The spelling of deproprial components in phraseological units in Polish
Iwona Kosek
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w OlsztynieAbstract
The article is devoted to orthographic representations of some phraseological patterns and specifically to variants in the spelling of units that come from proper names (eg. Cupid’s arrow, to cross the Rubicon, Sodom and Gomorrah, udawać Greka ‘play dumb, play possum’ lit. ‘play Greek’). The variance in spelling (either with a capital or a lowercase letter) is discussed with respect to the motivation of phraseological units, both in regard to lexicographical sources and usage (based on the corpus data in NKJP and Monco.Pl). The main part of the article discusses some possible reasons for differences in spelling as well as their normative interpretations. It appears that the spelling of the analysed units which has been adopted in dictionaries depends not so much on the units’ figurative meanings as on their motivation (in the sense of Lewicki 1982), i.e. the confirmed origin
of the phraseological component from a proper name. The variance in spelling is noted
relatively rarely in dictionaries (every dictionary consistently adopts one way of spelling).
The existence of more than one variant is only revealed if one consults various dictionaries.
For a language user who is not a specialist, the identification of a given component as
a proper name (sometimes irrespective of its motivation) is typically the sole or the primary
criterion for selecting a spelling variant. From a normative point of view, the best strategy
would be to acknowledge the variance in spelling of the examined phraseological units
if such variance occurs.
Keywords:
onomastics, phraseological unit, ortography, motivationReferences
Adalberg S. (1889–1894): Księga przysłów, przypowieści i wyrażeń przysłowiowych polskich. Warszawa. Google Scholar
Andrejewicz U. (2015): Koń się śmieje, czyli czy istnieją błędy frazeologiczne? „Poradnik Językowy” nr 2, s. 44–50. Google Scholar
Awramiuk E. (2016): Wariantywność pisowniowa frazeologizmów we współczesnych słownikach jednojęzycznych. „Białostockie Archiwum Językowe” nr 16, s. 29–39.
Crossref
Google Scholar
Bąba S. (2011): Janusowe oblicze czy janusowe oblicze? [W:] Ścieżkami pięknej polszczyzny. Księga jubileuszowa dedykowana Profesor Mirosławie Białoskórskiej z okazji 65-lecia urodzin i 45-lecia pracy zawodowej. Red. L. Mariak, A. Seniów. Szczecin, s. 17–27. Google Scholar
Bąba S., Liberek J. (2011): O zwrocie odrodzić się // odradzać się / powstać // powstawać jak / niczym Feniks z popiołów. [W:] In silva verborum. Prace dedykowane Profesor Ewie Pa¬jewskiej z okazji 30-lecia pracy zawodowej. Red. B. Afeltowicz, J. Ignatowicz-Skowrońska, P. Wojdak. Szczecin, s. 35–45. Google Scholar
Bąba S., Skibski K. (2003): O pisowni nazw własnych i ich derywatów we frazeologizmach. „Język Polski” LXXXIII, z. 4–5, s. 288–293. Google Scholar
Dziamska-Lenart G. (2018): Frazeografia polska. Teoria i praktyka. Poznań. Google Scholar
Grochowski M. (1982): Zarys leksykologii i leksykografii. Toruń. Google Scholar
Grochowski M. (1993): Konwencje semantyczne a definiowanie wyrażeń językowych. Warszawa. Google Scholar
Jaracz M. (2003): Stereotyp onimiczny w przysłowiach polskich. „Studia językoznawcze” II, s. 113–123. Google Scholar
Kłosińska K. (2013): Co w mowie piszczy? Poznań. Google Scholar
Kłosińska K. (2018): Czy jeszcze istnieje norma frazeologiczna? [W:] Słowo z perspektywy językoznawcy i tłumacza. T. VII: Frazeologia z perspektywy językoznawcy i tłumacza. Red. A. Pstyga, T. Kananowicz, M. Buchowska. Gdańsk, s. 17–26. Google Scholar
Kosek I. (1999): O kłopotach z pisownią cząstki by (na przykładzie połączeń ze spójnikami i zaimkami). „Poradnik Językowy” nr 2–3, s. 34–38. Google Scholar
Kosek I. (2006): O ortografii w kontekście apelatywizacji. „Prace Językoznawcze” z. 8, s. 21–28. Google Scholar
Krajewski L. (1993): Porównania z antroponimicznym komponentem. [W:] Onomastyka lite¬racka. Red. M. Biolik. Olsztyn, s. 385–392. Google Scholar
Krzyżanowski J. (1975): Mądrej głowie dość dwie słowie. Pięć centuryj przysłów polskich i diabelski tuzin. Wyd. III, rozszerzone. Warszawa. Google Scholar
Lewicki A.M. (1982): O motywacji frazeologizmów. [W]: Z problemów frazeologii polskiej i słowiańskiej. T. I. Red. M. Basaj, D. Rytel. Wrocław, s. 33–47. Przedruk [W:] Lewicki (2003), s. 259–174. Google Scholar
Lewicki A.M. (1985): Motywacja globalna frazeologizmów. Znaczenie przenośne, symboliczne i stereotypowe. [W]: Z problemów frazeologii polskiej i słowiańskiej. T. III. Red. M. Basaj, D. Rytel. Wrocław, s. 7–23. Google Scholar
Lewicki A.M. (1992): Zakres frazeologii. „Acta Universitatis Lodziensis. Kształcenie poloni¬styczne cudzoziemców” nr 4, s. 25–34. Przedruk [W:] Lewicki (2003), s. 155–167. Google Scholar
Lewicki A.M. (1996): Relacyjna siatka derywacyjna jako czynnik onomazjologicznego opisu frazeologizmów. „Problemy frazeologii europejskiej”. T. I, s. 9–14. Google Scholar
Lewicki A.M. (2003): Studia z teorii frazeologii. Łask. Google Scholar
Liberek J. (2021): Norma językowa jako fakt społeczny fundowany na uzusie. Uwagi w kon¬tekście Słownika właściwych użyć języka. „Język Polski” CI, z. 2, s. 34–48.
