Językowa struktura klątw kochanek w XVIII-wiecznych tekstach literackich

Sabina Kowalczyk

Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie


Abstract

Celem artykułu jest filologiczna analiza miłosnych klątw zawartych w polskich
tekstach literackich z XVII w. inspirowana teorią aktów mowy (w tym performatywów
i konstatacji) Johna L. Austina oraz pracami z zakresu klątwy ludowej Anny Engelking.
Przedmiotem badań są wypowiedzi: Banialuki (romans baśniowy Historyja ucieszna
o królewnie Banialuce Hieronima Morsztyna – 1650), Cyceryny (zbiór pieśni Roksolanki
Szymona Zimorowica – 1654) oraz Pani (sielanka Odczary na Simonidesowe „Czary”
Jana Gawińskiego – połowa XVII w.). Klątwy literackie są rozpatrywane zarówno
w kontekście etnolingwistycznej struktury (obiekt – sprawca – wykonawca), sprawczej
funkcji wypowiedzi, jak i imperatywów, składni, symboliki, etymologii.


Schlagworte:

klątwa, literatura staropolska, XVII w., Jan Gawiński, Hieronim Morsztyn, Szymon Zimorowic, performatywy i konstatacje, etnolingwistyka


Austin J.L. (1993): Jak działać słowami. [W:] tegoż: Mówienie i poznawanie. Rozprawy i wykłady filozoficzne. Przekład i oprac. B. Chwedeńczuk. Warszawa, s. 550–708.   Google Scholar

Barankiewicz A. (2010): Wypowiedzi magiczne i performatywne w średniowiecznych apokryfach polskich. „Poradnik Językowy” 10, s. 46–56.   Google Scholar

Bińczyk E. (2004): Mowa magiczna a referencja. [W:] Umysł i kultura. Red. A. Pałubicka, A. Dobosz. Bydgoszcz, s. 175–186.   Google Scholar

Bogucka M. (1998): Białogłowa w dawnej Polsce. Kobieta w społeczeństwie polskim XVI–XVIII wieku na tle porównawczym. Warszawa.   Google Scholar

Buchowski M., Burszta W. (1986): Status języka w świadomości magicznej. „Etnografia Polska”. T. XXX, z. 1, s. 31–42.   Google Scholar

Bugaj R. (1976): Nauki tajemne w dawnej Polsce w dobie odrodzenia. Wrocław.   Google Scholar

Cirlot J.E. (2000): Słownik symboli. Przekład I. Kania. Kraków.   Google Scholar

Dąbrowska A. (1994): Eufemizmy współczesnego języka polskiego. Wrocław.   Google Scholar

Engelking A. (1991): Rytuały słowne w kulturze ludowej. Próba klasyfikacji. [W:] „Język a Kultura”. T. IV: Funkcje języka i wypowiedzi. Red. J. Bartmiński, R. Grzegorczykowa. Wrocław, s. 75–85.   Google Scholar

Engelking A. (2010): Klątwa. Rzecz o ludowej magii słowa. Warszawa.   Google Scholar

Frazer J.G. (2017): Złota gałąź. Studia o magii i religii. Przekład H. Krzeczkowski. Kraków.   Google Scholar

Grzegorczykowa R. (1991): Problem funkcji języka i tekstu w świetle teorii aktów mowy. [W:] „Język a Kultura”. T. IV: Funkcje języka i wypowiedzi. Red. J. Bartmiński, R. Grzegorczykowa. Wrocław, s. 11–28.   Google Scholar

Grześkowiak R. (2007): Wprowadzenie do lektury. [W:] H. Morsztyn: Historyja ucieszna o królewnie Banialuce ze wschodniej krainy. Warszawa, s. 5–33.   Google Scholar

Hernas Cz. (2008): Szymon Zimorowic. [W:] tegoż: Barok. Warszawa, s. 75–83.   Google Scholar

Jakobson R., Waugh L. (1989): Magia dźwięków mowy. [W:] tychże: W poszukiwaniu istoty języka. Red. i oprac. M.R. Mayneowa. Przekład M.R. Mayenowa. T. I. Warszawa, s. 282–340.   Google Scholar

Jodłowski S. (1977): Podstawy polskiej składni. Warszawa.   Google Scholar

Kamiński M. (1991): O lokalistycznej interpretacji świata w magii. [W:] „Język a Kultura”. T. I: Podstawowe pojęcia i problemy. Red. J. Anusiewicz, J. Bartmiński. Wrocław, s. 167–172.   Google Scholar

