Higiena jamy ustnej u Celtiberów w świetle źródeł literackich i językoznawstwa historyczno-porównawczego
Elwira Kaczyńska
Uniwersytet Łódzkihttps://orcid.org/0000-0002-4545-1927
Krzysztof Tomasz Witczak
Uniwersytet Łódzkihttps://orcid.org/0000-0001-8895-974X
Abstract
Greccy i łacińscy autorzy (np. Diodor Sycylijski, Strabon, Katullus, Apulejusz) zgodnie informują, że Celtiberowie, Kantabrowie i ich najbliżsi sąsiedzi używali uryny do mycia zębów, jamy ustnej i całego ciała. Uzupełnieniem tej antycznej konstatacji są dane leksykalne języków celtyckich. Staroiryjski wyraz mún ‘mocz’ (< pcelt. *mūnos) został utworzony za pomocą sufiksu *-no- od rdzenia pie. *meH- : *muH- ‘myć’ (por. psł. *myti ‘myć’), co oznacza, że goidelscy Celtowie uznawali urynę za środek do mycia. W słownictwie brytońskich Celtów funkcjonują inne apelatywy: wal. troeth ‘ług, mocz, kąpiel’, trwnc ‘mocz, ług’, bret. troaz ‘mocz’, motywowane przez formy werbalne oznaczające czynność kąpieli lub mycia, por. stir. fo-thrucid ‘kąpie’, lit. trenkù, triñkti ‘myć włosy, myć owoce’ (< pie. *trek-, *trenk-). Jak dokumentuje materiał językowy, uryna była uważana za środek do mycia lub kąpieli w świecie dawnych Celtów. Dokładnym odpowiednikiem strukturalnym prasłowiańskiego wyrazu *mydlo ‘mydło’ jest wedyjski termin mū́tram ‘mocz, uryna (zwierzęca)’. Oba te słowa, podobnie jak stir. mún ‘mocz’, są derywatami utworzonymi od indoeuropejskiego rdzenia werbalnego *muH- ‘myć’. Można zatem mniemać, że mocz był stosowany jako środek do mycia nie tylko u Celtów, ale także u Indoirańczyków.
Schlagworte:
Celtiberowie, etymologia, kultura indoeuropejska, iteratura grecko-rzymska, medycyna antyczna, mycie, słownictwo celtyckie, urynaLiteraturhinweise
Bednarczuk L. (red.) (1986): Języki indoeuropejskie. T. I. Warszawa. Google Scholar
Blänsdorf J. (1995): Fragmenta poetarum Latinorum epicorum et lyricorum praeter Ennium et Lucilium. Stutgardiae et Lipsiae. Google Scholar
Boryś W. (2005): Słownik etymologiczny języka polskiego. Kraków. Google Scholar
Buck C.D. (1949): A Dictionary of Selected Synonyms in the Principal Indo-European Language. A Contribution to the History of Ideas. Chicago. Google Scholar
Boyce M. (1991): Pādyāb and nērang: Two Pahlavi Terms Further Considered. „Bulletin of the School of Oriental and African Studies“ LIV, nr 2, s. 281–291.
Crossref
Google Scholar
Choksy J.K. (1989): Purity and Pollution in Zoroastrianism. Austin. Google Scholar
Deshayes A. (2003): Dictionnaire étymologique du breton. Douarnenez. Google Scholar
Edel’man D.I. (2015): Ètimologičeskij slovar´ iranskih âzykov. T. V. Moskva. Google Scholar
Ellis R. (2010): A Commentary on Catullus. London–Oxford.
Crossref
Google Scholar
Ernout A., Meillet A. (2001): Dictionnaire étymologique de la langue latine. Paris. Google Scholar
Flattery D.S., Schwartz M. (1989): Haoma and Harmaline. The Botanical Identity of the Indo-Iranian Sacred Hallucinogen “Soma” and its Legacy in Religion, Language, and Middle Eastern Folklore. Berkeley–Los Angeles–London. Google Scholar
Frisk H. (1962): Griechisches etymologisches Wörterbuch. T. II. Heidelberg. Google Scholar
Geiger W. (1938): A Grammar of the Sinhalese Language. Colombo. Google Scholar
Geissberger M. (2010): Introduction to Concepts of Esthetic Dentistry. [W:] Esthetic Dentistry in Clinical Practice. Red. M. Geissberger. San Francisco, s. 3–8. Google Scholar
Gesztoft H. (1990): De Hispania antiqua (okres rzymski). Warszawa. Google Scholar
Godwin J. (2009): Catullus. The Shorter Poems. Oxford.
Crossref
Google Scholar
Hurschmann R. (1999): Körperpflege und Hygiene. [W:] Der neue Pauly: Enzyklopädie der Antike. Red. H. Cancik, H. Schneider. T. VII. Stuttgart, s. 627–629. Google Scholar
Kluge F., Seebold E. (1999): Etymologisches Wörterbuch der deutschen Sprache. 23. Auflage. Berlin–New York. Google Scholar
Králik Ľ. (2015): Stručný etymologický slovník slovenčiny. Bratislava. Google Scholar
Krostenko B.A. (2001): Arbitria Urbanitatis: Language, Style, and Characterization in Catullus cc. 39 and 37. „Classical Antiquity“ XX, nr 2, s. 239–272.
Crossref
Google Scholar
Lee A.G. (1991): The Poems of Catullus. Oxford. Google Scholar
Leskien A. (1884): Der Ablaut der Wurzelsilben im Litauischen. Leipzig. Google Scholar
Leumann M. (1977): Lateinische Laut- und Formenlehre. München. Google Scholar
Mann S.E. (1984–1987): An Indo-European Comparative Dictionary. Hamburg. Google Scholar
Mańczak W. (2017): Polski słownik etymologiczny. Kraków. Google Scholar
Marstander C. (1910): Hibernica. „Zeitschrift für celtische Philologie“ VII, s. 357–418.
Crossref
Google Scholar
Matasović R. (2009): Etymological Dictionary of Proto-Celtic. Leiden–Boston. Google Scholar
Matasović R. (2014): Slavic Nominal Word-Formation. Proto-Indo-European Origins and Historical Development. Heidelberg. Google Scholar
Mayrhofer M. (1963): Kurzgefaßtes etymologisches Wörterbuch des Altindischen. T. II. Heidelberg. Google Scholar
Mayrhofer M. (1996): Etymologisches Wörterbuch des Altindoarischen. T. II. Heidelberg. Google Scholar
Monier-Williams M. (1999): A Sanskrit-English Dictionary. Delhi. Google Scholar
Morgenstierne G. (1973): Die Stellung der Kafirsprachen. [W:] tegoż: Indo-Dardica. Wiesbaden, s. 327–343. Google Scholar
Morgenstierne G. (2003): A New Etymological Vocabulary of Pashto. Wiesbaden. Google Scholar
Musialska I. (2018): Diodorus Siculus De Insulis (Bibliotheca Historica V) / Diodor Sycylijski O wyspach (Biblioteka historyczna V). Red. S. Dworacki. Tłum. I. Musialska. Komentarz Google Scholar
L. Mrozewicz. Poznań. Google Scholar
O’Bryhim S. (2018): Egnatius as dux gregis (Catullus 37 and 39). „Classical Philology“ CXIII, s. 352–360.
Crossref
Google Scholar
Olsen B.A. (1988): The Proto-Indo-European Instrument Noun Suffix *-tlom and its Variants. Copenhagen. Google Scholar
Pedersen H. (1909): Vergleichende Grammatik der keltischen Sprachen. T. I. Göttingen. Google Scholar
Perdigão J. (red.) (2016): Tooth Whitening: An Evidence-Based Perspective. Cham.
Crossref
Google Scholar
Pokorny J. (1959): Indogermanisches etymologisches Wörterbuch. Bern–München. Google Scholar
Richardson J. (1861): The Polar Regions. Edinburgh. Google Scholar
Sadovski V. (2017): The Lexicon of Iranian. [W:] Handbook of Comparative and Historical Indo-European Linguistics. Red. J. Klein, B. Joseph, M. Fritz. Berlin–Boston.
Crossref
Google Scholar
Sampson J. (1926). The Dialect of the Gypsies of Wales. Oxford. Google Scholar
Sękowski J. (1975): Apulejusz: Apologia czyli w obronie własnej księga o magii. Warszawa. Google Scholar
Skalmowski W. (1986): Języki dardyjskie. [W:] Języki indoeuropejskie. Red. L. Bednarczuk. T. I. Warszawa, s. 217–244. Google Scholar
Sławski F. (2011): Słowotwórstwo, słownictwo i etymologia słowiańska. Kraków. Google Scholar
Smoczyński W. (2007): Słownik etymologiczny języka litewskiego. Wilno. Google Scholar
Smoczyński W. (2018): Lithuanian Etymological Dictionary. T. I–V. Berlin. Google Scholar
Świderkówna A. (2005): Katullus. Poezje. Tłum. A. Świderkówna. Wrocław. Google Scholar
Turner R.L. (1966): A Comparative Dictionary of the Indo-Aryan Languages. London. Google Scholar
Uhlenbeck C.C. (1909): Etymologica. „Indogermanische Forschungen” XXV, s. 143–146. Google Scholar
Vendryes J. (1959). Lexique étymologique de l’irlandais ancien. T. II. Dublin–Paris. Google Scholar
Walde A., Hofmann J.B. (1938): Lateinisches etymologisches Wörterbuch. T. I. Heidelberg. Google Scholar
Walde A., Pokorny J. (1926): Vergleichendes Wörterbuch der indogermanischen Sprachen. T. I. Berlin–Leipzig. Google Scholar