O literackim potencjale gwary warmińskiej od końca XIX wieku po czasy współczesne

Joanna Chłosta-Zielonka

Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
https://orcid.org/0000-0001-8057-1898


Abstract

Celem artykułu jest zestawienie tekstów literackich napisanych gwarą warmińską lub z wykorzystaniem jej słownictwa, które powstały od końca XIX wieku po czasy współczesne. Zostały one przedstawione na tle historyczno-kulturowym Warmii i w kontekście prowadzonych badań językoznawczych, poczynając od działań Kazimierza Nitscha i Witolda Doroszewskiego, na Marii Biolik kończąc. W zbiorze tekstów, w których pojawiła się gwara warmińska znalazły się bajki, pieśni, przysłowia, legendy, felietony, gawędy, komiks a nawet elementarz. Konkluzją artykułu jest stwierdzenie o zmierzchu gwary warmińskiej, bezpowrotnym jej odejściu  z codziennego obiegu i pozostaniu elementem dziedzictwa kulturowego.

 




Achremczyk S. (2010): Historia Warmii. T. I: Pradzieje – 1772. Olsztyn.   Google Scholar

Achremczyk S. (2011): Historia Warmii i Mazur. T II: 1772–2010. Olsztyn.   Google Scholar

Bajki Warmii i Mazur (1956). Red. H. Koneczna i W. Pomianowska. Warszawa.   Google Scholar

Barczewski W. (2002): Kiermasy na Warmii. Wstęp i oprac. J. Chłosta. Olsztyn.   Google Scholar

Barczewski W. (2008): Geografia polskiej Warmii. Red. J. Chłosta. Olsztyn.   Google Scholar

Biolik M. (1998): Funkcja pragmatyczna gwary warmińskiej w felietonach S. Pieniężnego „Kuba spod Wartemborka gada”. [W:] Teoretyczne, badawcze i dydaktyczne założenia dialektologii. Red. S. Gala. Łódź, s. 331–341.   Google Scholar

Biolik M. (1999a): Fonetyczne wykładniki stylizacji gwarowej w felietonach Seweryna Pieniężnego „Kuba spod Wartemborka gada”. „Prace Językoznawcze” nr 1, s. 7–16.   Google Scholar

Biolik M. (1999b): Leksyka gwarowa w felietonach Seweryna Pieniężnego „Kuba spod Wartemborga gada”. [W:] Polszczyzna regionalna. Red. H. Sędziak. Łomża, s. 71–79.   Google Scholar

Biolik M. (2002): Badania językoznawcze na Warmii i Mazurach. „Komunikaty Mazursko-Warmińskie” nr 1, s. 25–33.   Google Scholar

Biolik M. (2014): Dialekt warmiński. Fonetyka i fonologia. Olsztyn.   Google Scholar

Biolik M. (2016): Końcówki dawnej liczby podwójnej czasowników w dialekcie warmińskim: na podstawie felietonów Seweryna Pieniężnego „Kuba spod Wartemborka gada”. „Prace Językoznawcze” nr 18/2, s. 5–18.   Google Scholar

Biolik M., Duma J. (2006): Warmiński pęcełek. „Prace Językoznawcze” nr 8, s. 5–11.   Google Scholar

Chłosta J. (1973): Kubowe gadki. „Słowo na Warmii i Mazurach” nr 18 z 12–13 maja.   Google Scholar

Chłosta J. (1977): Wydawnictwo „Gazety Olsztyńskiej” w latach 1918–1939. Olsztyn.   Google Scholar

Chłosta J. (1989): Wstęp. [W:] Kuba spod Wartemborka gada. Felietony Seweryna Pieniężnego drukowane w „Gazecie Olsztyńskiej”. Wstęp i oprac. J. Chłosta. Olsztyn, s. 5–19.   Google Scholar

Chłosta J. (2000): Wprowadzenie. [W:] E. Cyfus: Po naszamu. Olsztyn   Google Scholar

Chłosta J. (2002a): Słownik Warmii (historyczno-geograficzny). Olsztyn.   Google Scholar

Chłosta J. (2002b): Posłowie. [W:] W. Barczewski: Kiermasy na Warmii. Olsztyn.   Google Scholar

Chłosta J. (2007): W obronie ojców mowy i wiary. Jan Liszewski redaktor, wydawca, poeta. Olsztyn.   Google Scholar

Chłosta J. (2014): Debiutanckie wiersze Marii Zientary-Malewskiej. „Prace Literaturoznawcze” nr 2, s. 301–313.   Google Scholar

Chłosta-Zielonka J. (2010): Życie literackie Warmii i Mazur w latach 1945–1989, Olsztyn.   Google Scholar

Cyfus E. (2000): Po naszamu. Olsztyn.   Google Scholar

Cyfus E. (2018): Kele wsi chałupa. Dąbrówno.   Google Scholar

Dejna K. (1993): Dialekty polskie. Wrocław.   Google Scholar

Doroszewski W. (1955): Uwagi o gwarze Warmii i Mazur. [W:] Pieśni ludowe Warmii i Mazur. Wybór i oprac. M. Sobieski. Kraków, s. 21–25.   Google Scholar

Dubisz S. (1972): O nazwach jodły w gwarach ostródzko-warmińsko-mazurskich. „Poradnik Językowy” nr 9, s. 526–531.   Google Scholar

Dubisz S. (1977): Nazwy roślin w gwarach ostródzko-warmińsko-mazurskich. Wrocław.   Google Scholar

Dubisz S. (1978): Elementy rodzime i obcojęzyczne w słownictwie gwar ostródzko-warmińsko-mazurskich. „Z Polskich Studiów Slawistycznych”. S. V. Warszawa, s. 233–245.   Google Scholar

„Gazeta Toruńska” 1883, nr 149 z 4 lipca.   Google Scholar

Gębik W. (1961): Trzydziestolecie pierwszego „Zbioru polskich pieśni ludowych z Warmii”. „Komunikaty Mazursko-Warmińskie” nr 3, s. 401–408   Google Scholar

Gizewiusz G. (2000): Pieśni ludu znad górnej Drwęcy w parafiach ostródzkiej i kraplewskiej zbierane od 1836 do 1840 roku. Oprac., wstęp i komentarz D. Pawlak. Poznań.   Google Scholar

Jasiński J. (2003): Między Prusami a Polską: rozprawy i szkice z dziejów Warmii i Mazur w XVIII–XX wieku. Olsztyn.   Google Scholar

Kętrzyński W. (1988): O Mazurach. Oprac. i wstęp J. Jasiński. Olsztyn.   Google Scholar

Kolberg O. (1966): Dzieła wszystkie. T. 40: Mazury Pruskie. Red. D. Pawlak. Wrocław.   Google Scholar

Kuba spod Wartemborka gada. Felietony Seweryna Pieniężnego drukowane w „Gazecie Olsztyńskiej” (1989). Wstęp i oprac. J. Chłosta. Olsztyn.   Google Scholar

Lewandowska I. (2012): Trwanie Warmii: 600 lat Butryn. Olsztyn.   Google Scholar

Lewandowska I., Cyfus E. (2012): Elementarz gwary warmińskiej. Rodzina, dom i zagroda. Barczewo.   Google Scholar

Lewandowska I., Cyfus E. (2014): Elementarz gwary warmińskiej. Wierzenia, zwyczaje i obrzędy. Barczewo.   Google Scholar

Nitsch K. (1907a): Charakterystyka dialektów polskich w Prusiech Wschodnich. „Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu”. T. XIV, s. 17–183.   Google Scholar

Nitsch K. (1907b): Dialekty polskie Prus Wschodnich. „Materiały i Prace Komisji Językowej A.U.”. T. III, s. 297–487.   Google Scholar

Nitsch K. (1932): Język polski w Prusiech Wschodnich. [W:] Prusy Wschodnie – przeszłość i teraźniejszość. Red. M. Zawidzki. Poznań.   Google Scholar

Nitsch K. (1937): Język polski Pomorza i Prus Wschodnich. [W:] Słownik geograficzny Państwa Polskiego i ziem historycznie z Polską związanych. T. I. Warszawa, szp. 195–202.   Google Scholar

Ogrodziński W. (1977): Wstęp. [W:] W. Barczewski: Kiermasy na Warmii i inne pisma wybrane. Olsztyn.   Google Scholar

Olsztyńskie biografie literackie 1945–1988 (1991). Red. J. Chłosta. Olsztyn.   Google Scholar

Pieśni ludowe Warmii i Mazur (1955). Wybór i oprac. M. Sobieski. Kraków.   Google Scholar

Polakówna M. (1953): Osadnictwo Warmii w okresie krzyżackim. Poznań.   Google Scholar

Sawicka H. (2004): Wstęp. [W:] M. Zientara-Malewska: Wiersze zebrane. Oprac. H. Sawicka i J. Chłosta, Olsztyn.   Google Scholar