Klemensiewicz Z. (1965): Historia języka polskiego. Doba średniopolska (od początków XVI do ósmego dziesięciolecia XVIII wieku). Cz. II. Warszawa.   Google Scholar

Kowalski P. (2007): Kultura magiczna. Omen, przesąd, znaczenie. Warszawa.   Google Scholar

Krawczyk-Tyrpa A. (2001): Tabu w dialektach polskich. Bydgoszcz.   Google Scholar

Kroczak J. (2008): Szymon Szymonowic i Jan Gawiński a magicznie zadawana impotencja. [W:] Amor vincit omnia: erotyzm w literaturze staropolskiej. Red. R. Krzywy. Warszawa, s. 49–63.   Google Scholar

Krótki Z. (2016a): Czary w leksyce dawnej polszczyzny. „SŁOWO. Studia językoznawcze” nr 7, s. 36–50.
Crossref   Google Scholar

Krótki Z. (2016b): Nekromancja w historii języka polskiego. „Studia Językoznawcze” XV, s. 183–194.
Crossref   Google Scholar

Kuchta A. (2017): Zaklęcia, tabu i zaklinania – w jaki sposób język tworzy świat? Rola magii językowej w społecznościach pierwotnych. „Maska. Magazyn antropologiczno-społeczno-kulturowy” 33, s. 117–128.   Google Scholar

Kuchta J. (1928): Nauki tajemne w Polsce w XV i XVI wieku. „Lud” 27, s. 104–105.   Google Scholar

Leńczuk M. (2017): Dwa staropolskie zaklęcia z XV w. „Studia Źródłoznawcze”. T. 55, s. 217–228.
Crossref   Google Scholar

Leszczyński Z. (1988): Szkice o tabu językowym. Lublin.   Google Scholar

Lyons J. (1989): Tryb i siła illokucyjna. [W:] tegoż: Semantyka. Przekład A. Weinsberg. Warszawa, s. 324–377.   Google Scholar

Maciejewska I. (2012): Erotyka jako temat wyznań w barokowym liście miłosnym. Próby przełamywania tabu. „Napis”. T. 18, s. 23–36.
Crossref   Google Scholar

Maciejowski W.A. (1852): Piśmiennictwo polskie. T. 1. Warszawa.   Google Scholar

Marczewska M. (2012): Performatywność polskich zamówień znachorskich. [W:] „Język a Kultura”. T. XXIII: Akty i gatunki mowy w perspektywie kulturowej. Red. A. Burzyńska-Kamieniecka. Wrocław, s. 367–381.   Google Scholar

Michałowska T. (1990): Słownik literatury staropolskiej. Wrocław–Warszawa–Kraków.   Google Scholar

Pilaszek M. (2008): Procesy o czary w Polsce w wiekach XV–XVIII. Kraków.   Google Scholar

Sokolski J. (2004): Literatura staropolska. Wrocław.   Google Scholar

Świętek J. (1905): Liczba trzy i dziewięć w mitach, wyobrażeniach, mistycznych praktykach i w zwyczajach ludowych. „Lud” 11, s. 371–388.
Crossref   Google Scholar

Wawrzeniecki M. (1927): Szkoła magii w Krakowie. „Lud” 26, s. 69–70.   Google Scholar

Wierzbicka A. (1973): Akty mowy. [W:] Semiotyka i struktura tekstu. Studia poświęcone VII Międzynarodowemu Kongresowi Slawistów. Red. M.R. Mayenowa. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk, s. 201–219.   Google Scholar

Wierzbicka A. (1983): Genry mowy. [W:] Tekst i zdanie. Zbiór studiów. Red. T. Dobrzyńska i E. Janus. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź, s. 125–137.   Google Scholar

Wojteczek K. (2017): „Hokus-pokus” – czy to antykatolicka formuła? „Aleteia.org”, , dostęp: 12.09.2020.   Google Scholar

Wójtowicz M. (2013): Semantyka wybranych liczb w kulturze ludowej mieszkańców wsi. „Studia Wschodniosłowiańskie” 13, s. 361–374.
Crossref   Google Scholar

Zapomniane konstrukcje składni staropolskiej. Wybór przykładów (1966): Oprac. Z. Klemensiewicz, K. Pisarkowa, J. Konieczna-Twardzikowa. Wrocław–Warszawa–Kraków.   Google Scholar


Veröffentlicht
2021-12-10

##plugins.themes.libcom.cytowania##

Kowalczyk, S. (2021). Językowa struktura klątw kochanek w XVIII-wiecznych tekstach literackich . Prace Językoznawcze, 23(4), 235–248. https://doi.org/10.31648/pj.7034

Sabina Kowalczyk 
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie