Garść słów z XVI-wiecznego języka złoczyńców (glosa do artykułów Witolda Maisla [1956 r.] i Bogdana Walczaka [1993 r.])

Jarosław Pacuła

Uniwersytet Śląski w Katowicach
https://orcid.org/0000-0002-9972-7925


Abstrakt

Artykuł dotyczy historii polskiego socjolektu złodziejskiego. Stanowi glosę do dwóch tekstów:
Witolda Maisla (historyka prawa), który w 1956 r. na łamach „Języka Polskiego”
podzielił się ze środowiskiem językoznawców odkrytym wśród archiwaliów poznańskich
niewielkim zbiorkiem słownictwa z XVI w., a także Bogdana Walczaka (lingwisty), który
w 1993 r. w „Kronice Miejskiej Poznania” skomentował materiał przedstawiony przez Maisla.
Uwagi językoznawcy pozostawiają jednak pewien niedosyt, część z nich jest polemiczna,
część wydaje się niepełna, uzupełnienia wymagają także luki związane z pominięciem
przez Walczaka niektórych określeń złodziejskich. Autor niniejszego tekstu przestawił
pewne i potencjalne źródła dawnych określeń. Artykuł zawiera hipotezy o różnym stopniu
prawdopodobieństwa, może więc stanowić pretekst do dalszej dyskusji językoznawczej.


Słowa kluczowe:

historia socjolektu złodziei, leksyka, XVI w., etymologia, semantyka


[s.n.] (1895): Vollständig jüdisch-deutsches und deutsch-jüdisches Wörterbuch, enthaltend eine hinreichende Erklärung aller in dieser Sprache vorkommenden Worte. Hamburg.   Google Scholar

Altbauer M. (1955): Pol. „robić machlojki”. „Język Polski” XXX, 3, s. 125–128.   Google Scholar

Althaus H.P. (1963): Jüdisch-hessische Sprachbeziehungen. „Zeitschrift für Mundartforschung” 30, 2, s. 104–156.   Google Scholar

Bańko M. (2008): Współczesny polski onomatopeikon. Ikoniczność w języku. Warszawa.   Google Scholar

Borejszo M. (1990): Nazwy ubiorów w języku polskim do roku 1600. Poznań.   Google Scholar

Brzezina M. (1986): Polszczyzna Żydów. Warszawa–Kraków.   Google Scholar

Decyk W. (2003): „Masovita” jako źródło poznania gwary mazowieckiej. „Prace Filologiczne” 48, s. 81–90.   Google Scholar

Fengler H., Girou G., Unger V. (1993): Slovarʹ numizmata. Moskva.   Google Scholar

Geller E. (1994): Jidysz – język Żydów polskich. Warszawa.   Google Scholar

Geremek B. (1980): O językach tajemnych. „Teksty” 2 (50), s. 13–36.   Google Scholar

Girtler R. (2010): Rotwelsch. Die alte Sprache der Gauner, Dirnen und Vagabunden. 2. Wien.
Crossref   Google Scholar

Gumowski M. (1912): Moneta złota w Polsce średniowiecznej. Kraków.   Google Scholar

Günther L. (1909): Beiträge zur Systematik und Psychologie des Rotwelsch und der ihm verwandten deutschen Geheimsprachen. „Archiv für Kriminal-Anthropologie und Kriminalistik” XXXIII, s. 236–278.   Google Scholar

Guldon Z. (1998): Osadnictwo żydowskie i liczebność ludności żydowskiej na ziemiach Rzeczypospolitej w okresie przedrozbiorowym. „Czasy Nowożytne” 4, s. 23–36.   Google Scholar

Hoppe S. (1981): Słownik języka łowieckiego. Warszawa.   Google Scholar

Horn M. (1982): Ludność żydowska w Polsce do końca XVIII wieku. [W:] Żydzi polscy. Dzieje i kultura. Opr. M. Fuks, Z. Hoffman, M. Horn, J. Tomaszewski. Warszawa, s. 9–19.   Google Scholar

Janowska A., Pastuchowa M. (1996): Formant -nie. [W:] Słowotwórstwo języka doby staropolskiej. Przegląd formacji rzeczownikowych. Red. K. Kleszczowa. Katowice, s. 197–224.   Google Scholar

Jurkowski J. (1949): Tragedia o polskim Scylurusie i trzech synach koronnych ojczyzny polskiej. Opr. S. Pigoń. Kraków.   Google Scholar

Kaczor D. (2005): Labor infamus – labor utilis. Funkcje kata w systemie utrzymywania czystości w wielkich miastach Prus Królewskich XVI–XVIII wieku. „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 53, 3/4, s. 361–376.   Google Scholar

Kamler M. (1991): Świat przestępczy w Polsce XVI i XVII stulecia. Warszawa.   Google Scholar

Kamler M. (2010): Złoczyńcy. Przestępczość w Koronie w drugiej połowie XVI i pierwszej połowie XVII wieku (w świetle ksiąg sądowych miejskich). Warszawa.   Google Scholar

Karłowicz J. (1906): Słownik gwar polskich. T. 4. Kraków.   Google Scholar

Kleszczowa K. (1996a): Formanty z elementem -c. [W:] Słowotwórstwo języka doby staropolskiej.   Google Scholar

Przegląd formacji rzeczownikowych. Red. K. Kleszczowa. Katowice, s. 34–66.   Google Scholar

Kleszczowa K. (1996b): Formanty z elementem -ch- (Formanty -ch, -uch-, Formanty rzadkie i jednostkowe). [W:] Słowotwórstwo języka doby staropolskiej. Przegląd formacji rzeczownikowych. Red. K. Kleszczowa. Katowice, s. 66–68.   Google Scholar

Kleszczowa K. (2003): Staropolskie derywaty przymiotnikowe i ich perspektywiczna ewolucja. Katowice.   Google Scholar

Kładoczny P. (2015): Świat percepcji słuchowej w derywatach oddźwiękowych. [W:] „Język a Kultura”. T. 25: Struktura słowa a interpretacja świata. Red. M. Misiak, J. Kamieniecki. Wrocław, s. 151–168.   Google Scholar

Kozłowski W. (1822): Pierwsze początki terminologij łowieckiey. Warszawa.   Google Scholar

Kracik J., Rożek M. (2010): Hultaje, złoczyńcy, wszetecznice w dawnym Krakowie. Kraków.   Google Scholar

Maisel W. (1956): Poznański słowniczek żargonu złodziejskiego z XVI wieku. „Język Polski” XXXVI, 1, s. 74–75.   Google Scholar

Małocha A. (1994): Żydowskie zapożyczenia leksykalne w socjolekcie przestępczym. [W:] „Język a Kultura”. T. 10: Język subkultur. Red. J. Anusiewicz, B. Siciński. Wrocław, s. 135–170.   Google Scholar

Pacuła J. (2019): O kilku judaikach w polskim socjolekcie przestępczym. „Linguistica Copernicana” 16, s. 367–368.
Crossref   Google Scholar

Pacuła J. (2020a): Kilka uwag o polskim socjolekcie przestępczym z okresu XVIII w. (glosa do informacji z „Gazety Warszawskiej” z 1778 r.). „Forum Filologiczne Ateneum” 1 (8), s. 163–180.
Crossref   Google Scholar

Pacuła J. (2020b): Leksyka dotycząca „najstarszego zawodu świata” w polskim socjolekcie przestępczym z XIX- i początku XX wieku. „Acta Universitatis Wratislavienis. Studia Linguistica” XXXIX, s. 127–150.
Crossref   Google Scholar

Pacuła J. (2020c): Nie tylko „klawisz”, nie tylko „ment” – z historii kilku socjolektalnych nazw policjantów i funkcjonariuszy więziennych. „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” XXVII, 1, s. 129–147.
Crossref   Google Scholar

Priluc’kij V. Ì. (2013): Červonec’. [W:] Enciklopedìâ ìstorìï Ukraïni. T. 10: T–Â. Red. V. A. Smolìj. Kiev, s. 493.   Google Scholar

Rak M. (2015): „Kumasz po lembersku”? O socjolekcie przestępczym polszczyzny przedwojennego Lwowa. [W:] „Dìalektologìčnì studìï”. T. 10: Tradicìï ì novatorstvo. Red. P. Gricenko, N. Hobzej. L’vìv, s. 430–438.   Google Scholar

Rak M. (2016): Kilka uwag o socjolekcie przestępczym polszczyzny przedwojennego Lwowa. „Socjolingwistyka” 30, s. 133–145.
Crossref   Google Scholar

Shuprin Y. (2020): The History and Meaning of Hamantaschen, <„Chabad.org”>, dostęp: 12.04.2020.   Google Scholar

Stępniak K. (1972): Z historii polskiej gwary złodziejskiej. „Prace Filologiczne” XXIII, s. 263–279.   Google Scholar

Ułaszyn H. (1951): Język złodziejski. Łódź.   Google Scholar

Walczak B. (1993): Najstarszy polski słowniczek gwary złodziejskiej. „Kronika Miasta Poznania” 61, 1/2, s. 60–64.   Google Scholar

Wrzesiński S. (2006): Krwawa profesja. Rzecz o katach i ich ofiarach. Kraków.   Google Scholar

Zvarič V. V. (1976): Numizmatičeskij slovar’. L’vov.   Google Scholar

Żebrowski R. (2003): Hamantasze. [W:] Polski słownik judaistyczny. Dzieje, kultura, religia, ludzie. T. 2. Opr. Z. Borzymińska, R. Żebrowski. Warszawa, s. 553–554.   Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2021-03-31

Cited By /
Share

Pacuła, J. (2021). Garść słów z XVI-wiecznego języka złoczyńców (glosa do artykułów Witolda Maisla [1956 r.] i Bogdana Walczaka [1993 r.]). Prace Językoznawcze, 23(1), 5–18. https://doi.org/10.31648/pj.6324

Jarosław Pacuła 
Uniwersytet Śląski w Katowicach
https://orcid.org/0000-0002-9972-7925