Grzeczność w językowej interpretacji mieszkańców wsi (na przykładzie wypowiedzi z regionu lubelskiego)

Halina Pelcowa

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

Abstract

Przedmiotem rozważań jest językowy obraz wiejskiej grzeczności, wpisany w metodologię
badań dialektologicznych, ukierunkowanych socjolingwistycznie i kulturowo. Funkcjonujący
w środowisku wiejskim model grzeczności, oparty na tradycji i wynikających z niej
zasadach życzliwości, skromności, uczciwości, deklaracji pomocy, wdzięczności oraz poszanowania
godności, należy bardziej do przeszłości niż współczesności. Wyraźnie widoczne
jest to w używaniu takich zwrotów, jak: bądźcie z Bogiem, Boże dopomóc, Boże dopomóż
do roboty, Boże dopomóż, Boże pomóc, Bóg wam pomóż, niech będzie pochwalony Jezus
Chrystus, niech będzie pochwalony, Panie Boże dopomóż, pochwalony, pochwalony Jezus
Chrystus, szczęść Boże, z Bogiem, zostańcie z Bogiem, do widzenia, dzień dobry, a także
w dwojeniu, czyli zwracaniu się przez wy, formach pluralis maiestaticus z grzecznościową
końcówką -cie w stosunku do osób starszych ze środowiska wiejskiego, zaimkach on, ona
kierowanych do osób obcych lub form trybu rozkazującego, występujących w funkcji przyzwolenia
i zaproszenia w kontaktach wewnątrzwiejskich. W stosunku do osób młodych
funkcjonuje zazwyczaj grzecznościowy zwrot ty lub zwracanie się po imieniu, a osoby
obce określane są mianem pan, pani. Jednak coraz częściej przenoszone są do środowiska
wiejskiego obce kulturowo wzory, a zachodzące zmiany mają charakter autonomiczny
i są konsekwencją zarówno przemian cywilizacyjno-obyczajowych, jak i wymiany pokoleń
oraz procesów globalizacyjnych.