The linguistic structure of mistresses’ curses in 17th-century literary texts
Sabina Kowalczyk
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w OlsztynieAbstract
The aim of the article is to undertake philological analysis of love curses described
in Polish literary texts from the 17th century. The analysis was inspired by the theory
of speech acts (including performatives and constatives) by John L. Austin and works
on the folk curse by Anna Engelking. The research centred on the following statements
by: Banialuka (Historyja ucieszna o królewnie Banialuce [A Diverting Story about the
Virtuous Princess Banialuka], fairy-tale romance by Hieronim Morsztyn – 1650), Cyceryna
(Roksolanki [Ruthenian Girls], collection of songs by Szymon Zimorowic – 1654) and
Pani (Odczary na Simonidesowe “Czary” idyll by Jan Gawinski – mid. 17th century).
Literary curses are considered both in the context of the ethnolinguistic structure
(object – perpetrator – performer) and the causative function of an utterance, as well as
imperatives, syntax, symbolism and etymology.
Keywords:
curse, Old-Polish literature, 17th century, Jan Gawiński, Hieronim Morsztyn, Szymon Zimorowic, ethnolinguistics, performatives and constativesReferences
Austin J.L. (1993): Jak działać słowami. [W:] tegoż: Mówienie i poznawanie. Rozprawy i wykłady filozoficzne. Przekład i oprac. B. Chwedeńczuk. Warszawa, s. 550–708. Google Scholar
Barankiewicz A. (2010): Wypowiedzi magiczne i performatywne w średniowiecznych apokryfach polskich. „Poradnik Językowy” 10, s. 46–56. Google Scholar
Bińczyk E. (2004): Mowa magiczna a referencja. [W:] Umysł i kultura. Red. A. Pałubicka, A. Dobosz. Bydgoszcz, s. 175–186. Google Scholar
Bogucka M. (1998): Białogłowa w dawnej Polsce. Kobieta w społeczeństwie polskim XVI–XVIII wieku na tle porównawczym. Warszawa. Google Scholar
Buchowski M., Burszta W. (1986): Status języka w świadomości magicznej. „Etnografia Polska”. T. XXX, z. 1, s. 31–42. Google Scholar
Bugaj R. (1976): Nauki tajemne w dawnej Polsce w dobie odrodzenia. Wrocław. Google Scholar
Cirlot J.E. (2000): Słownik symboli. Przekład I. Kania. Kraków. Google Scholar
Dąbrowska A. (1994): Eufemizmy współczesnego języka polskiego. Wrocław. Google Scholar
Engelking A. (1991): Rytuały słowne w kulturze ludowej. Próba klasyfikacji. [W:] „Język a Kultura”. T. IV: Funkcje języka i wypowiedzi. Red. J. Bartmiński, R. Grzegorczykowa. Wrocław, s. 75–85. Google Scholar
Engelking A. (2010): Klątwa. Rzecz o ludowej magii słowa. Warszawa. Google Scholar
Frazer J.G. (2017): Złota gałąź. Studia o magii i religii. Przekład H. Krzeczkowski. Kraków. Google Scholar
Grzegorczykowa R. (1991): Problem funkcji języka i tekstu w świetle teorii aktów mowy. [W:] „Język a Kultura”. T. IV: Funkcje języka i wypowiedzi. Red. J. Bartmiński, R. Grzegorczykowa. Wrocław, s. 11–28. Google Scholar
Grześkowiak R. (2007): Wprowadzenie do lektury. [W:] H. Morsztyn: Historyja ucieszna o królewnie Banialuce ze wschodniej krainy. Warszawa, s. 5–33. Google Scholar
Hernas Cz. (2008): Szymon Zimorowic. [W:] tegoż: Barok. Warszawa, s. 75–83. Google Scholar
Jakobson R., Waugh L. (1989): Magia dźwięków mowy. [W:] tychże: W poszukiwaniu istoty języka. Red. i oprac. M.R. Mayneowa. Przekład M.R. Mayenowa. T. I. Warszawa, s. 282–340. Google Scholar
Jodłowski S. (1977): Podstawy polskiej składni. Warszawa. Google Scholar
Kamiński M. (1991): O lokalistycznej interpretacji świata w magii. [W:] „Język a Kultura”. T. I: Podstawowe pojęcia i problemy. Red. J. Anusiewicz, J. Bartmiński. Wrocław, s. 167–172. Google Scholar
Klemensiewicz Z. (1965): Historia języka polskiego. Doba średniopolska (od początków XVI do ósmego dziesięciolecia XVIII wieku). Cz. II. Warszawa. Google Scholar
Kowalski P. (2007): Kultura magiczna. Omen, przesąd, znaczenie. Warszawa. Google Scholar
Krawczyk-Tyrpa A. (2001): Tabu w dialektach polskich. Bydgoszcz. Google Scholar
Kroczak J. (2008): Szymon Szymonowic i Jan Gawiński a magicznie zadawana impotencja. [W:] Amor vincit omnia: erotyzm w literaturze staropolskiej. Red. R. Krzywy. Warszawa, s. 49–63. Google Scholar
Krótki Z. (2016a): Czary w leksyce dawnej polszczyzny. „SŁOWO. Studia językoznawcze” nr 7, s. 36–50.
