Konotacje nazw barw w toponimii i hydronimii śląskiej (czarny, biały, zielony)
Danuta Lech-Kirstein
Uniwersytet OpolskiAbstract
Kolory należą do podstawowych środków orientacji człowieka w świecie. Niosą informacje
o wartościach wyznawanych przez dane społeczeństwo, są wyrazem tożsamości jednostkowej
i zbiorowej, wywołują różne skojarzenia i emocje, odzwierciedlają sposób postrzegania
otaczającej rzeczywistości. Przedmiotem artykułu są nazwy geograficzne Śląska zawierające
element kolorystyczny: czarny, biały i zielony – najbardziej charakterystyczne barwy
Śląska. Badaniu zostały poddane zarówno nazwy genetycznie polskie, jak i niemieckie,
gdyż historia Śląska i naturalna symbioza językowo-kulturowa pozwalają traktować je
na równi. Badania nazw kolorów w obu językach nie wykazują też większych różnic
w konotacjach i prototypach tych nazw. W pierwszej części artykułu wyjaśniono terminy
związane z tematem, jak barwa / kolor, konotacje. Następnie przedstawiono kolejno trzy
elementy kolorystyczne, poczynając od etymologii tych wyrazów, poprzez ich konotacje
wynikłe z ludowego postrzegania świata, wierzeń i tradycji, kończąc na analizie nazw
geograficznych zawierających te elementy. Złożenia, zrosty i zestawienia łączące przymiotniki
z rzeczownikami potwierdzają prototypowe wzorce bieli, zieleni i czerni, ale
wprowadzają też nowe, nieznane konotacje. Nazwy z elementem kolorystycznym tworzą
specyficzny obraz Śląska jako krainy z jednej strony ciemnej, mrocznej i dzikiej, ale
z drugiej strony jasnej, czystej i pełnej życia.
Schlagworte:
konotacje, nazwy geograficzne, nazwy barw / kolorów, onomastyka śląskaLiteraturhinweise
Bartmiński J. (1988): Definicja kognitywna jako narzędzie opisu konotacji. [W:] Konotacja. Red. J. Bartmiński. Lublin, s. 169–183. Google Scholar
Biolik M. (2001a): Konotacje semantyczne oronimów Warmii i Mazur motywowanych nazwami ptaków. [W:] Polszczyzna Mazowsza i Podlasia. Cz. V. Frazeologia i składnia polszczyzny mówionej. Olsztyn, s. 211–219. Google Scholar
Biolik M. (2001b): Współczesne konotacje semantyczne oronimów motywowanych nazwami zwierząt na Warmii i Mazurach. [W:] Toponimia i oronimia. Red. A. Cieślikowa, B. Czopek-Kopciuch. Kraków, s. 333–341. Google Scholar
Bogdanowicz E. (2017): Konotacje nazw własnych (na materiale publicystyki prasowej). Białystok. Google Scholar
Boryś W. (2005): Słownik etymologiczny języka polskiego. Kraków. Google Scholar
Brückner A. (1989): Słownik etymologiczny języka polskiego. Warszawa. Google Scholar
Brzozowska M. (2009): Etymologia a konotacja słowa. Studia semantyczne. Lublin. Google Scholar
Czachorowska M., Stypa H. (2010): Porównania prototypowe barw w językach polskim i niemieckim. „Linguistica Bidgostiana”, s. 47–58. Google Scholar
Doroszewski W. (red.) (1958, 1961): Słownik języka polskiego. T. I, III. Warszawa. Google Scholar
Duden K. (2003): Deutsches Universalwörterbuch. Mannheim–Leipzig–Vien–Zürich. Google Scholar
Duma J. (2003): Nazwy rzek polskich ze słowiańskim przymiotnikowym określeniem barwy wody. [W:] Metodologia badań onomastycznych. Red. M. Biolik. Olsztyn, s. 385–409. Google Scholar
Gaponenko I. (2019): The Colour Names in Belarusian, Russian and Polish Toponymy: Frequency Ways of Implementation of Semantics, Ethnic Meaningful Characteristics. „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska”. Sectio FF. Vol. XXXVII, s. 41–53. Google Scholar
Gonigroszek D. (2008): Językowy obraz świata barw i kolorów jako przykład kulturowych różnic w językach. „Językoznawstwo” nr 1(2), s. 91–99. Google Scholar
Jakus-Borkowa E. (1989): Przymiotniki właściwościowe w hydronimii polskiej. [W:] Hydronimia słowiańska. Materiały z IX Konferencji Komisji Onomastyki Słowiańskiej przy Międzynarodowym Komitecie Slawistów. Mogilany, 16.–18.09.86. Red. K. Rymut. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź, s. 141–149. Google Scholar
Jurek K. (2011): Znaczenie symboliczne i funkcje koloru w kulturze. „Kultura – Media – Teologia” nr 4, s. 68–80. Google Scholar
Lech-Kirstein D. (2011): Znaczenie konotacyjne i asocjacyjne nazw własnych (na przykładzie nazw drinków). „Паланістыка / Полонистика / Polonistyka” 2010, s. 315–334. Google Scholar
Libera Z. (1987): Semiotyka barw w polskiej kulturze ludowej. „Etnografia Polska”. T. XXXI, z. 1, s. 115–138. Google Scholar
Rospond S. (1970): Słownik etymologiczny nazw geograficznych Śląska. T. I; Borek H., Rospond S. (red.) (1985, 1986). T. II–III; Borek H. (red.) (1988). T. IV. Warszawa–Wrocław; Google Scholar
Sochacka S. (red.) (1991–2016). T. V–XVII. Opole (skrót: NGŚ). Google Scholar
Różycka I. (2001): Mikrotoponimy motywowane przez nazwy kolorów w kartotece „Słownika nazw terenowych Polski”. [W:] Współczesna leksyka. Red. K. Michalewski. Cz. II. Łódź, s. 76–88. Google Scholar
Rutkowski M. (2012): Słownik metafor i konotacji nazw własnych. Olsztyn. Google Scholar
Tokarski R. (1995): Semantyka barw we współczesnej polszczyźnie. Lublin. Google Scholar
Wierzbicka A. (1999): Znaczenie nazw kolorów i uniwersalia widzenia. [W:] Język – umysł – kultura. Red. J. Bartmiński. Warszawa, s. 405–449. Google Scholar
Zaręba A. (1954): Nazwy barw w historii i dialektach języka polskiego. Kraków. Google Scholar
Uniwersytet Opolski
Lizenz
Dieses Werk steht unter der Lizenz Creative Commons Namensnennung - Nicht-kommerziell - Keine Bearbeitungen 4.0 International.
