O subiektywizacji w procesie kształtowania się intensyfikatorów (na przykładzie ogromnie)
Magdalena Pastuch
Uniwersytet Śląski w KatowicachKinga Wąsińska
Uniwersytet Śląski w KatowicachBarbara Mitrenga
Uniwersytet Śląski w KatowicachAbstrakt
Celem podjętych badań jest przedstawienie subiektywizacji jako zjawiska inicjującego
przemiany, w wyniku których przysłówek ogromnie przekształcił się w intensyfikator.
Subiektywizacja rozumiana jest jako proces, w którym nadawca komunikatu, opisując
obiekty, cechy, czynności bądź procesy, sytuuje je na własnej skali wartości. Utrwalenie
się w strukturze semantycznej jednostki języka znaczenia, którego źródłem jest ocena
mówiącego, nazywane jest intersubiektywizacją. Materiał językowy poddany analizie
pochodzi z Elektronicznego Korpusu Tekstów Polskich z XVII i XVIII w. (do 1772 r.),
Korpusu polszczyzny 1830–1918 oraz Narodowego Korpusu Języka Polskiego. Badanie
polegało na analizie kontekstowej semantycznych i składniowych właściwości jednostek
językowych o kształcie ogromnie. Okazało się, że jeszcze w XVI w. przysłówek ogromnie
funkcjonował w znaczeniach wynikających z jego etymologii, czyli związanych z wartością
semantyczną rdzenia -grom-. W kolejnych etapach rozwoju polszczyzny nastąpił proces
leksykalizacji, czyli zerwania więzi ogromnie z bazowym przysłówkiem. Intensyfikator
ogromnie rozszerzył swoją łączliwość kategorialną w stosunku do przysłówka,
lecz ograniczył łączliwość semantyczną i współwystępuje jedynie z predykatami
stopniowalnymi. Współcześnie utracił on całkowicie związek ze swoim etymonem i jest
jednostką funkcyjną – tzw. operatorem gradacji. Historyczna analiza intensyfikatora
ogromnie pozwoliła wysnuć wnioski także natury ogólniejszej, odnoszące się do roli
subiektywizacji w kształtowaniu się metatekstowego poziomu języka. Zmiana ta ma charakter semantyczno-pragmatyczny i polega na blaknięciu znaczenia leksykalnego
i wykształcaniu się znaczenia ogólnego, związanego z oceną danego fragmentu
rzeczywistości przez mówiącego.
Słowa kluczowe:
historia języka polskiego, semantyka historyczna, intensyfikator, subiektywizacja, intersubiektywizacjaBibliografia
Athanasiadou A. (2007): On the subjectivity of intensifiers. „Language Sciences” 29/4, s. 554–565.
Crossref
Google Scholar
Bałabaniak D. (2013): Polskie intensyfikatory leksykalne na tle wyrażeń gradacyjnych. Opole. Google Scholar
Bałabaniak D. (2014): O użyciu wyrażeń przysłówkowych w pozycji intensyfikatora – problemy interpretacji. „Linguarum Silva”. T. 3, s. 29–40. Google Scholar
Bałabaniak D., Mitrenga B. (2015): Polskie intensyfikatory w ujęciu historycznym. Katowice. Google Scholar
Bilińska J., Derwojedowa M., Kwiecień M., Kieraś W. (2016): Mikrokorpus polszczyzny 1830–1918. „Komunikacja Specjalistyczna” 11, s. 149–161. Google Scholar
Bolinger D. (1972): Degree Words. Berlin.
Crossref
Google Scholar
Dziwirek K. (2020): Escape from Etymology? A Corpus Study of Polish Adjectival Intensifiers. „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska”. T. 5. Sectio N, s. 454–472.
Crossref
Google Scholar
Finegan E. (1995): Subjectivity and subjectivisation: an introduction. [W:] Subjectivity and subjectivisation: linguistic perspectives. Cambridge–New York, s. 1–16.
Crossref
Google Scholar
Grochowski M., Kisiel A., Żabowska M. (2018): Zasady opisu jednostek funkcyjnych w WSJP PAN. [W:] Wielki słownik języka polskiego PAN. Geneza, koncepcja, zasady opracowania. Red. P. Żmigrodzki, M. Bańko, B. Batko-Tokarz, J. Bobrowski, A. Czelakowska, M. Grochowski, R. Przybylska, J. Waniakowa, K. Węgrzynek. Kraków, s. 191–205. Google Scholar
Gruszczyński W., Adamiec D., Ogrodniczuk M. (2013): Elektroniczny korpus tekstów polskich z XVII i XVIII w. (do 1772 r.). „Polonica” XXXIII, s. 311–318. Google Scholar
Grzegorczykowa R. (1975): Funkcje semantyczne i składniowe polskich przysłówków. Wrocław. Google Scholar
Grzegorczykowa R. (2013): O różnych rozumieniach pragmatyki w językoznawstwie. „Biuletyn PTJ” LXIX, s. 5–22. Google Scholar
Huddleston R., Pullum G. (2002): Adjectives and Adverbs. [W:] The Cambridge Grammar of the English Language. Cambridge, s. 525–596.
Crossref
Google Scholar
Janus E. (1981): Wykładniki intensywności cechy (na materiale polskim i rosyjskim). Wrocław. Google Scholar
Kleszczowa K. (2015): U źródeł polskich partykuł. Derywacja funkcjonalna, przemiany, zaniki. Katowice. Google Scholar
Langacker R. (1999): Losing control: grammaticization, subjectification, and transparency. [W:] Historical Semantics and Cognition. Red. A. Blank, P. Koch. Berlin, s. 147–176.
Crossref
Google Scholar
Lyons J. (1982): Deixis and Subjectivity: Loquor, Ergo Sum? [W:] Speech, Place, and Action: Studies in Deixis and Related Topics. Red. R. Jarvella, W. Klein, J. Wiley. Chichester–New York, s. 101–124. Google Scholar
Misz H. (1967): Opis grup syntaktycznych dzisiejszej polszczyzny pisanej. Bydgoszcz. Google Scholar
Mitrenga B. (2014): Wykładniki intensywności typu strasznie, potwornie, przeraźliwie w historii polszczyzny. [W:] Wyrażenia funkcyjne w perspektywie diachronicznej, synchronicznej i porównawczej. Red. K. Kleszczowa, A. Szczepanek. Katowice, s. 91–107. Google Scholar
Pastuch M., Mitrenga B. (2021): Kształtowanie się parametrycznego znaczenia przymiotnika ogromny – ogląd diachroniczny. „Język Polski” z. 4, s. 32–44.
Crossref
Google Scholar
Pastuch M., Mitrenga B., Wąsińska K. (w druku): Corpus-based research in diachronic linguistics on the example of Polish words okrutnie [cruelly], strasznie [terribly] and szalenie [madly]: from adverb to intensifier. Google Scholar
Peters H. (1994): Degree adverbs in Early Modern English. [W:] Studies in Early Modern English. Red. D. Kastovsky. Berlin–Boston, s. 269–288.
Crossref
Google Scholar
Pęzik P. (2012): Wyszukiwarka PELCRA dla danych NKJP. [W:] Narodowy Korpus Języka Polskiego. Red. A. Przepiórkowski, M. Bańko, R.L. Górski, B. Lewandowska-Tomaszczyk. Warszawa, s. 14–273. Google Scholar
Przepiórkowski A., Bańko M., Górski R.L., Lewandowska-Tomaszczyk B. (red.) (2012): Narodowy Korpus Języka Polskiego. Warszawa. Google Scholar
Siemund P. (2000): Intensifiers in English and German: A Comparison. London–New York. Google Scholar
Sojda S. (2018): Lingwistyczna kategoria intensywności w językoznawstwie polskim i słowackim. „Slavica Slovaca” 53/2, s. 118–125. Google Scholar
Stange U. (2017): „You’re So Not Going to Believe This”: The Use of GenX so in Constructions with Future going to in American English. „American Speech” 92(4), s. 487–524.
Crossref
Google Scholar
Stein D., Wright S. (1995): Subjectivity and subjectivisation: linguistic perspectives. Cambridge–New York.
Crossref
Google Scholar
Traugott E. (1989): On the Rise of Epistemic Meanings in English: An Example of Subjectification in Semantic Change. „Language” 65/1, s. 31–55.
Crossref
Google Scholar
Traugott E. (1995): Subjectification in grammaticalization. [W:] Subjectivity and subjectivisation: linguistic perspectives. Red. D. Stein, S. Wright. Cambridge–New York, s. 31–54.
Crossref
Google Scholar
Wajszczuk J. (2005). O metatekście. Warszawa. Google Scholar
Witczak K.T. (2020): Rozważania nad etymologią gromu. „Poradnik Językowy” z. 10, s. 9–19.
Crossref
Google Scholar
Żmigrodzki P., Bańko M., Batko-Tokarz B., Bobrowski J., Czelakowska A., Grochowski M., Przybylska R., Waniakowa J., Węgrzynek K. (red.) (2018): Wielki słownik języka polskiego PAN. Geneza, koncepcja, zasady opracowania. Kraków.
Crossref
Google Scholar
Uniwersytet Śląski w Katowicach
Uniwersytet Śląski w Katowicach
Uniwersytet Śląski w Katowicach
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.