Some words of thieves jargon from the 16th century (gloss to the articles of Witold Maisl [1956] and Bogdan Walczak [1993])

Jarosław Pacuła

Uniwersytet Śląski w Katowicach
https://orcid.org/0000-0002-9972-7925


Abstract

This text concerns the history of the Polish thief sociolect. The article is a commentary
on two texts: the text of Witold Maisl (a historian of law), who in 1956 in “Język Polski”
shared with the linguistic community discovered in the Poznań archives a small collection
of Old Polish vocabulary, and the article is a commentary on the study of Bogdan Walczak
(linguist), who in 1993 in the “Kronika Miasta Poznania” commented on the material
presented by Maisl. Linguistic remarks leave one unsatisfied and the comment needs to
be corrected and supplemented. This article provides an in-depth historical-language
analysis of words from a 16th-century court document. The author presents in it the real
sources of some old terms along with the probable provenance of some lexemes. There are
hypotheses in the article, so this text can be an excuse for further linguistic discussion.


Keywords:

history of thieves’ jargon, 16th century, lexis, etymology, semantic


[s.n.] (1895): Vollständig jüdisch-deutsches und deutsch-jüdisches Wörterbuch, enthaltend eine hinreichende Erklärung aller in dieser Sprache vorkommenden Worte. Hamburg.   Google Scholar

Altbauer M. (1955): Pol. „robić machlojki”. „Język Polski” XXX, 3, s. 125–128.   Google Scholar

Althaus H.P. (1963): Jüdisch-hessische Sprachbeziehungen. „Zeitschrift für Mundartforschung” 30, 2, s. 104–156.   Google Scholar

Bańko M. (2008): Współczesny polski onomatopeikon. Ikoniczność w języku. Warszawa.   Google Scholar

Borejszo M. (1990): Nazwy ubiorów w języku polskim do roku 1600. Poznań.   Google Scholar

Brzezina M. (1986): Polszczyzna Żydów. Warszawa–Kraków.   Google Scholar

Decyk W. (2003): „Masovita” jako źródło poznania gwary mazowieckiej. „Prace Filologiczne” 48, s. 81–90.   Google Scholar

Fengler H., Girou G., Unger V. (1993): Slovarʹ numizmata. Moskva.   Google Scholar

Geller E. (1994): Jidysz – język Żydów polskich. Warszawa.   Google Scholar

Geremek B. (1980): O językach tajemnych. „Teksty” 2 (50), s. 13–36.   Google Scholar

Girtler R. (2010): Rotwelsch. Die alte Sprache der Gauner, Dirnen und Vagabunden. 2. Wien.
Crossref   Google Scholar

Gumowski M. (1912): Moneta złota w Polsce średniowiecznej. Kraków.   Google Scholar

Günther L. (1909): Beiträge zur Systematik und Psychologie des Rotwelsch und der ihm verwandten deutschen Geheimsprachen. „Archiv für Kriminal-Anthropologie und Kriminalistik” XXXIII, s. 236–278.   Google Scholar

Guldon Z. (1998): Osadnictwo żydowskie i liczebność ludności żydowskiej na ziemiach Rzeczypospolitej w okresie przedrozbiorowym. „Czasy Nowożytne” 4, s. 23–36.   Google Scholar

Hoppe S. (1981): Słownik języka łowieckiego. Warszawa.   Google Scholar

Horn M. (1982): Ludność żydowska w Polsce do końca XVIII wieku. [W:] Żydzi polscy. Dzieje i kultura. Opr. M. Fuks, Z. Hoffman, M. Horn, J. Tomaszewski. Warszawa, s. 9–19.   Google Scholar

Janowska A., Pastuchowa M. (1996): Formant -nie. [W:] Słowotwórstwo języka doby staropolskiej. Przegląd formacji rzeczownikowych. Red. K. Kleszczowa. Katowice, s. 197–224.   Google Scholar

Jurkowski J. (1949): Tragedia o polskim Scylurusie i trzech synach koronnych ojczyzny polskiej. Opr. S. Pigoń. Kraków.   Google Scholar

Kaczor D. (2005): Labor infamus – labor utilis. Funkcje kata w systemie utrzymywania czystości w wielkich miastach Prus Królewskich XVI–XVIII wieku. „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 53, 3/4, s. 361–376.   Google Scholar

Kamler M. (1991): Świat przestępczy w Polsce XVI i XVII stulecia. Warszawa.   Google Scholar

Kamler M. (2010): Złoczyńcy. Przestępczość w Koronie w drugiej połowie XVI i pierwszej połowie XVII wieku (w świetle ksiąg sądowych miejskich). Warszawa.   Google Scholar

Karłowicz J. (1906): Słownik gwar polskich. T. 4. Kraków.   Google Scholar

Kleszczowa K. (1996a): Formanty z elementem -c. [W:] Słowotwórstwo języka doby staropolskiej.   Google Scholar

Przegląd formacji rzeczownikowych. Red. K. Kleszczowa. Katowice, s. 34–66.   Google Scholar

Kleszczowa K. (1996b): Formanty z elementem -ch- (Formanty -ch, -uch-, Formanty rzadkie i jednostkowe). [W:] Słowotwórstwo języka doby staropolskiej. Przegląd formacji rzeczownikowych. Red. K. Kleszczowa. Katowice, s. 66–68.   Google Scholar

Kleszczowa K. (2003): Staropolskie derywaty przymiotnikowe i ich perspektywiczna ewolucja. Katowice.   Google Scholar

Kładoczny P. (2015): Świat percepcji słuchowej w derywatach oddźwiękowych. [W:] „Język a Kultura”. T. 25: Struktura słowa a interpretacja świata. Red. M. Misiak, J. Kamieniecki. Wrocław, s. 151–168.   Google Scholar

Kozłowski W. (1822): Pierwsze początki terminologij łowieckiey. Warszawa.   Google Scholar

Kracik J., Rożek M. (2010): Hultaje, złoczyńcy, wszetecznice w dawnym Krakowie. Kraków.   Google Scholar

Maisel W. (1956): Poznański słowniczek żargonu złodziejskiego z XVI wieku. „Język Polski” XXXVI, 1, s. 74–75.   Google Scholar

Małocha A. (1994): Żydowskie zapożyczenia leksykalne w socjolekcie przestępczym. [W:] „Język a Kultura”. T. 10: Język subkultur. Red. J. Anusiewicz, B. Siciński. Wrocław, s. 135–170.   Google Scholar

Pacuła J. (2019): O kilku judaikach w polskim socjolekcie przestępczym. „Linguistica Copernicana” 16, s. 367–368.
Crossref   Google Scholar

Pacuła J. (2020a): Kilka uwag o polskim socjolekcie przestępczym z okresu XVIII w. (glosa do informacji z „Gazety Warszawskiej” z 1778 r.). „Forum Filologiczne Ateneum” 1 (8), s. 163–180.
Crossref   Google Scholar

Pacuła J. (2020b): Leksyka dotycząca „najstarszego zawodu świata” w polskim socjolekcie przestępczym z XIX- i początku XX wieku. „Acta Universitatis Wratislavienis. Studia Linguistica” XXXIX, s. 127–150.
Crossref   Google Scholar

Pacuła J. (2020c): Nie tylko „klawisz”, nie tylko „ment” – z historii kilku socjolektalnych nazw policjantów i funkcjonariuszy więziennych. „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” XXVII, 1, s. 129–147.
Crossref   Google Scholar

Priluc’kij V. Ì. (2013): Červonec’. [W:] Enciklopedìâ ìstorìï Ukraïni. T. 10: T–Â. Red. V. A. Smolìj. Kiev, s. 493.   Google Scholar

Rak M. (2015): „Kumasz po lembersku”? O socjolekcie przestępczym polszczyzny przedwojennego Lwowa. [W:] „Dìalektologìčnì studìï”. T. 10: Tradicìï ì novatorstvo. Red. P. Gricenko, N. Hobzej. L’vìv, s. 430–438.   Google Scholar

Rak M. (2016): Kilka uwag o socjolekcie przestępczym polszczyzny przedwojennego Lwowa. „Socjolingwistyka” 30, s. 133–145.
Crossref   Google Scholar

Shuprin Y. (2020): The History and Meaning of Hamantaschen, <„Chabad.org”>, dostęp: 12.04.2020.   Google Scholar

Stępniak K. (1972): Z historii polskiej gwary złodziejskiej. „Prace Filologiczne” XXIII, s. 263–279.   Google Scholar

Ułaszyn H. (1951): Język złodziejski. Łódź.   Google Scholar

Walczak B. (1993): Najstarszy polski słowniczek gwary złodziejskiej. „Kronika Miasta Poznania” 61, 1/2, s. 60–64.   Google Scholar

Wrzesiński S. (2006): Krwawa profesja. Rzecz o katach i ich ofiarach. Kraków.   Google Scholar

Zvarič V. V. (1976): Numizmatičeskij slovar’. L’vov.   Google Scholar

Żebrowski R. (2003): Hamantasze. [W:] Polski słownik judaistyczny. Dzieje, kultura, religia, ludzie. T. 2. Opr. Z. Borzymińska, R. Żebrowski. Warszawa, s. 553–554.   Google Scholar


Published
2021-03-31

Cited by

Pacuła, J. (2021). Some words of thieves jargon from the 16th century (gloss to the articles of Witold Maisl [1956] and Bogdan Walczak [1993]). Prace Językoznawcze, 23(1), 5–18. https://doi.org/10.31648/pj.6324

Jarosław Pacuła 
Uniwersytet Śląski w Katowicach
https://orcid.org/0000-0002-9972-7925