The linguistic structure of mistresses’ curses in 17th-century literary texts

Sabina Kowalczyk

Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie


Abstract

The aim of the article is to undertake philological analysis of love curses described
in Polish literary texts from the 17th century. The analysis was inspired by the theory
of speech acts (including performatives and constatives) by John L. Austin and works
on the folk curse by Anna Engelking. The research centred on the following statements
by: Banialuka (Historyja ucieszna o królewnie Banialuce [A Diverting Story about the
Virtuous Princess Banialuka], fairy-tale romance by Hieronim Morsztyn – 1650), Cyceryna
(Roksolanki [Ruthenian Girls], collection of songs by Szymon Zimorowic – 1654) and
Pani (Odczary na Simonidesowe “Czary” idyll by Jan Gawinski – mid. 17th century).
Literary curses are considered both in the context of the ethnolinguistic structure
(object – perpetrator – performer) and the causative function of an utterance, as well as
imperatives, syntax, symbolism and etymology.


Keywords:

curse, Old-Polish literature, 17th century, Jan Gawiński, Hieronim Morsztyn, Szymon Zimorowic, ethnolinguistics, performatives and constatives


Austin J.L. (1993): Jak działać słowami. [W:] tegoż: Mówienie i poznawanie. Rozprawy i wykłady filozoficzne. Przekład i oprac. B. Chwedeńczuk. Warszawa, s. 550–708.   Google Scholar

Barankiewicz A. (2010): Wypowiedzi magiczne i performatywne w średniowiecznych apokryfach polskich. „Poradnik Językowy” 10, s. 46–56.   Google Scholar

Bińczyk E. (2004): Mowa magiczna a referencja. [W:] Umysł i kultura. Red. A. Pałubicka, A. Dobosz. Bydgoszcz, s. 175–186.   Google Scholar

Bogucka M. (1998): Białogłowa w dawnej Polsce. Kobieta w społeczeństwie polskim XVI–XVIII wieku na tle porównawczym. Warszawa.   Google Scholar

Buchowski M., Burszta W. (1986): Status języka w świadomości magicznej. „Etnografia Polska”. T. XXX, z. 1, s. 31–42.   Google Scholar

Bugaj R. (1976): Nauki tajemne w dawnej Polsce w dobie odrodzenia. Wrocław.   Google Scholar

Cirlot J.E. (2000): Słownik symboli. Przekład I. Kania. Kraków.   Google Scholar

Dąbrowska A. (1994): Eufemizmy współczesnego języka polskiego. Wrocław.   Google Scholar

Engelking A. (1991): Rytuały słowne w kulturze ludowej. Próba klasyfikacji. [W:] „Język a Kultura”. T. IV: Funkcje języka i wypowiedzi. Red. J. Bartmiński, R. Grzegorczykowa. Wrocław, s. 75–85.   Google Scholar

Engelking A. (2010): Klątwa. Rzecz o ludowej magii słowa. Warszawa.   Google Scholar

Frazer J.G. (2017): Złota gałąź. Studia o magii i religii. Przekład H. Krzeczkowski. Kraków.   Google Scholar

Grzegorczykowa R. (1991): Problem funkcji języka i tekstu w świetle teorii aktów mowy. [W:] „Język a Kultura”. T. IV: Funkcje języka i wypowiedzi. Red. J. Bartmiński, R. Grzegorczykowa. Wrocław, s. 11–28.   Google Scholar

Grześkowiak R. (2007): Wprowadzenie do lektury. [W:] H. Morsztyn: Historyja ucieszna o królewnie Banialuce ze wschodniej krainy. Warszawa, s. 5–33.   Google Scholar

Hernas Cz. (2008): Szymon Zimorowic. [W:] tegoż: Barok. Warszawa, s. 75–83.   Google Scholar

Jakobson R., Waugh L. (1989): Magia dźwięków mowy. [W:] tychże: W poszukiwaniu istoty języka. Red. i oprac. M.R. Mayneowa. Przekład M.R. Mayenowa. T. I. Warszawa, s. 282–340.   Google Scholar

Jodłowski S. (1977): Podstawy polskiej składni. Warszawa.   Google Scholar

Kamiński M. (1991): O lokalistycznej interpretacji świata w magii. [W:] „Język a Kultura”. T. I: Podstawowe pojęcia i problemy. Red. J. Anusiewicz, J. Bartmiński. Wrocław, s. 167–172.   Google Scholar

Klemensiewicz Z. (1965): Historia języka polskiego. Doba średniopolska (od początków XVI do ósmego dziesięciolecia XVIII wieku). Cz. II. Warszawa.   Google Scholar

