Między dokładnością a przybliżeniem. Wybrane wykładniki aproksymacji liczbowej w historii polszczyzny

Aleksandra Janowska

Uniwersytet Śląski w Katowicach
https://orcid.org/0000-0001-6597-8729


Аннотация

Wykładniki aproksymacji liczbowej stanowią ciekawą i różnorodną grupę w polszczyźnie, por. z 5 kilogramów, bez mała sto książek, prawie dwieście osób. Dotychczasowe badania tej grupy leksykalnej skupiają się przede wszystkim na współczesnym języku. Opracowań materiału historycznego jest znacznie mniej i coraz mocniej odczuwa się ich potrzebę. Autorka zatem podejmuje próbę diachronicznego opisu wybranych zagadnień, związanych z podłożem krystalizowania się znaczeń aproksymacji. W dziejach polszczyzny wśród różnorodnych możliwości wyrażania wskazanych wartości najistotniejsze są te, które bazują na znaczeniu przestrzennym: blisko – daleko (zob. współczesne blisko, około) oraz na treściach związanych z ilością (bez mała, niemal). Jak jednak wykazują badania, podstawą mogą być również sensy wskazujące na dokładność liczbową. Autorka zwraca uwagę na trzy jednostki leksykalne, trzy wykładniki aproksymacji: z (np. z dziesięć łyżek), jako (np. jako sześć grzywien), prawie (prawie sto osób), które takie właśnie miały pierwotnie znaczenie. Przejście znaczeń od ‘tyle ile, dokładnie tyle ile’ do przybliżenia liczbowego nie jest przypadkowe. Związane jest z zanikaniem pewnego archaicznego typu opisu kwantytatywnego, ale też wynika z własności relacji podobieństwa, na której opierają się analizowane sensy.


Ключевые слова:

wykładniki aproksymacji, historia języka polskiego, zmiana semantyczna, sądy kwantytywne, operator adnumeratywny


Bałabaniak D., Mitrenga B. (2015): Polskie intensyfikatory w ujęciu historycznym. Katowice.   Google Scholar

Bogusławski A. (1966): Semantyczne pojęcie liczebnika i jego morfologia w języku rosyjskim. Wrocław.   Google Scholar

Bogusławski A. (2010): ‘Więcej’ wśród aspektów prymitywu ‘wie, że’. „Linguistica Copernicana” 1(3), s. 23–79.
Crossref   Google Scholar

Chojak J. (2009): Zrozumieć jak. Studium składniowo-semantyczne. Warszawa.   Google Scholar

Danielewiczowa M. (2007): Przymiotniki nie przymiotniki. (O pewnym niezwykłym typie wyrażeń w języku polskim). „Zbornik Matice srpske za slavistiku” 71–72, s. 223–235.   Google Scholar

Danielewiczowa M. (2014): Opisać aby – uwagi na marginesie ujęcia w „Słowniku polszczyzny XVI wieku”. [W:] Wyrażenia funkcyjne w perspektywie synchronicznej i porównawczej. Red. K. Kleszczowa, A. Szczepanek. Warszawa, s. 181–194.   Google Scholar

Doboszyńska-Markiewicz K. (2013): Operatory adnumeratywne w języku polskim. Dystrybucja i znaczenia. Warszawa.   Google Scholar

Doboszyńska-Markiewicz K. (2020): Operatory adnumeratywne typu marny, dobry, bity – próba charakterystyki formalno-semantycznej. „Poradnik Językowy” 9, s. 59–74.
Crossref   Google Scholar

Doboszyńska-Markiewicz K. (2022): Ponad – około – gdzieś – dobry, czyli o proksymatorach na różnych piętrach nieprzedmiotowego poziomu języka. „Linguistica Copernicana” 19, s. 71–87.
Crossref   Google Scholar

Doroszewski W. (1937–8): Objaśnienia wyrazów i zwrotów. „Poradnik Językowy” 4, s. 49–50.   Google Scholar

Duszkin M. (2010): Wykładniki przybliżoności adnumeratywnej w języku polskim i rosyjskim. Warszawa.   Google Scholar

Frankowska M. (1996): Funkcje syntaktyczne leksemu „z” w historii języka polskiego. [W:] Językoznawstwo. Materiały z konferencji naukowej 14–15 marca 1995 r. Red. K. Kallas. Toruń, s. 79–96.   Google Scholar

Grochowski M. (1997): Wyrażenia funkcyjne. Studium leksykograficzne. Kraków.   Google Scholar

Grzeszczuk B. (1981): Z historii konstrukcji porównawczych z jako, jakoś itd. „Język Polski” LXI, z. 1–2, s. 42–53.   Google Scholar

Grzeszczuk B. (1988): Konstrukcje porównawcze i ich rozwój w języku polskim. Rzeszów.   Google Scholar

Jakubowicz M. (2010): Drogi słów na przestrzeni wieków. Zarys słownika motywacji semantycznych na materiale przymiotników słowiańskich odziedziczonych z prasłowiańszczyzny. Warszawa.   Google Scholar

Janowska A. (2015): Kształtowanie się klasy polskich przyimków wtórnych. Katowice.   Google Scholar

Kępińska A. (2015): Polskie operatory pytajne w perspektywie diachronicznej. Warszawa.   Google Scholar

Kempf Z. (1978): Próba teorii przypadków. Cz. 1. Opole.   Google Scholar

Kleszczowa K. (2010): Polskie określniki niepełnej zupełności. [W:] Symbolae grammaticae in honorem Boguslai Dunaj. Red. R. Przybylska, J. Kąś, K. Sikora. Kraków, s. 331–339.   Google Scholar

Kleszczowa K. (2015): U źródeł polskich partykuł. Derywacja funkcjonalna, przemiany, zaniki. Katowice.   Google Scholar

Krążyńska Z. (2012): Staropolskie konstrukcje z przyimkami. Cz. V. Poznań.   Google Scholar

Mika T., Słoboda A. (2015): Wyrażenia funkcyjne w średniowiecznej polszczyźnie z perspektywy składniowej. Poznań.   Google Scholar

Pastuch M. (2020): Polskie wyrażenia o funkcji dopowiedzeniowej – historia i współczesność. Katowice.   Google Scholar

Pawelec R. (red.) (2015): Słownik zapomnianych wyrażeń funkcyjnych. Warszawa.   Google Scholar

Sobotka P. (2018): Jednostka opisu języka dawnego. [W:] Historia języka w XXI wieku. Stan i perspektywy. Red. M. Pastuch, M. Siuciak. Katowice, s. 325–336.   Google Scholar

Sobotka P. (2018): Powstawanie słowiańskich przysłówków w świetle danych etymologicznych i historycznoskładniowych (interpretacja funkcjonalna). „Z Polskich Studiów Slawistycznych”. Seria 13. T. 2, s. 315–324.   Google Scholar

Sobotka P. (2023): Etymologia a gramatyka. Perspektywa funkcjonalna w rekonstrukcji dziejów słów. Warszawa.   Google Scholar

Szumińska B. (1997): O znaczeniu i łączliwości wyrażeń prawie i niemal. „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Filologia Polska” 48, s. 61 71.   Google Scholar

Szumińska B. (1998): Opozycja semantyczna jednostek leksykalnych prawie i niemal. „Polonica” 19, s. 93–101   Google Scholar

Wysoczański W. (2003): Porównania niegradacyjne. Klasyfikacja wykładników. „Studia Linguistica” XXII, s. 107–125.   Google Scholar


Опубликован
2024-09-30

##plugins.themes.libcom.cytowania##

Janowska, A. (2024). Między dokładnością a przybliżeniem. Wybrane wykładniki aproksymacji liczbowej w historii polszczyzny . Prace Językoznawcze, 26(3), 167–180. https://doi.org/10.31648/pj.10355

Aleksandra Janowska 
Uniwersytet Śląski w Katowicach
https://orcid.org/0000-0001-6597-8729