Opis w diagnozie logopedycznej oligofazji
Urszula Jęczeń
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lubliniehttps://orcid.org/0000-0002-4523-7322
Abstrakt
Artykuł dotyczy opisu mówionego w wykonaniu dorosłych mężczyzn z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu znacznym. W logopedycznej sytuacji diagnostycznej to właśnie teksty mówione są najczęściej przedmiotem analizy. Opis jest formą wypowiedzi trudniejszą niż opowiadanie, wymaga bowiem znacznego zaangażowania intelektualnego nadawcy. Poprzez odwołanie się do normatywnych cech opisu możemy z łatwością wskazać te deskrypcje, które nie realizują procedur świadczących o nabytej sprawności narracyjnej. Wyniki badań pokazują, że dorośli mężczyźni z niepełnosprawnością w stopniu znacznym nie opanowali struktury wypowiedzi i „interakcyjnej techniki jej realizacji” (Grabias 2021: 18). W przypadku zaburzenia mowy, jakim jest oligofazja, opanowanie tejże struktury jest z reguły ogromnym problemem i koresponduje z trudnościami natury poznawczej i językowej. Pomimo licznych ograniczeń, badani są w stanie współkonstruować dyskurs, chociaż powstała wypowiedź narracyjna nie spełnia wymogów opisu.
Słowa kluczowe:
opis, opis mówiony, niepełnosprawność intelektualna w stopniu znacznym, części składowe opisuBibliografia
Bałachowicz J. (1995): Konstruowanie tekstu uczniów klas II–IV na temat obrazka. [W:] Sprawności językowe dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim. Red. J. Bałachowicz, J. Paluszewski. Warszawa, s. 7–17. Google Scholar
Bokus B. (1985): O aktywności językowej małego dziecka i jej sytuacyjnych uwarunkowaniach. „Studia Pedagogiczne” 48, s. 39–56. Google Scholar
Bokus B. (1988): Konstruowanie tekstu narracyjnego jako wspólne osiągnięcie dyskursu dziecko – dorosły (studium nad twórczym użyciem języka przez dziecko w roli narratora). [W:] Twórczość dziecka w sytuacji zabawowo-zadaniowej. Red. G.W. Shugar, B. Bokus. Wrocław, s. 19–50. Google Scholar
Bokus B. (1991): Tworzenie opowiadań przez dzieci. O linii i polu narracji. Kielce. Google Scholar
Borkowska A. (1998): Analiza dyskursu narracyjnego u dzieci z dysleksją rozwojową. Lublin. Google Scholar
Ciszewska-Psujek U. (2020): Sprawność narracyjna mężczyzn uzależnionych od alkoholu. Nieopublikowana rozprawa doktorska napisana w Katedrze Logopedii i Językoznawstwa Stosowanego UMCS pod kierunkiem dr hab. Jolanty Panasiuk, prof. ucz. Google Scholar
Dereń E. (2005): Opis a opowiadanie: typowe słownictwo szkolnych form wypowiedzi. „Nauczyciel i Szkoła” nr 3–4(28–29), s. 145–159. Google Scholar
Dobrzańska T. (1992): Gatunki pierwotne i wtórne. (Czytając Bachtina). [W:] Typy tekstów. Red. T. Dobrzańska. Warszawa. Google Scholar
Domagała A. (2001): Kategorie generujące opis i ich realizacja u osób upośledzonych umysłowo. [W:] Zaburzenia mowy. T. 1. Red. S. Grabias. Lublin, s. 133–148. Google Scholar
Domagała A. (2015): Narracja i jej zaburzenia w otępieniu alzheimerowskim. Lublin. Google Scholar
Dudzik A. (2008): Struktura opowiadań tworzonych przez dzieci dwuipół- i trzyipółletnie w interakcji z dorosłym. „LingVaria” nr 1(5), s. 238–247. Google Scholar
Dzięcioł-Chlibiuk E. (2019): Realizacja struktury opisu na podstawie wypowiedzi ustnych i pisanych osób z uszkodzonym słuchem. „Logopedia Silesiana”. T. 8, s. 327–350.
Crossref
Google Scholar
Galilej C. (2017): Językowo-semantyczno-pragmatyczne wyznaczniki opisu, opowiadania i rozważania w XVII-wiecznych kolędach Jana Żabczyca. „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica” 51/1, s. 161–176, ,
Crossref
Google Scholar
dostęp: 15.01.2023. Google Scholar
Grabias S. (2021): Wypowiedź jako narzędzie w diagnozie i terapii logopedycznej. Dialog, Google Scholar
opowiadanie, opis. [W:] Narracja w diagnozie i terapii logopedycznej. Red. A. Maciejewska. Google Scholar
Siedlce, s. 13–29. Google Scholar
Grabias S., Kurkowski M., Woźniak T. (2002): Logopedyczny test przesiewowy dla dzieci w wieku szkolnym. Lublin. Google Scholar
Hamon Ph. (1972): Qu’est-ce qu’une description? „Poétique”, s. 465–485. Google Scholar
Hamon Ph. (1983): Czym jest opis? Przekład A. Kuryś, K. Rytel. „Pamiętnik Literacki” z. 1, s. 195–220. Google Scholar
Jęczeń U., Rękawek O. (2023): Ocena sprawności językowej, komunikacyjnej i grafomotorycznej na przykładzie opisu. Studium przypadku ucznia z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim. „Logopaedica Lodziensia” 7, s. 49–66,
Crossref
Google Scholar
07.04>, dostęp: 29.01. 2023. Google Scholar
Jęczeń U., Sroka M. (2023): Współtworzenie tekstu narracyjnego przez dziecko i osobę dorosłą w zespole Pradera-Williego i zespole Downa. Studia dwóch przypadków. „Logopedia” 52(2), s. 225–247. Google Scholar
Kaczorowska-Bray K. (2012): Zaburzenia komunikacji językowej w grupie osób z niepełnosprawnością intelektualną. [W:] Diagnoza i terapia logopedyczna osób z niepełnosprawnością intelektualną. Red. J. Błeszyński, K. Kaczorowska-Bray. Gdańsk, s. 36–64. Google Scholar
Kaczorowska-Bray K. (2017): Kompetencja i sprawność językowa dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu znacznym, umiarkowanym i lekkim. Gdańsk. Google Scholar
Kościelska M. (1995): Oblicza upośledzenia. Warszawa. Google Scholar
Kozłowska M. (2021): Narracja u dzieci i młodzieży z padaczką. Nieopublikowana rozprawa doktorska napisana w Katedrze Logopedii i Językoznawstwa Stosowanego UMCS pod kierunkiem dr. hab. Tomasza Woźniaka, prof. ucz. Google Scholar
Kozera-Wierzchoś M. (2015): Narracja w upośledzeniach umysłowych. Na podstawie zachowań językowych dzieci z zespołem Downa. Nieopublikowana rozprawa doktorska napisana w Zakładzie Logopedii i Językoznawstwa Stosownego UMCS pod kierunkiem prof. dr. hab. Stanisława Grabiasa. Google Scholar
Krauz M. (2001): Przeformułowanie tematu w tekście opisu. [W:] Stylistyka a pragmatyka. Red. B. Witosz. Katowice, s. 378–387. Google Scholar
Kryteria Diagnostyczne z DSM-V. Desk Reference. Wrocław 2015. Google Scholar
Krzemińska D. (2012): Język i dyskurs codzienny osób z niepełnosprawnością intelektualną. Gdańsk. Google Scholar
Maciejewska A. (red.) (2021): Narracja w diagnozie i terapii logopedycznej. Siedlce. Google Scholar
Michalik M. (2006): Diagnozowanie kompetencji lingwistycznej ucznia szkoły specjalnej. Kraków. Google Scholar
Mirecka U., Kowal E. (2018): Realizacja fonemowo-sylabowej struktury wyrazów w mowie dzieci z niepełnosprawnością intelektualną. „Logopedia” 47/1, s. 15 –38. Google Scholar
Nadolska H. (1995): Kompetencja narracyjna uczniów na różnym poziomie inteligencji: przejawy – uwarunkowania – tendencje rozwojowe. Białystok. Google Scholar
Nagajowa M. (1990): ABC metodyki nauczania języka polskiego dla początkujących nauczycieli. Warszawa. Google Scholar
Nartowska H. (1980): Opóźnienia i dysharmonie rozwoju dziecka. Warszawa. Google Scholar
Ostaszewska D. (1991): Organizacja tekstu a problem gromadzenia i scalania jego informacji. Katowice. Google Scholar
Piętkowa R. (1989): Funkcje wyrażeń werbalizujących kategorie przestrzenne (na materiale współczesnej poezji polskiej). Katowice. Google Scholar
Pluta-Wojciechowska D. (2011): Mowa dzieci z rozszczepem wargi i podniebienia. Kraków. Google Scholar
Rakowska A. (1997): Struktura słownictwa wypowiedzi mówionych dzieci lekko upośledzonych umysłowo (na materiale list frekwencyjnych). [W:] Sprawności językowe. Człowiek niepełnosprawny w społeczeństwie. Red. J. Ożdżyński, T. Rittel. Kraków, s. 355–363. Google Scholar
Rakowska A. (2003): Język, komunikacja, niepełnosprawność intelektualna. Wybrane zagadnienia. Kraków. Google Scholar
Shugar G.W. (1975): Konstruowanie tekstów w ramach epizodów werbalnych jako forma aktywności językowej dziecka we wczesnym okresie nabywania języka. „Psychologia Wychowawcza” z. 4, s. 465–485. Google Scholar
Shugar G.W. (1995): Dyskurs dziecięcy. Rozwój w ramach struktur społecznych. Warszawa. Google Scholar
Shugar G.W., Bokus B. (1988): Twórczość językowa dziecka w sytuacji zabawowo-zadaniowej. Wrocław. Google Scholar
Sierotwiński S. (1986): Słownik terminów literackich. Teoria i nauki pomocnicze literatury. Wrocław. Google Scholar
Skwarczyńska S. (1954): Wstęp do nauki o literaturze. Warszawa. Google Scholar
Sławiński J. (2000): Próby teoretycznoliterackie. Kraków. Google Scholar
Szpyra K. (2023): Kompetencja narracyjna u dorosłych osób z mózgowym porażeniem dziecięcym. Niepublikowana rozprawa doktorska napisana pod kierunkiem prof. dr hab. Danuty Pluty-Wojciechowskiej, Uniwersytet Śląski. Google Scholar
Tarkowski Z. (1999): Zaburzenia mowy dzieci upośledzonych umysłowo. [W:] Logopedia. Pytania i odpowiedzi. Podręcznik akademicki. Red. T. Gałkowski, G. Jastrzębowska. Opole, s. 489–495. Google Scholar
Trzebiński J. (2002): Narracja jako sposób rozumienia świata. Gdańsk. Google Scholar
Wątorek A. (2014): Kompetencja językowa uczniów z lekką niepełnosprawnością intelektualną. Kraków. Google Scholar
Wilkoń A. (2000): Spójność i struktura tekstu. Kraków. Google Scholar
Witosz B. (1996): „Anarchiczna” struktura opisu? [W:] Tekst i jego odmiany. Red. T. Dobrzańska. Warszawa, s. 19–30. Google Scholar
Witosz B. (1997): Opis w prozie narracyjnej na tle innych odmian deskrypcji. Zagadnienia struktury tekstu. Katowice. Google Scholar
Wolańska E., Wolański A. (2019): Formy podawcze narracji, opisu i argumentacji w ujęciu systemowo-funkcjonalnej analizy dyskursu. „Prace Językoznawcze” XXI/2, s. 211–225. DOI 10.31648/pj.3921, dostęp: 29.01.2023.
Crossref
Google Scholar
Woźniak T. (2005): Narracja w schizofrenii. Lublin. Google Scholar
Zalewski T. (1992): Opóźniony rozwój mowy. Warszawa. Google Scholar
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie
https://orcid.org/0000-0002-4523-7322