O literackim potencjale gwary warmińskiej od końca XIX wieku po czasy współczesne
Joanna Chłosta-Zielonka
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztyniehttps://orcid.org/0000-0001-8057-1898
Abstract
Celem artykułu jest zestawienie tekstów literackich napisanych gwarą warmińską lub z wykorzystaniem jej słownictwa, które powstały od końca XIX wieku po czasy współczesne. Zostały one przedstawione na tle historyczno-kulturowym Warmii i w kontekście prowadzonych badań językoznawczych, poczynając od działań Kazimierza Nitscha i Witolda Doroszewskiego, na Marii Biolik kończąc. W zbiorze tekstów, w których pojawiła się gwara warmińska znalazły się bajki, pieśni, przysłowia, legendy, felietony, gawędy, komiks a nawet elementarz. Konkluzją artykułu jest stwierdzenie o zmierzchu gwary warmińskiej, bezpowrotnym jej odejściu z codziennego obiegu i pozostaniu elementem dziedzictwa kulturowego.
References
Achremczyk S. (2010): Historia Warmii. T. I: Pradzieje – 1772. Olsztyn. Google Scholar
Achremczyk S. (2011): Historia Warmii i Mazur. T II: 1772–2010. Olsztyn. Google Scholar
Bajki Warmii i Mazur (1956). Red. H. Koneczna i W. Pomianowska. Warszawa. Google Scholar
Barczewski W. (2002): Kiermasy na Warmii. Wstęp i oprac. J. Chłosta. Olsztyn. Google Scholar
Barczewski W. (2008): Geografia polskiej Warmii. Red. J. Chłosta. Olsztyn. Google Scholar
Biolik M. (1998): Funkcja pragmatyczna gwary warmińskiej w felietonach S. Pieniężnego „Kuba spod Wartemborka gada”. [W:] Teoretyczne, badawcze i dydaktyczne założenia dialektologii. Red. S. Gala. Łódź, s. 331–341. Google Scholar
Biolik M. (1999a): Fonetyczne wykładniki stylizacji gwarowej w felietonach Seweryna Pieniężnego „Kuba spod Wartemborka gada”. „Prace Językoznawcze” nr 1, s. 7–16. Google Scholar
Biolik M. (1999b): Leksyka gwarowa w felietonach Seweryna Pieniężnego „Kuba spod Wartemborga gada”. [W:] Polszczyzna regionalna. Red. H. Sędziak. Łomża, s. 71–79. Google Scholar
Biolik M. (2002): Badania językoznawcze na Warmii i Mazurach. „Komunikaty Mazursko-Warmińskie” nr 1, s. 25–33. Google Scholar
Biolik M. (2014): Dialekt warmiński. Fonetyka i fonologia. Olsztyn. Google Scholar
Biolik M. (2016): Końcówki dawnej liczby podwójnej czasowników w dialekcie warmińskim: na podstawie felietonów Seweryna Pieniężnego „Kuba spod Wartemborka gada”. „Prace Językoznawcze” nr 18/2, s. 5–18. Google Scholar
Biolik M., Duma J. (2006): Warmiński pęcełek. „Prace Językoznawcze” nr 8, s. 5–11. Google Scholar
Chłosta J. (1973): Kubowe gadki. „Słowo na Warmii i Mazurach” nr 18 z 12–13 maja. Google Scholar
Chłosta J. (1977): Wydawnictwo „Gazety Olsztyńskiej” w latach 1918–1939. Olsztyn. Google Scholar
Chłosta J. (1989): Wstęp. [W:] Kuba spod Wartemborka gada. Felietony Seweryna Pieniężnego drukowane w „Gazecie Olsztyńskiej”. Wstęp i oprac. J. Chłosta. Olsztyn, s. 5–19. Google Scholar
Chłosta J. (2000): Wprowadzenie. [W:] E. Cyfus: Po naszamu. Olsztyn Google Scholar
Chłosta J. (2002a): Słownik Warmii (historyczno-geograficzny). Olsztyn. Google Scholar
Chłosta J. (2002b): Posłowie. [W:] W. Barczewski: Kiermasy na Warmii. Olsztyn. Google Scholar
Chłosta J. (2007): W obronie ojców mowy i wiary. Jan Liszewski redaktor, wydawca, poeta. Olsztyn. Google Scholar
Chłosta J. (2014): Debiutanckie wiersze Marii Zientary-Malewskiej. „Prace Literaturoznawcze” nr 2, s. 301–313. Google Scholar
Chłosta-Zielonka J. (2010): Życie literackie Warmii i Mazur w latach 1945–1989, Olsztyn. Google Scholar
Cyfus E. (2000): Po naszamu. Olsztyn. Google Scholar
Cyfus E. (2018): Kele wsi chałupa. Dąbrówno. Google Scholar
Dejna K. (1993): Dialekty polskie. Wrocław. Google Scholar
Doroszewski W. (1955): Uwagi o gwarze Warmii i Mazur. [W:] Pieśni ludowe Warmii i Mazur. Wybór i oprac. M. Sobieski. Kraków, s. 21–25. Google Scholar
Dubisz S. (1972): O nazwach jodły w gwarach ostródzko-warmińsko-mazurskich. „Poradnik Językowy” nr 9, s. 526–531. Google Scholar
Dubisz S. (1977): Nazwy roślin w gwarach ostródzko-warmińsko-mazurskich. Wrocław. Google Scholar
Dubisz S. (1978): Elementy rodzime i obcojęzyczne w słownictwie gwar ostródzko-warmińsko-mazurskich. „Z Polskich Studiów Slawistycznych”. S. V. Warszawa, s. 233–245. Google Scholar
„Gazeta Toruńska” 1883, nr 149 z 4 lipca. Google Scholar
Gębik W. (1961): Trzydziestolecie pierwszego „Zbioru polskich pieśni ludowych z Warmii”. „Komunikaty Mazursko-Warmińskie” nr 3, s. 401–408 Google Scholar
Gizewiusz G. (2000): Pieśni ludu znad górnej Drwęcy w parafiach ostródzkiej i kraplewskiej zbierane od 1836 do 1840 roku. Oprac., wstęp i komentarz D. Pawlak. Poznań. Google Scholar
Jasiński J. (2003): Między Prusami a Polską: rozprawy i szkice z dziejów Warmii i Mazur w XVIII–XX wieku. Olsztyn. Google Scholar
Kętrzyński W. (1988): O Mazurach. Oprac. i wstęp J. Jasiński. Olsztyn. Google Scholar
Kolberg O. (1966): Dzieła wszystkie. T. 40: Mazury Pruskie. Red. D. Pawlak. Wrocław. Google Scholar
Kuba spod Wartemborka gada. Felietony Seweryna Pieniężnego drukowane w „Gazecie Olsztyńskiej” (1989). Wstęp i oprac. J. Chłosta. Olsztyn. Google Scholar
Lewandowska I. (2012): Trwanie Warmii: 600 lat Butryn. Olsztyn. Google Scholar
Lewandowska I., Cyfus E. (2012): Elementarz gwary warmińskiej. Rodzina, dom i zagroda. Barczewo. Google Scholar
Lewandowska I., Cyfus E. (2014): Elementarz gwary warmińskiej. Wierzenia, zwyczaje i obrzędy. Barczewo. Google Scholar
Nitsch K. (1907a): Charakterystyka dialektów polskich w Prusiech Wschodnich. „Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu”. T. XIV, s. 17–183. Google Scholar
Nitsch K. (1907b): Dialekty polskie Prus Wschodnich. „Materiały i Prace Komisji Językowej A.U.”. T. III, s. 297–487. Google Scholar
Nitsch K. (1932): Język polski w Prusiech Wschodnich. [W:] Prusy Wschodnie – przeszłość i teraźniejszość. Red. M. Zawidzki. Poznań. Google Scholar
Nitsch K. (1937): Język polski Pomorza i Prus Wschodnich. [W:] Słownik geograficzny Państwa Polskiego i ziem historycznie z Polską związanych. T. I. Warszawa, szp. 195–202. Google Scholar
Ogrodziński W. (1977): Wstęp. [W:] W. Barczewski: Kiermasy na Warmii i inne pisma wybrane. Olsztyn. Google Scholar
Olsztyńskie biografie literackie 1945–1988 (1991). Red. J. Chłosta. Olsztyn. Google Scholar
Pieśni ludowe Warmii i Mazur (1955). Wybór i oprac. M. Sobieski. Kraków. Google Scholar
Polakówna M. (1953): Osadnictwo Warmii w okresie krzyżackim. Poznań. Google Scholar
Sawicka H. (2004): Wstęp. [W:] M. Zientara-Malewska: Wiersze zebrane. Oprac. H. Sawicka i J. Chłosta, Olsztyn. Google Scholar
Sieniawski K. (1878): Biskupstwo warmińskie. Poznań. Google Scholar
Słownik gwar Ostródzkiego, Warmii i Mazur. T. I: A–Ć (1987). Red. Z. Stamirowska. Wrocław−Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź. T. II: D–G (1991). Red. Z. Stamirowska. Wrocław. T. III: H–K (1993). Red. H. Perzowa, Z. Stamirowska. Warszawa–Kraków. T. IV: L–N (2002). Red. H. Perzowa, D. Kołodziejczykowa. Warszawa–Kraków. T. V: O–Ó (2006). Red. H. Perzowa, D. Kołodziejczykowa. Warszawa–Kraków. T. VI: PA–PÓ (2014). Red. D. Kołodziejczykowa. Warszawa–Kraków. T. VII: PRA–PRZEW (2018). Red. K. Sobolewska. Warszawa–Kraków. Google Scholar
Sobolewska K. (2014): Dialektolodzy na manowcach. O wpływie niemczyzny na gwary Warmii i Mazur. „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” 21, z. 2, s. 93–103. Google Scholar
Staniszewski A. (1991): „Gazeta Olsztyńska” 1886–1939. Olsztyn. Google Scholar
Steffen A. (1931): Zbiór polskich pieśni ludowych z Warmji. T. I. Wstęp J. S. Bystroń, K. Nitsch. Poznań. Google Scholar
Steffen A. (1934): Zbiór polskich pieśni ludowych z Warmji. T. II. Leszno. Google Scholar
Steffen A. (1937): Zbiór polskich pieśni ludowych z Warmji. T. III. Poznań. Google Scholar
Steffen W. (1984): Słownik warmiński. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź. Google Scholar
Stępowski T. (1972): Wstęp. [W:] Kuba spod Gietrzwałdu gada. Olsztyn. Google Scholar
Szorc A. (1999): Dzieje Warmii 1454–1660: stan badań i postulaty badawcze. Olsztyn. Google Scholar
Szostakowski S. (1964): Dzieje Warmii i Mazur w wypisach. Warszawa. Google Scholar
Szulowska W. (2009): Gwary Warmii i Mazur w ujęciu Profesora Kazimierza Nitscha. „Prace Językoznawcze nr 11, s. 237–245. Google Scholar
Ściebora A. (1971): Wymowa samogłosek nosowych w gwarach warmińskich i mazurskich. „Prace Filologiczne” nr 21, s. 5–49. Google Scholar
Śliwa A. (1972): Kuba spod Gietrzwałdu gada. Wybór i wstęp T. Stępowski. Olsztyn. Google Scholar
Urbańczyk S. (1984): Zarys dialektologii polskiej. Warszawa. Google Scholar
Wakar M. (2006): Jak chłop łabędzia za żonę wziął (Jek chłop lab’ńdzia za bziołka wzioł). Rys. J. Gach. Olsztyn. Google Scholar
Wakar M. (2008): O Królu i chłopcu w czepku urodzonym (Ło królu i szurku w czepku łurodzónam). Rys. J. Gach. Olsztyn. Google Scholar
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
https://orcid.org/0000-0001-8057-1898
License

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.
Access to the electronic edition of the journal is open (open access). It does not require any fees, logging in or providing personal data. Every person, regardless of race, gender, sexual orientation, ethnic origin, nationality, faith or political opinion, may read articles published in "Prace Językoznawcze", download versions of texts in PDF file format, identical to the printed version, and submit for publication texts of their authorship, concerning linguistic issues and meeting editorial substantive and editorial requirements and academic ethical standards binding in science.
Authors of texts may place PDF files with their texts or the entire issue of a journal on scientific Internet portals, indicating the source of the text. The number of PDF files to be used is unlimited. It is forbidden to use the texts commercially or to derive material benefits from them. The Editorial Board has the right to publish the received texts in printed and electronic editions and to disseminate their entirety as well as abstracts and keywords on the website of the journal, the publishing platform of the University of Warmia and Mazury, in printed editions and in Internet scientific databases.