O znaczeniu słowa „choroba” w poradniku Józefa Zmijewskiego

Anna Paluszak-Bronka

Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy


Abstract

Celem artykułu jest rekonstrukcja znaczenia słowa choroba, jakim posługuje się Józef Zmijewski
w rękopiśmiennym opracowaniu Metoda leczenia środkami dotąd nieużywanymi.
Na podstawie zaliczonych przez niego do jednostek chorobowych urazów, stanów, symptomów
dolegliwości, procesów fizjologicznych i patofizjologicznych oraz nazw anatomicznych
udowodniono, że odbiega ono zarówno od definicji choroby rejestrowanej w słownikach
języka polskiego (SL, SW, SJPD), jak i jej klinicznych objaśnień z przełomu XVIII i XIX w.
Przyczyny tych rozbieżności są zróżnicowane. W odniesieniu do definicji medycznych
mogły one wynikać ze społeczno-utylitarnego pojmowania choroby przez Zmijewskiego,
natomiast w stosunku do objaśnień zamieszczonych w słownikach języka polskiego różnice
należy tłumaczyć zarówno stanem ówczesnej wiedzy medycznej, wpływającej na definicje
leksykograficzne, jak i koncepcją objaśniania znaczeń przyjętą przez leksykografów.


Schlagworte:

choroba, definiowanie, rękopis, Józef Zmijewski


Anusiewicz J., Skawiński J. (1996): Słownik polszczyzny potocznej. Warszawa–Wrocław.   Google Scholar

Apresjan J.D. (2000): Semantyka leksykalna. Synonimiczne środki języka. Przekład Z. Kozłowska i A. Markowski. Wrocław.   Google Scholar

Boryś W. (2008): Słownik etymologiczny języka polskiego. Kraków.   Google Scholar

Brückner A. (2000): Słownik etymologiczny języka polskiego. Warszawa.   Google Scholar

Brzeziński T. (1988): R ozwój poglądów n a i stotę choroby. [W:] Historia medycyny. Red. T. Brzeziński. Warszawa, s. 134–157.   Google Scholar

Buława M. (2019): Nazwy chorób w gwarach polskich. Kraków.   Google Scholar

Długosz-Kurczabowa K. (2003): Nowy słownik etymologiczno-historyczny. Warszawa.   Google Scholar

Domaradzki J. (2013): O definicjach zdrowia i choroby. „Folia Medica Lodziensia” 40/1, s. 5–29.   Google Scholar

Dubisz S. (2003): Uniwersalny słownik języka polskiego. T. I–IV. Warszawa.   Google Scholar

Dźwigoł R. (2004): Polskie słownictwo mitologiczne. Kraków.   Google Scholar

Jankowiak L. (2005): Słownictwo medyczne Stefana Falimirza. Początki polskiej terminologii medycznej. T. I. Warszawa.   Google Scholar

Karłowicz J., Kryński A.A., Niedźwiedzki W. (1900–1927): Słownik języka polskiego. T. I–VIII. Warszawa.   Google Scholar

Kopaliński W. (2000): Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych z almanachem. Warszawa.   Google Scholar

Kwiatkowski W. (2001): O hermeneutycznym znaczeniu choroby. [W:] Choroba jako zjawisko społeczne. Studia z dziejów kultury medycznej. T. 4. Red. B. Płonka-Syroka. Wrocław, s. 18–28.   Google Scholar

Linde S.B. (1807–1814): Słownik języka polskiego. T. I–VI. Warszawa.   Google Scholar

Mała encyklopedia medyczna (1979). Red. T. Rożniatowski. Warszawa.   Google Scholar

Marczewska M. (2012): Ja cię zamawiam, ja cię wypędzam… Choroba. Studium językowo-kulturowe. Kielce.   Google Scholar

Mianownictwo anatomiczne (1989). Red. R. Aleksandrowicz. Warszawa.   Google Scholar

Miętkiewski E. (1988a): Dalszy rozwój anatomii i fizjologii w okresie oświecenia. [W:] Historia medycyny. Red. T. Brzeziński. Warszawa, s. 129–130.   Google Scholar

Miętkiewski E. (1988b): Początki fizjologii jako samodzielnej nauki. [W:] Historia medycyny. Red. T. Brzeziński. Warszawa, s. 130–133.   Google Scholar