Crossref
Google Scholar
Liberek, J., Zdunkiewicz-Jedynak D. (2019): Norma językowa jako obiektywny fakt społeczny. Uwagi polemiczne w kontekście koncepcji Ferdynanda de Saussure’a. [W:] Problemy pol¬skiej normy językowej i kodyfikacji. Red. D. Zdunkiewicz-Jedynak, J. Liberek. Warszawa, s. 55–92. Google Scholar
Molotkov A.I. (1977): Osnovy frazeologii russkogo jazyka. Leningrad. Google Scholar
Piela A. (2015): Antroponimy jako komponenty związków frazeologicznych. „Acta Universitatis Wratislaviensis” 25, s. 73–88. Google Scholar
Puda-Blokesz M. (2014): Mitologizmy frazeologiczne w języku polskim. Kraków. Google Scholar
Rysiński S. (1634): Przypowieści polskie przez... zebrane. Kraków. Google Scholar
Rudnicka E. (2006): Eponimizmy versus eponimy. Eponimizmy jako efekt mechanizmu apelaty¬wizacji eponimów. [W:] Onimizacja i apelatywizcja. Red. Z. Abramowicz, E. Bogdanowicz. Białystok, s. 185–199. Google Scholar
Rudnicka E. (2020): Z Parnasu na Helikon – mitologiczne i realistyczne interferencje kono¬tacyjne na przykładzie procesów apelatywizacji wybranych nazw miejscowych. [W:] Dzie¬dzictwo antyczne i biblijne dziś. Seria „Dialog z Tradycją”. T. 8. Red. M. Puda-Blokesz, M. Ryszka-Kurczab. Kraków, s. 49–68. Google Scholar
Rudnicka E. (2021): Mitologiczne nazwy własne jako źródło dawnych i nowych jednostek epo¬nimicznych. [W:] Nazwy własne w języku i społeczeństwie. Red. M. Rutkowski, A. Hącia, Olsztyn, s. 243–257. Google Scholar
Saloni Z. (1993): Kto się boi Baby Jagi? (na marginesie konkursu ortograficznego). „Gazeta Wyborcza” 30 marca, nr 75 (1154), s. 10. Google Scholar
Saloni Z. (2005): O kodyfikacji polskiej ortografii – historia i współczesność. „Nauka. Kwar¬talnik PAN” z. 4, s. 71–96. Google Scholar
Szerszunowicz J. (2006): Reinterpretacja komponentów onomastycznych frazeologizmów jako problem translatoryczny (na materiale wybranych języków europejskich). [W:] Wokół polszczyzny dawnej i obecnej. Red. B. Nowowiejski. Białystok, s. 379–386. Google Scholar
Szerszunowicz J. (2009): Konotacje nazw własnych i ich frazeotwórczy potencjał w ujęciu konfrontatywnym. „Prace Językoznawcze” nr 11, s. 191–208. Google Scholar
Szerszunowicz J., Frąckiewicz K., Awramiuk E. (2017): Frazeologia w kształceniu językowym. Białystok. Google Scholar
Skudrzyk A. (2017): Przyszłość bez przeszłości? Język wobec współczesnych przemian komuni¬kacji. [W:] Przyszłość polszczyzny – polszczyzna przyszłości. Red. K. Kłosińska, R. Zimny. Warszawa, s. 75–87. Google Scholar
Weryha-Darowski A. (1874): Przysłowia polskie odnoszące się do nazwisk szlacheckich i miej¬scowości. Poznań. Google Scholar
Wilamowski M., Wnęk K., Ziblikiewicz L.A. (1998): Leksykon polskich powiedzeń historycz¬nych. Kraków. Google Scholar
Zdunkiewicz-Jedynak D. (2021): Poprawne vs. właściwe użycie języka. Uwagi w kontekście Słownika właściwych użyć języka. „Język Polski” CI, z. 2, s. 5–16.
Crossref
Google Scholar
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.