwach jodły w gwarach ostródzko-warmińsko-mazurskich. „Poradnik Językowy” nr 9, s. 526–531.   Google Scholar

Dubisz S. (1977): Nazwy roślin w gwarach ostródzko-warmińsko-mazurskich. Wrocław.   Google Scholar

Dubisz S. (1978): Elementy rodzime i obcojęzyczne w słownictwie gwar ostródzko-warmińsko-mazurskich. „Z Polskich Studiów Slawistycznych”. S. V. Warszawa, s. 233–245.   Google Scholar

„Gazeta Toruńska” 1883, nr 149 z 4 lipca.   Google Scholar

Gębik W. (1961): Trzydziestolecie pierwszego „Zbioru polskich pieśni ludowych z Warmii”. „Komunikaty Mazursko-Warmińskie” nr 3, s. 401–408   Google Scholar

Gizewiusz G. (2000): Pieśni ludu znad górnej Drwęcy w parafiach ostródzkiej i kraplewskiej zbierane od 1836 do 1840 roku. Oprac., wstęp i komentarz D. Pawlak. Poznań.   Google Scholar

Jasiński J. (2003): Między Prusami a Polską: rozprawy i szkice z dziejów Warmii i Mazur w XVIII–XX wieku. Olsztyn.   Google Scholar

Kętrzyński W. (1988): O Mazurach. Oprac. i wstęp J. Jasiński. Olsztyn.   Google Scholar

Kolberg O. (1966): Dzieła wszystkie. T. 40: Mazury Pruskie. Red. D. Pawlak. Wrocław.   Google Scholar

Kuba spod Wartemborka gada. Felietony Seweryna Pieniężnego drukowane w „Gazecie Olsztyńskiej” (1989). Wstęp i oprac. J. Chłosta. Olsztyn.   Google Scholar

Lewandowska I. (2012): Trwanie Warmii: 600 lat Butryn. Olsztyn.   Google Scholar

Lewandowska I., Cyfus E. (2012): Elementarz gwary warmińskiej. Rodzina, dom i zagroda. Barczewo.   Google Scholar

Lewandowska I., Cyfus E. (2014): Elementarz gwary warmińskiej. Wierzenia, zwyczaje i obrzędy. Barczewo.   Google Scholar

Nitsch K. (1907a): Charakterystyka dialektów polskich w Prusiech Wschodnich. „Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu”. T. XIV, s. 17–183.   Google Scholar

Nitsch K. (1907b): Dialekty polskie Prus Wschodnich. „Materiały i Prace Komisji Językowej A.U.”. T. III, s. 297–487.   Google Scholar

Nitsch K. (1932): Język polski w Prusiech Wschodnich. [W:] Prusy Wschodnie – przeszłość i teraźniejszość. Red. M. Zawidzki. Poznań.   Google Scholar

Nitsch K. (1937): Język polski Pomorza i Prus Wschodnich. [W:] Słownik geograficzny Państwa Polskiego i ziem historycznie z Polską związanych. T. I. Warszawa, szp. 195–202.   Google Scholar

Ogrodziński W. (1977): Wstęp. [W:] W. Barczewski: Kiermasy na Warmii i inne pisma wybrane. Olsztyn.   Google Scholar

Olsztyńskie biografie literackie 1945–1988 (1991). Red. J. Chłosta. Olsztyn.   Google Scholar

Pieśni ludowe Warmii i Mazur (1955). Wybór i oprac. M. Sobieski. Kraków.   Google Scholar

Polakówna M. (1953): Osadnictwo Warmii w okresie krzyżackim. Poznań.   Google Scholar

Sawicka H. (2004): Wstęp. [W:] M. Zientara-Malewska: Wiersze zebrane. Oprac. H. Sawicka i J. Chłosta, Olsztyn.   Google Scholar

Sieniawski K. (1878): Biskupstwo warmińskie. Poznań.   Google Scholar

Słownik gwar Ostródzkiego, Warmii i Mazur. T. I: A–Ć (1987). Red. Z. Stamirowska. Wrocław−Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź. T. II: D–G (1991). Red. Z. Stamirowska. Wrocław. T. III: H–K (1993). Red. H. Perzowa, Z. Stamirowska. Warszawa–Kraków. T. IV: L–N (2002). Red. H. Perzowa, D. Kołodziejczykowa. Warszawa–Kraków. T. V: O–Ó (2006). Red. H. Perzowa, D. Kołodziejczykowa. Warszawa–Kraków. T. VI: PA–PÓ (2014). Red. D. Kołodziejczykowa. Warszawa–Kraków. T. VII: PRA–PRZEW (2018). Red. K. Sobolewska. Warszawa–Kraków.   Google Scholar

Sobolewska K. (2014): Dialektolodzy na manowcach. O wpływie niemczyzny na gwary Warmii i Mazur. „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” 21, z. 2, s. 93–103.   Google Scholar

Staniszewski A. (1991): „Gazeta Olsztyńska” 1886–1939. Olsztyn.   Google Scholar

Steffen A. (1931): Zbiór polskich pieśni ludowych z Warmji. T. I. Wstęp J. S. Bystroń, K. Nitsch. Poznań.   Google Scholar

Steffen A. (1934): Zbiór polskich pieśni ludowych z Warmji. T. II. Leszno.   Google Scholar

Steffen A. (1937): Zbiór polskich pieśni ludowych z Warmji. T. III. Poznań.   Google Scholar

Steffen W. (1984): Słownik warmiński. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź.   Google Scholar

Stępowski T. (1972): Wstęp. [W:] Kuba spod Gietrzwałdu gada. Olsztyn.   Google Scholar

Szorc A. (1999): Dzieje Warmii 1454–1660: stan badań i postulaty badawcze. Olsztyn.   Google Scholar

Szostakowski S. (1964): Dzieje Warmii i Mazur w wypisach. Warszawa.   Google Scholar

Szulowska W. (2009): Gwary Warmii i Mazur w ujęciu Profesora Kazimierza Nitscha. „Prace Językoznawcze nr 11, s. 237–245.   Google Scholar

Ściebora A. (1971): Wymowa samogłosek nosowych w gwarach warmińskich i mazurskich. „Prace Filologiczne” nr 21, s. 5–49.   Google Scholar

Śliwa A. (1972): Kuba spod Gietrzwałdu gada. Wybór i wstęp T. Stępowski. Olsztyn.   Google Scholar

Urbańczyk S. (1984): Zarys dialektologii polskiej. Warszawa.   Google Scholar

Wakar M. (2006): Jak chłop łabędzia za żonę wziął (Jek chłop lab’ńdzia za bziołka wzioł). Rys. J. Gach. Olsztyn.   Google Scholar

Wakar M. (2008): O Królu i chłopcu w czepku urodzonym (Ło królu i szurku w czepku łurodzónam). Rys. J. Gach. Olsztyn.   Google Scholar


Published
2020-07-29

Cited by

Chłosta-Zielonka, J. (2020). O literackim potencjale gwary warmińskiej od końca XIX wieku po czasy współczesne. Prace Językoznawcze, 22(3), 25–43. https://doi.org/10.31648/pj.5704

Joanna Chłosta-Zielonka 
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
https://orcid.org/0000-0001-8057-1898