Między dokładnością a przybliżeniem. Wybrane wykładniki aproksymacji liczbowej w historii polszczyzny
Abstrakt
Wykładniki aproksymacji liczbowej stanowią ciekawą i różnorodną grupę w polszczyźnie, por. z 5 kilogramów, bez mała sto książek, prawie dwieście osób. Dotychczasowe badania tej grupy leksykalnej skupiają się przede wszystkim na współczesnym języku. Opracowań materiału historycznego jest znacznie mniej i coraz mocniej odczuwa się ich potrzebę. Autorka zatem podejmuje próbę diachronicznego opisu wybranych zagadnień, związanych z podłożem krystalizowania się znaczeń aproksymacji. W dziejach polszczyzny wśród różnorodnych możliwości wyrażania wskazanych wartości najistotniejsze są te, które bazują na znaczeniu przestrzennym: blisko – daleko (zob. współczesne blisko, około) oraz na treściach związanych z ilością (bez mała, niemal). Jak jednak wykazują badania, podstawą mogą być również sensy wskazujące na dokładność liczbową. Autorka zwraca uwagę na trzy jednostki leksykalne, trzy wykładniki aproksymacji: z (np. z dziesięć łyżek), jako (np. jako sześć grzywien), prawie (prawie sto osób), które takie właśnie miały pierwotnie znaczenie. Przejście znaczeń od ‘tyle ile, dokładnie tyle ile’ do przybliżenia liczbowego nie jest przypadkowe. Związane jest z zanikaniem pewnego archaicznego typu opisu kwantytatywnego, ale też wynika z własności relacji podobieństwa, na której opierają się analizowane sensy.
Słowa kluczowe:
wykładniki aproksymacji, historia języka polskiego, zmiana semantyczna, sądy kwantytywne, operator adnumeratywnyBibliografia
Bałabaniak D., Mitrenga B. (2015): Polskie intensyfikatory w ujęciu historycznym. Katowice. Google Scholar
Bogusławski A. (1966): Semantyczne pojęcie liczebnika i jego morfologia w języku rosyjskim. Wrocław. Google Scholar
Bogusławski A. (2010): ‘Więcej’ wśród aspektów prymitywu ‘wie, że’. „Linguistica Copernicana” 1(3), s. 23–79.
Crossref
Google Scholar
Chojak J. (2009): Zrozumieć jak. Studium składniowo-semantyczne. Warszawa. Google Scholar
Danielewiczowa M. (2007): Przymiotniki nie przymiotniki. (O pewnym niezwykłym typie wyrażeń w języku polskim). „Zbornik Matice srpske za slavistiku” 71–72, s. 223–235. Google Scholar
Danielewiczowa M. (2014): Opisać aby – uwagi na marginesie ujęcia w „Słowniku polszczyzny XVI wieku”. [W:] Wyrażenia funkcyjne w perspektywie synchronicznej i porównawczej. Red. K. Kleszczowa, A. Szczepanek. Warszawa, s. 181–194. Google Scholar
Doboszyńska-Markiewicz K. (2013): Operatory adnumeratywne w języku polskim. Dystrybucja i znaczenia. Warszawa. Google Scholar
Doboszyńska-Markiewicz K. (2020): Operatory adnumeratywne typu marny, dobry, bity – próba charakterystyki formalno-semantycznej. „Poradnik Językowy” 9, s. 59–74.
Crossref
Google Scholar
Doboszyńska-Markiewicz K. (2022): Ponad – około – gdzieś – dobry, czyli o proksymatorach na różnych piętrach nieprzedmiotowego poziomu języka. „Linguistica Copernicana” 19, s. 71–87.
Crossref
Google Scholar
Doroszewski W. (1937–8): Objaśnienia wyrazów i zwrotów. „Poradnik Językowy” 4, s. 49–50. Google Scholar
Duszkin M. (2010): Wykładniki przybliżoności adnumeratywnej w języku polskim i rosyjskim. Warszawa. Google Scholar
Frankowska M. (1996): Funkcje syntaktyczne leksemu „z” w historii języka polskiego. [W:] Językoznawstwo. Materiały z konferencji naukowej 14–15 marca 1995 r. Red. K. Kallas. Toruń, s. 79–96. Google Scholar
Grochowski M. (1997): Wyrażenia funkcyjne. Studium leksykograficzne. Kraków. Google Scholar
Grzeszczuk B. (1981): Z historii konstrukcji porównawczych z jako, jakoś itd. „Język Polski” LXI, z. 1–2, s. 42–53. Google Scholar
Grzeszczuk B. (1988): Konstrukcje porównawcze i ich rozwój w języku polskim. Rzeszów. Google Scholar
Jakubowicz M. (2010): Drogi słów na przestrzeni wieków. Zarys słownika motywacji semantycznych na materiale przymiotników słowiańskich odziedziczonych z prasłowiańszczyzny. Warszawa. Google Scholar
Janowska A. (2015): Kształtowanie się klasy polskich przyimków wtórnych. Katowice. Google Scholar
Kępińska A. (2015): Polskie operatory pytajne w perspektywie diachronicznej. Warszawa. Google Scholar
Kempf Z. (1978): Próba teorii przypadków. Cz. 1. Opole. Google Scholar
Kleszczowa K. (2010): Polskie określniki niepełnej zupełności. [W:] Symbolae grammaticae in honorem Boguslai Dunaj. Red. R. Przybylska, J. Kąś, K. Sikora. Kraków, s. 331–339. Google Scholar
Kleszczowa K. (2015): U źródeł polskich partykuł. Derywacja funkcjonalna, przemiany, zaniki. Katowice. Google Scholar
Krążyńska Z. (2012): Staropolskie konstrukcje z przyimkami. Cz. V. Poznań. Google Scholar
Mika T., Słoboda A. (2015): Wyrażenia funkcyjne w średniowiecznej polszczyźnie z perspektywy składniowej. Poznań. Google Scholar
Pastuch M. (2020): Polskie wyrażenia o funkcji dopowiedzeniowej – historia i współczesność. Katowice. Google Scholar
Pawelec R. (red.) (2015): Słownik zapomnianych wyrażeń funkcyjnych. Warszawa. Google Scholar
Sobotka P. (2018): Jednostka opisu języka dawnego. [W:] Historia języka w XXI wieku. Stan i perspektywy. Red. M. Pastuch, M. Siuciak. Katowice, s. 325–336. Google Scholar
Sobotka P. (2018): Powstawanie słowiańskich przysłówków w świetle danych etymologicznych i historycznoskładniowych (interpretacja funkcjonalna). „Z Polskich Studiów Slawistycznych”. Seria 13. T. 2, s. 315–324. Google Scholar
Sobotka P. (2023): Etymologia a gramatyka. Perspektywa funkcjonalna w rekonstrukcji dziejów słów. Warszawa. Google Scholar
Szumińska B. (1997): O znaczeniu i łączliwości wyrażeń prawie i niemal. „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Filologia Polska” 48, s. 61 71. Google Scholar
Szumińska B. (1998): Opozycja semantyczna jednostek leksykalnych prawie i niemal. „Polonica” 19, s. 93–101 Google Scholar
Wysoczański W. (2003): Porównania niegradacyjne. Klasyfikacja wykładników. „Studia Linguistica” XXII, s. 107–125. Google Scholar