Crossref
Google Scholar
Krótki Z. (2016b): Nekromancja w historii języka polskiego. „Studia Językoznawcze” XV, s. 183–194.
Crossref
Google Scholar
Kuchta A. (2017): Zaklęcia, tabu i zaklinania – w jaki sposób język tworzy świat? Rola magii językowej w społecznościach pierwotnych. „Maska. Magazyn antropologiczno-społeczno-kulturowy” 33, s. 117–128. Google Scholar
Kuchta J. (1928): Nauki tajemne w Polsce w XV i XVI wieku. „Lud” 27, s. 104–105. Google Scholar
Leńczuk M. (2017): Dwa staropolskie zaklęcia z XV w. „Studia Źródłoznawcze”. T. 55, s. 217–228.
Crossref
Google Scholar
Leszczyński Z. (1988): Szkice o tabu językowym. Lublin. Google Scholar
Lyons J. (1989): Tryb i siła illokucyjna. [W:] tegoż: Semantyka. Przekład A. Weinsberg. Warszawa, s. 324–377. Google Scholar
Maciejewska I. (2012): Erotyka jako temat wyznań w barokowym liście miłosnym. Próby przełamywania tabu. „Napis”. T. 18, s. 23–36.
Crossref
Google Scholar
Maciejowski W.A. (1852): Piśmiennictwo polskie. T. 1. Warszawa. Google Scholar
Marczewska M. (2012): Performatywność polskich zamówień znachorskich. [W:] „Język a Kultura”. T. XXIII: Akty i gatunki mowy w perspektywie kulturowej. Red. A. Burzyńska-Kamieniecka. Wrocław, s. 367–381. Google Scholar
Michałowska T. (1990): Słownik literatury staropolskiej. Wrocław–Warszawa–Kraków. Google Scholar
Pilaszek M. (2008): Procesy o czary w Polsce w wiekach XV–XVIII. Kraków. Google Scholar
Sokolski J. (2004): Literatura staropolska. Wrocław. Google Scholar
Świętek J. (1905): Liczba trzy i dziewięć w mitach, wyobrażeniach, mistycznych praktykach i w zwyczajach ludowych. „Lud” 11, s. 371–388.
Crossref
Google Scholar
Wawrzeniecki M. (1927): Szkoła magii w Krakowie. „Lud” 26, s. 69–70. Google Scholar
Wierzbicka A. (1973): Akty mowy. [W:] Semiotyka i struktura tekstu. Studia poświęcone VII Międzynarodowemu Kongresowi Slawistów. Red. M.R. Mayenowa. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk, s. 201–219. Google Scholar
Wierzbicka A. (1983): Genry mowy. [W:] Tekst i zdanie. Zbiór studiów. Red. T. Dobrzyńska i E. Janus. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź, s. 125–137. Google Scholar
Wojteczek K. (2017): „Hokus-pokus” – czy to antykatolicka formuła? „Aleteia.org”, , dostęp: 12.09.2020. Google Scholar
Wójtowicz M. (2013): Semantyka wybranych liczb w kulturze ludowej mieszkańców wsi. „Studia Wschodniosłowiańskie” 13, s. 361–374.
Crossref
Google Scholar
Zapomniane konstrukcje składni staropolskiej. Wybór przykładów (1966): Oprac. Z. Klemensiewicz, K. Pisarkowa, J. Konieczna-Twardzikowa. Wrocław–Warszawa–Kraków. Google Scholar
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.