Nowakowski M. (2013): Medykalizacja we współczesnych społeczeństwach. Studium literatury przedmiotu. Lublin (niepublikowana rozprawa doktorska, dostępna online: https://www.umcs.pl/pl/szukaj-redirect,51763.html).   Google Scholar

Paluszak-Bronka A. (2018): Co można powiedzieć o autorze na podstawie jego rękopisu?
Crossref   Google Scholar

Rozważania językoznawcy. „Prace Językoznawcze” XX, nr 3, s. 123–137.   Google Scholar

Paluszak-Bronka A. (2021): Znajomość biografii autora dzieła a badania historycznojęzykowe. „Studia Językoznawcze”. T. 20, s. 115–127.
Crossref   Google Scholar

Perzyna L. (1793): Lekarz dla Włoscian, Czyli Rada Dla Pospolstwa W chorobach i dolegliwościach naszemu Kraiowi właściwych, albo po większey części przyswojonych. Każdemu naszego Kraiu Mieszkańcowi do wiadomości potrzebna. Kalisz.   Google Scholar

Piątkowski W. (2001): Socjologia choroby. Analiza wybranych koncepcji badawczych. [W:] Choroba jako zjawisko społeczne. Studia z dziejów kultury medycznej. T. 4. Red. B. Płonka-Syroka. Wrocław, s. 11–17.   Google Scholar

Piotrowski T. (1994): Z zagadnień leksykografii. Warszawa.   Google Scholar

Płonka-Syroka B. (2001): Wstęp. [W:] Choroba jako zjawisko społeczne. Studia z dziejów kultury medycznej. T. 4. Red. B. Płonka-Syroka. Wrocław, s. 3–8.   Google Scholar

Rosiński F. (2001): Stosunek Starego Testamentu do choroby. [W:] Choroba jako zjawisko społeczne. Studia z dziejów kultury medycznej. T. 4. Red. B. Płonka-Syroka. Wrocław, s. 29–42.   Google Scholar

Skorupka S. (1996): Słownik frazeologiczny. T. I–II. Warszawa.   Google Scholar

Słownik języka polskiego. Red. W. Doroszewski (1958–1969). T. I–XI. Warszawa. Online: https://doroszewski.pwn.pl   Google Scholar

Słownik lekarski polski (1905). Oprac. z polecenia Towarzystwa Lekarsk. Krakowskiego Profesorowie Uniwersytetu Jagiellońskiego, Doktorowie: T. Borowicz, S. Ciechanowski, S. Domański, L. Kryński przy współudziale Tow. Lek. Warszaw., Wydziału Lek. Tow. Przyj. Nauk w Poznaniu, oraz wielu lekarzy i przyrodników polskich. Kraków.   Google Scholar

Słownik terminologii lekarskiej polskiej (1881). Oprac. przez Komisyą terminologiczną Towarzystwa lekarskiego krakowskiego złożoną z Drów S. Janikowskiego i J. Oettingera Proff. w Wydziale lek. Uniw. Jag. i Dra A. Kremera przy współudziale Prezesa Akademii Umiejętności Prof. Dra J. Majera i wielu Lekarzy i Przyrodników polskich. Kraków. Online: https://www.sbc.org.pl/publication/37760.   Google Scholar

Słowotwórstwo języka doby staropolskiej. Przegląd formacji rzeczownikowych. Red. K. Kleszczowa. (1996). Katowice.   Google Scholar

Steczko I. (2002): Mietnica, kaduk, boża kaźń, czyli o nazwach epilepsji w XV i XVI wieku. „Annales Academiae Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica” I, s. 387–402.   Google Scholar

Szumowski W. (1961): Historia medycyny. Warszawa.   Google Scholar

Świtalska A., Braczkowska B. (2001): Wpływ choroby na życie i twórczość Ludwika van Beethovena. [W:] Choroba jako zjawisko społeczne. Studia z dziejów kultury medycznej. T. 4. Red. B. Płonka-Syroka. Wrocław, s. 105–109.   Google Scholar

Treder J. (1989): Frazeologia kaszubska a wierzenia i zwyczaje (na tle porównawczym). Wejherowo.   Google Scholar

Węglorz J. (2015): Zdrowie, choroba i lecznictwo w społeczeństwie Rzeczypospolitej XVI–XVIII wieku. Toruń.   Google Scholar

Wieczorkiewicz A. (1725): Compendium Medicum Auctum To iest Krotkie Zebranie y opisanie Chorob, Ich rożności, przyczyn, znaków, sposobow do leczenia, Także rożnych sposobow robienia Wodek, Oleykow, Iulepow, Syropow, Konfitur, Maści, Plastrow &c. y rożych osobliwych rzeczy: Na Siedm Traktatow Rozdzielone / Y teraz świeżo przez tegoż Authora z errorow Typograficznych expurgowane, Z przydatkiem osobliwych Chorob tak męskich, iako y Białogłowskich, y Dziecinnych. Dla większey wygody ludzkiey Przedrukowane Roku Pańskiego 1725 w Drukarni Jasney Gory Częstochowskiey. Częstochowa.   Google Scholar

Wielki słownik języka polskiego PAN. Red. P. Żmigrodzki (2007). Kraków. Online: http:// www.wsjp.pl   Google Scholar

Wielki słownik medyczny. Red. T. Widłak-Piernikowa (1996). Warszawa.   Google Scholar

Wieniawska A. (2009): Choroby układu oddechowego w polskich osiemnastowiecznych poradnikach medycznych. Diagnozowanie, przebieg i leczenie. [W:] Wśród córek Eskulapa. Szkice z dziejów medycyny i higieny Rzeczypospolitej XVI–XVII wieku. Red. A. Karpiński,   Google Scholar

Warszawa, s. 233–278.   Google Scholar

Woźniak E. (2011): Z warsztatu badacza semantyki historycznej – uwagi o metodzie i źródłach. [W:] Badania historycznojęzykowe. Stan, metodologia, perspektywy. Red. B. Dunaj i M. Rak. Kraków, s. 71–79.   Google Scholar

Wydziałkowska P. (2018): Epidemie jako kategoria społeczna i prywatna w wybranych relacjach z podróży polskich podróżników. [W:] Acta Urobori – w kręgu epidemii II. Red. M. Dąsal. Wrocław, s. 123–133.   Google Scholar

Wydziałkowska P. (2019): Choroby epidemiczne wśród Radziwiłłów w XVIII wieku. Egzemplifikacja zagadnienia na podstawie źródeł ego-dokumentalnych – wstęp do badań. [W:] Acta Urobori – w kręgu epidemii II. Red. M. Dąsal. Wrocław, s. 49–64.   Google Scholar

Zieliński K.W. (2019): Słownik pochodzenia nazw i określeń medycznych. Antyczne i nowożytne dzieje chorób w ich nazwach ukryte. Opieką filologiczną w zakresie hellenistyki i indoeuropeistyki objęła H. Zalewska-Jura. Bielsko-Biała.   Google Scholar

http://www.wsjp.pl   Google Scholar

http://sjp.pwn.pl   Google Scholar

http://doroszewski.pwn.pl   Google Scholar

http://www.reformowani.info/cierpienie-ku-dobremu/   Google Scholar

https://www.umcs.pl/pl/szukaj-redirect,51763.html   Google Scholar

https://www.sbc.org.pl/publication/37760   Google Scholar

https://www.medonet.pl/choroby-od-a-do-z/najczestsze-objawy-chorobowe,wydzielina-zucha,   Google Scholar

artykul,1577467.html/   Google Scholar

https://www.medonet.pl/zdrowie/zdrowie-dla-kazdego,nadmierna-potliwosc-stop,artykul,   Google Scholar

html/   Google Scholar

Zmijewski Józef (1888): Metoda leczenia srodkami dotąd nieużywanymi najtrudniejsze cierpienia usuwająca, Na wielu osobach sprawdzona jako nieomylna. Z dołączeniem wykazu osób uleczonych w szpitalach jako za nieuleczalnych uznanych na dowód i poparcie   Google Scholar

Metody. Rękopis znajduje się w prywatnych zbiorach rodziny Bednarczuków – znanych i cenionych działaczy regionalnych z Przasnysza. Od Mariusza Bednarczuka otrzymałam kserokopię tego zabytku.   Google Scholar


Veröffentlicht
2022-12-15

##plugins.themes.libcom.cytowania##

Paluszak-Bronka, A. (2022). O znaczeniu słowa „choroba” w poradniku Józefa Zmijewskiego. Prace Językoznawcze, 24(4), 143–158. https://doi.org/10.31648/pj.8165

Anna Paluszak-Bronka 
Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy