O znaczeniu słowa „choroba” w poradniku Józefa Zmijewskiego
Anna Paluszak-Bronka
Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w BydgoszczyAbstrakt
Celem artykułu jest rekonstrukcja znaczenia słowa choroba, jakim posługuje się Józef Zmijewski
w rękopiśmiennym opracowaniu Metoda leczenia środkami dotąd nieużywanymi.
Na podstawie zaliczonych przez niego do jednostek chorobowych urazów, stanów, symptomów
dolegliwości, procesów fizjologicznych i patofizjologicznych oraz nazw anatomicznych
udowodniono, że odbiega ono zarówno od definicji choroby rejestrowanej w słownikach
języka polskiego (SL, SW, SJPD), jak i jej klinicznych objaśnień z przełomu XVIII i XIX w.
Przyczyny tych rozbieżności są zróżnicowane. W odniesieniu do definicji medycznych
mogły one wynikać ze społeczno-utylitarnego pojmowania choroby przez Zmijewskiego,
natomiast w stosunku do objaśnień zamieszczonych w słownikach języka polskiego różnice
należy tłumaczyć zarówno stanem ówczesnej wiedzy medycznej, wpływającej na definicje
leksykograficzne, jak i koncepcją objaśniania znaczeń przyjętą przez leksykografów.
Słowa kluczowe:
choroba, definiowanie, rękopis, Józef ZmijewskiBibliografia
Anusiewicz J., Skawiński J. (1996): Słownik polszczyzny potocznej. Warszawa–Wrocław. Google Scholar
Apresjan J.D. (2000): Semantyka leksykalna. Synonimiczne środki języka. Przekład Z. Kozłowska i A. Markowski. Wrocław. Google Scholar
Boryś W. (2008): Słownik etymologiczny języka polskiego. Kraków. Google Scholar
Brückner A. (2000): Słownik etymologiczny języka polskiego. Warszawa. Google Scholar
Brzeziński T. (1988): R ozwój poglądów n a i stotę choroby. [W:] Historia medycyny. Red. T. Brzeziński. Warszawa, s. 134–157. Google Scholar
Buława M. (2019): Nazwy chorób w gwarach polskich. Kraków. Google Scholar
Długosz-Kurczabowa K. (2003): Nowy słownik etymologiczno-historyczny. Warszawa. Google Scholar
Domaradzki J. (2013): O definicjach zdrowia i choroby. „Folia Medica Lodziensia” 40/1, s. 5–29. Google Scholar
Dubisz S. (2003): Uniwersalny słownik języka polskiego. T. I–IV. Warszawa. Google Scholar
Dźwigoł R. (2004): Polskie słownictwo mitologiczne. Kraków. Google Scholar
Jankowiak L. (2005): Słownictwo medyczne Stefana Falimirza. Początki polskiej terminologii medycznej. T. I. Warszawa. Google Scholar
Karłowicz J., Kryński A.A., Niedźwiedzki W. (1900–1927): Słownik języka polskiego. T. I–VIII. Warszawa. Google Scholar
Kopaliński W. (2000): Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych z almanachem. Warszawa. Google Scholar
Kwiatkowski W. (2001): O hermeneutycznym znaczeniu choroby. [W:] Choroba jako zjawisko społeczne. Studia z dziejów kultury medycznej. T. 4. Red. B. Płonka-Syroka. Wrocław, s. 18–28. Google Scholar
Linde S.B. (1807–1814): Słownik języka polskiego. T. I–VI. Warszawa. Google Scholar
Mała encyklopedia medyczna (1979). Red. T. Rożniatowski. Warszawa. Google Scholar
Marczewska M. (2012): Ja cię zamawiam, ja cię wypędzam… Choroba. Studium językowo-kulturowe. Kielce. Google Scholar
Mianownictwo anatomiczne (1989). Red. R. Aleksandrowicz. Warszawa. Google Scholar
Miętkiewski E. (1988a): Dalszy rozwój anatomii i fizjologii w okresie oświecenia. [W:] Historia medycyny. Red. T. Brzeziński. Warszawa, s. 129–130. Google Scholar
Miętkiewski E. (1988b): Początki fizjologii jako samodzielnej nauki. [W:] Historia medycyny. Red. T. Brzeziński. Warszawa, s. 130–133. Google Scholar
Nowakowski M. (2013): Medykalizacja we współczesnych społeczeństwach. Studium literatury przedmiotu. Lublin (niepublikowana rozprawa doktorska, dostępna online: https://www.umcs.pl/pl/szukaj-redirect,51763.html). Google Scholar
Paluszak-Bronka A. (2018): Co można powiedzieć o autorze na podstawie jego rękopisu?
Crossref
Google Scholar
Rozważania językoznawcy. „Prace Językoznawcze” XX, nr 3, s. 123–137. Google Scholar
Paluszak-Bronka A. (2021): Znajomość biografii autora dzieła a badania historycznojęzykowe. „Studia Językoznawcze”. T. 20, s. 115–127.
Crossref
Google Scholar
Perzyna L. (1793): Lekarz dla Włoscian, Czyli Rada Dla Pospolstwa W chorobach i dolegliwościach naszemu Kraiowi właściwych, albo po większey części przyswojonych. Każdemu naszego Kraiu Mieszkańcowi do wiadomości potrzebna. Kalisz. Google Scholar
Piątkowski W. (2001): Socjologia choroby. Analiza wybranych koncepcji badawczych. [W:] Choroba jako zjawisko społeczne. Studia z dziejów kultury medycznej. T. 4. Red. B. Płonka-Syroka. Wrocław, s. 11–17. Google Scholar
Piotrowski T. (1994): Z zagadnień leksykografii. Warszawa. Google Scholar
Płonka-Syroka B. (2001): Wstęp. [W:] Choroba jako zjawisko społeczne. Studia z dziejów kultury medycznej. T. 4. Red. B. Płonka-Syroka. Wrocław, s. 3–8. Google Scholar
Rosiński F. (2001): Stosunek Starego Testamentu do choroby. [W:] Choroba jako zjawisko społeczne. Studia z dziejów kultury medycznej. T. 4. Red. B. Płonka-Syroka. Wrocław, s. 29–42. Google Scholar
Skorupka S. (1996): Słownik frazeologiczny. T. I–II. Warszawa. Google Scholar
Słownik języka polskiego. Red. W. Doroszewski (1958–1969). T. I–XI. Warszawa. Online: https://doroszewski.pwn.pl Google Scholar
Słownik lekarski polski (1905). Oprac. z polecenia Towarzystwa Lekarsk. Krakowskiego Profesorowie Uniwersytetu Jagiellońskiego, Doktorowie: T. Borowicz, S. Ciechanowski, S. Domański, L. Kryński przy współudziale Tow. Lek. Warszaw., Wydziału Lek. Tow. Przyj. Nauk w Poznaniu, oraz wielu lekarzy i przyrodników polskich. Kraków. Google Scholar
Słownik terminologii lekarskiej polskiej (1881). Oprac. przez Komisyą terminologiczną Towarzystwa lekarskiego krakowskiego złożoną z Drów S. Janikowskiego i J. Oettingera Proff. w Wydziale lek. Uniw. Jag. i Dra A. Kremera przy współudziale Prezesa Akademii Umiejętności Prof. Dra J. Majera i wielu Lekarzy i Przyrodników polskich. Kraków. Online: https://www.sbc.org.pl/publication/37760. Google Scholar
Słowotwórstwo języka doby staropolskiej. Przegląd formacji rzeczownikowych. Red. K. Kleszczowa. (1996). Katowice. Google Scholar
Steczko I. (2002): Mietnica, kaduk, boża kaźń, czyli o nazwach epilepsji w XV i XVI wieku. „Annales Academiae Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica” I, s. 387–402. Google Scholar
Szumowski W. (1961): Historia medycyny. Warszawa. Google Scholar
Świtalska A., Braczkowska B. (2001): Wpływ choroby na życie i twórczość Ludwika van Beethovena. [W:] Choroba jako zjawisko społeczne. Studia z dziejów kultury medycznej. T. 4. Red. B. Płonka-Syroka. Wrocław, s. 105–109. Google Scholar
Treder J. (1989): Frazeologia kaszubska a wierzenia i zwyczaje (na tle porównawczym). Wejherowo. Google Scholar
Węglorz J. (2015): Zdrowie, choroba i lecznictwo w społeczeństwie Rzeczypospolitej XVI–XVIII wieku. Toruń. Google Scholar