Kowalski P. (2007): Kultura magiczna. Omen, przesąd, znaczenie. Warszawa.   Google Scholar

Krawczyk-Tyrpa A. (2001): Tabu w dialektach polskich. Bydgoszcz.   Google Scholar

Kroczak J. (2008): Szymon Szymonowic i Jan Gawiński a magicznie zadawana impotencja. [W:] Amor vincit omnia: erotyzm w literaturze staropolskiej. Red. R. Krzywy. Warszawa, s. 49–63.   Google Scholar

Krótki Z. (2016a): Czary w leksyce dawnej polszczyzny. „SŁOWO. Studia językoznawcze” nr 7, s. 36–50.
Crossref   Google Scholar

Krótki Z. (2016b): Nekromancja w historii języka polskiego. „Studia Językoznawcze” XV, s. 183–194.
Crossref   Google Scholar

Kuchta A. (2017): Zaklęcia, tabu i zaklinania – w jaki sposób język tworzy świat? Rola magii językowej w społecznościach pierwotnych. „Maska. Magazyn antropologiczno-społeczno-kulturowy” 33, s. 117–128.   Google Scholar

Kuchta J. (1928): Nauki tajemne w Polsce w XV i XVI wieku. „Lud” 27, s. 104–105.   Google Scholar

Leńczuk M. (2017): Dwa staropolskie zaklęcia z XV w. „Studia Źródłoznawcze”. T. 55, s. 217–228.
Crossref   Google Scholar

Leszczyński Z. (1988): Szkice o tabu językowym. Lublin.   Google Scholar

Lyons J. (1989): Tryb i siła illokucyjna. [W:] tegoż: Semantyka. Przekład A. Weinsberg. Warszawa, s. 324–377.   Google Scholar

Maciejewska I. (2012): Erotyka jako temat wyznań w barokowym liście miłosnym. Próby przełamywania tabu. „Napis”. T. 18, s. 23–36.
Crossref   Google Scholar

Maciejowski W.A. (1852): Piśmiennictwo polskie. T. 1. Warszawa.   Google Scholar

Marczewska M. (2012): Performatywność polskich zamówień znachorskich. [W:] „Język a Kultura”. T. XXIII: Akty i gatunki mowy w perspektywie kulturowej. Red. A. Burzyńska-Kamieniecka. Wrocław, s. 367–381.   Google Scholar

Michałowska T. (1990): Słownik literatury staropolskiej. Wrocław–Warszawa–Kraków.   Google Scholar

Pilaszek M. (2008): Procesy o czary w Polsce w wiekach XV–XVIII. Kraków.   Google Scholar

Sokolski J. (2004): Literatura staropolska. Wrocław.   Google Scholar

Świętek J. (1905): Liczba trzy i dziewięć w mitach, wyobrażeniach, mistycznych praktykach i w zwyczajach ludowych. „Lud” 11, s. 371–388.
Crossref   Google Scholar

Wawrzeniecki M. (1927): Szkoła magii w Krakowie. „Lud” 26, s. 69–70.   Google Scholar

Wierzbicka A. (1973): Akty mowy. [W:] Semiotyka i struktura tekstu. Studia poświęcone VII Międzynarodowemu Kongresowi Slawistów. Red. M.R. Mayenowa. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk, s. 201–219.   Google Scholar

Wierzbicka A. (1983): Genry mowy. [W:] Tekst i zdanie. Zbiór studiów. Red. T. Dobrzyńska i E. Janus. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź, s. 125–137.   Google Scholar

Wojteczek K. (2017): „Hokus-pokus” – czy to antykatolicka formuła? „Aleteia.org”, , dostęp: 12.09.2020.   Google Scholar

Wójtowicz M. (2013): Semantyka wybranych liczb w kulturze ludowej mieszkańców wsi. „Studia Wschodniosłowiańskie” 13, s. 361–374.
Crossref   Google Scholar

Zapomniane konstrukcje składni staropolskiej. Wybór przykładów (1966): Oprac. Z. Klemensiewicz, K. Pisarkowa, J. Konieczna-Twardzikowa. Wrocław–Warszawa–Kraków.   Google Scholar


Published
2021-12-10

Cited by

Kowalczyk, S. (2021). The linguistic structure of mistresses’ curses in 17th-century literary texts. Prace Językoznawcze, 23(4), 235–248. https://doi.org/10.31648/pj.7034

Sabina Kowalczyk 
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie