Trzy figury służącego w Lalce Bolesława Prusa

Magdalena Czachorowska

doi:10.31648/pj.5706

Trzy figury służącego w Lalce Bolesława Prusa

Magdalena Czachorowska

Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy
https://orcid.org/0000-0001-8785-9560

DOI: https://doi.org/10.31648/pj.5706

Abstract

Bolesław Prus wypracował w Lalce trzy sposoby przedstawiania i opowiadania o osobach
drugiego planu, mimo pozornego lekceważenia znaczenia służby w życiu miasta i jego
mieszkańców. Pisarz opisuje starą służbę, pozostającą tłem niewidocznym i nastawioną wyłącznie
na dogadzanie zachciankom chlebodawcy, i dwa nowe typy służącego, domagające
się uznania własnej podmiotowości, własnej wartości, szczególnie na tle zdegenerowanej
arystokracji. Różnice te są widoczne także na poziomie językowym. Służba tradycyjna
posługuje się skonwencjonalizowanym językiem, a charakterystyka postaci sprowadza
się do kilku określeń przymiotnikowych, zwyczajowo stosowanych przy opisach tego typu
bohatera. Służący drugiego rodzaju posługuje się zindywidualizowanym językiem. Autor
częściej oddaje mu głos, więc, choć nie otrzymujemy wyczerpującego opisu bohatera, można
o charakterze takiej postaci wnioskować z jej wypowiedzi. Najpełniejszy opis zyskał
służący trzeciego rodzaju. Prus nie tylko scharakteryzował tę postać, ale i wyposażył ją
w umiejętność posługiwania się poprawnym językiem, maniery i pewność siebie, które
bardziej odpowiadają pracodawcy niż służbie. Służba w Lalce najczęściej stanowi element
świata przestawionego, czasami komentuje poczynania głównych bohaterów, wyjątkowo
znajduje się w centrum zainteresowania.
Słowa kluczowe:

Schlagworte:

Bolesław Prus, Lalka, służba

Literaturhinweise

Bachórz J. (1991): Wstęp. [W:] B. Prus: Lalka. BN I 262. Wrocław. Google Scholar

Bąbel A. (2014): Skandal, gafa, prowokacja. Warszawa. Google Scholar

Kopczyński M. (2000): Służba domowa jako grupa zawodowa w Europie XVI−XX w. [W:] Kobieta i praca. Wiek XIX i XX. Red. A. Żarnowska i A. Szwarc. T. VI. Warszawa, s. 53−76. Google Scholar

Kuciel-Frydryszak J. (2018): Służące do wszystkiego. Warszawa. Google Scholar

„Lalka” i inne: studia w stulecie polskiej powieści realistycznej. (1992). Red. J. Bachórz i M. Głowiński. Warszawa. Google Scholar

Leksykon „Lalki”. (2011). Red. A Bąbel i A. Kowalczykowa. Warszawa. Google Scholar

Malik J. A. (2005): „Lalka”. Historie z różnych światów. Lublin. Google Scholar

Milewski S. (2010): Codzienność niegdysiejszej Warszawy. Warszawa. Google Scholar

Paczoska E. (2012): „Lalka” czyli rozpad świata. Warszawa. Google Scholar

Postać literacka: teoria i historia. (1998). Red. E. Kasperski i B. Pawłowska-Jądrzyk. Warszawa. Google Scholar

Prus B. (1957): Lalka. [W:] tegoż: Wybór pism. Wybór i redakcja I. Orlewiczowej, ze wstępem M. Dąbrowskiej. Warszawa. Google Scholar

Świat „Lalki”. 15 studiów. (2005). Red. J. A. Malik. Lublin. Google Scholar

Todorov T. (1977): Tropy i figury. „Pamiętnik Literacki” z. 2, s. 275−293. Google Scholar

Tomkowski J. (1993): Mój pozytywizm. Warszawa. Google Scholar

Urbaniak-Kopeć A. (2019): Instrukcja nadużycia. Służące w XIX-wiecznych polskich domach. Katowice. Google Scholar

Wójtowicz P (2019): Na drugim planie życia literatury. Wizerunek sługi domowego w literaturze II połowy XIX i początku XX wieku: od wiernego Jana do swawolnej Hanki. Kraków (kps rozpr. doktorskiej). Online: http://rep.up.krakow.pl/xmlui/bitstream/handle/11716/5236/Paulina%20%C3%B3jtowiczpraca_doktorska.pdf?sequence=1&isAllowed=y Google Scholar

Download