Wieczorkiewicz A. (1725): Compendium Medicum Auctum To iest Krotkie Zebranie y opisanie Chorob, Ich rożności, przyczyn, znaków, sposobow do leczenia, Także rożnych sposobow robienia Wodek, Oleykow, Iulepow, Syropow, Konfitur, Maści, Plastrow &c. y rożych osobliwych rzeczy: Na Siedm Traktatow Rozdzielone / Y teraz świeżo przez tegoż Authora z errorow Typograficznych expurgowane, Z przydatkiem osobliwych Chorob tak męskich, iako y Białogłowskich, y Dziecinnych. Dla większey wygody ludzkiey Przedrukowane Roku Pańskiego 1725 w Drukarni Jasney Gory Częstochowskiey. Częstochowa. Google Scholar
Wielki słownik języka polskiego PAN. Red. P. Żmigrodzki (2007). Kraków. Online: http:// www.wsjp.pl Google Scholar
Wielki słownik medyczny. Red. T. Widłak-Piernikowa (1996). Warszawa. Google Scholar
Wieniawska A. (2009): Choroby układu oddechowego w polskich osiemnastowiecznych poradnikach medycznych. Diagnozowanie, przebieg i leczenie. [W:] Wśród córek Eskulapa. Szkice z dziejów medycyny i higieny Rzeczypospolitej XVI–XVII wieku. Red. A. Karpiński, Google Scholar
Warszawa, s. 233–278. Google Scholar
Woźniak E. (2011): Z warsztatu badacza semantyki historycznej – uwagi o metodzie i źródłach. [W:] Badania historycznojęzykowe. Stan, metodologia, perspektywy. Red. B. Dunaj i M. Rak. Kraków, s. 71–79. Google Scholar
Wydziałkowska P. (2018): Epidemie jako kategoria społeczna i prywatna w wybranych relacjach z podróży polskich podróżników. [W:] Acta Urobori – w kręgu epidemii II. Red. M. Dąsal. Wrocław, s. 123–133. Google Scholar
Wydziałkowska P. (2019): Choroby epidemiczne wśród Radziwiłłów w XVIII wieku. Egzemplifikacja zagadnienia na podstawie źródeł ego-dokumentalnych – wstęp do badań. [W:] Acta Urobori – w kręgu epidemii II. Red. M. Dąsal. Wrocław, s. 49–64. Google Scholar
Zieliński K.W. (2019): Słownik pochodzenia nazw i określeń medycznych. Antyczne i nowożytne dzieje chorób w ich nazwach ukryte. Opieką filologiczną w zakresie hellenistyki i indoeuropeistyki objęła H. Zalewska-Jura. Bielsko-Biała. Google Scholar
http://www.wsjp.pl Google Scholar
http://sjp.pwn.pl Google Scholar
http://doroszewski.pwn.pl Google Scholar
http://www.reformowani.info/cierpienie-ku-dobremu/ Google Scholar
https://www.umcs.pl/pl/szukaj-redirect,51763.html Google Scholar
https://www.sbc.org.pl/publication/37760 Google Scholar
https://www.medonet.pl/choroby-od-a-do-z/najczestsze-objawy-chorobowe,wydzielina-zucha, Google Scholar
artykul,1577467.html/ Google Scholar
https://www.medonet.pl/zdrowie/zdrowie-dla-kazdego,nadmierna-potliwosc-stop,artykul, Google Scholar
html/ Google Scholar
Zmijewski Józef (1888): Metoda leczenia srodkami dotąd nieużywanymi najtrudniejsze cierpienia usuwająca, Na wielu osobach sprawdzona jako nieomylna. Z dołączeniem wykazu osób uleczonych w szpitalach jako za nieuleczalnych uznanych na dowód i poparcie Google Scholar
Metody. Rękopis znajduje się w prywatnych zbiorach rodziny Bednarczuków – znanych i cenionych działaczy regionalnych z Przasnysza. Od Mariusza Bednarczuka otrzymałam kserokopię tego zabytku. Google Scholar
Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.