Sieniawski K. (1878): Biskupstwo warmińskie. Poznań.   Google Scholar

Słownik gwar Ostródzkiego, Warmii i Mazur. T. I: A–Ć (1987). Red. Z. Stamirowska. Wrocław−Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź. T. II: D–G (1991). Red. Z. Stamirowska. Wrocław. T. III: H–K (1993). Red. H. Perzowa, Z. Stamirowska. Warszawa–Kraków. T. IV: L–N (2002). Red. H. Perzowa, D. Kołodziejczykowa. Warszawa–Kraków. T. V: O–Ó (2006). Red. H. Perzowa, D. Kołodziejczykowa. Warszawa–Kraków. T. VI: PA–PÓ (2014). Red. D. Kołodziejczykowa. Warszawa–Kraków. T. VII: PRA–PRZEW (2018). Red. K. Sobolewska. Warszawa–Kraków.   Google Scholar

Sobolewska K. (2014): Dialektolodzy na manowcach. O wpływie niemczyzny na gwary Warmii i Mazur. „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” 21, z. 2, s. 93–103.   Google Scholar

Staniszewski A. (1991): „Gazeta Olsztyńska” 1886–1939. Olsztyn.   Google Scholar

Steffen A. (1931): Zbiór polskich pieśni ludowych z Warmji. T. I. Wstęp J. S. Bystroń, K. Nitsch. Poznań.   Google Scholar

Steffen A. (1934): Zbiór polskich pieśni ludowych z Warmji. T. II. Leszno.   Google Scholar

Steffen A. (1937): Zbiór polskich pieśni ludowych z Warmji. T. III. Poznań.   Google Scholar

Steffen W. (1984): Słownik warmiński. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź.   Google Scholar

Stępowski T. (1972): Wstęp. [W:] Kuba spod Gietrzwałdu gada. Olsztyn.   Google Scholar

Szorc A. (1999): Dzieje Warmii 1454–1660: stan badań i postulaty badawcze. Olsztyn.   Google Scholar

Szostakowski S. (1964): Dzieje Warmii i Mazur w wypisach. Warszawa.   Google Scholar

Szulowska W. (2009): Gwary Warmii i Mazur w ujęciu Profesora Kazimierza Nitscha. „Prace Językoznawcze nr 11, s. 237–245.   Google Scholar

Ściebora A. (1971): Wymowa samogłosek nosowych w gwarach warmińskich i mazurskich. „Prace Filologiczne” nr 21, s. 5–49.   Google Scholar

Śliwa A. (1972): Kuba spod Gietrzwałdu gada. Wybór i wstęp T. Stępowski. Olsztyn.   Google Scholar

Urbańczyk S. (1984): Zarys dialektologii polskiej. Warszawa.   Google Scholar

Wakar M. (2006): Jak chłop łabędzia za żonę wziął (Jek chłop lab’ńdzia za bziołka wzioł). Rys. J. Gach. Olsztyn.   Google Scholar

Wakar M. (2008): O Królu i chłopcu w czepku urodzonym (Ło królu i szurku w czepku łurodzónam). Rys. J. Gach. Olsztyn.   Google Scholar


Published
2020-07-29

Cited by

Chłosta-Zielonka, J. (2020). O literackim potencjale gwary warmińskiej od końca XIX wieku po czasy współczesne. Prace Językoznawcze, 22(3), 25–43. https://doi.org/10.31648/pj.5704

Joanna Chłosta-Zielonka 
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
https://orcid.org/0000-0001-8057-1898



License

Creative Commons License

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.

Access to the electronic edition of the journal is open (open access). It does not require any fees, logging in or providing personal data. Every person, regardless of race, gender, sexual orientation, ethnic origin, nationality, faith or political opinion, may read articles published in "Prace Językoznawcze", download versions of texts in PDF file format, identical to the printed version, and submit for publication texts of their authorship, concerning linguistic issues and meeting editorial substantive and editorial requirements and academic ethical standards binding in science.

Authors of texts may place PDF files with their texts or the entire issue of a journal on scientific Internet portals, indicating the source of the text. The number of PDF files to be used is unlimited. It is forbidden to use the texts commercially or to derive material benefits from them. The Editorial Board has the right to publish the received texts in printed and electronic editions and to disseminate their entirety as well as abstracts and keywords on the website of the journal, the publishing platform of the University of Warmia and Mazury, in printed editions and in Internet scientific databases.