Semantyka leksykalna w badaniach nad zaburzeniami należącymi do spektrum autyzmu

Ewa Hrycyna

Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
https://orcid.org/0000-0002-2932-1313


Аннотация

Autorka podejmuje problem semantyki leksykalnej w zaburzeniach należących do spektrum
autyzmu (ASD). Na wstępie zwraca uwagę na to, że w badaniach nad ASD semantyka
jest opisywana rzadziej niż pragmatyka. Po próbie wyjaśnienia tej dysproporcji,
uzasadnia potrzebę dalszych badań nad semantyką w ASD. Przechodzi do omówienia pojęć:
sprawność leksykalna, sprawność semantyczna, kompetencja leksykalna, kompetencja
semantyczna i odnosi je do osób z ASD, wskazując na ważną rolę aspektu jakościowego.
Charakteryzuje dwie perspektywy badań nad semantyką w ASD – opisową i wyjaśniającą.
Podkreśla znaczące zróżnicowanie umiejętności językowych u osób z ASD. Podaje argumenty
uzasadniające wartość badań nad semantyką leksykalną w logopedii. Postuluje,
by w określaniu przedmiotu badań odnosić się do wiedzy o wszystkich relewantnych
językowo i kulturowo cechach leksemów. Proponuje, jakie kwestie należy uwzględnić
w przyszłych badaniach: wielorakie zróżnicowanie semantyczne słownictwa; uwzględnianie
relacji paradygmatycznych i syntagmatycznych; odwołanie się do tego, jak słowa
znaczą. Stawia hipotezę, które grupy leksemów mogą okazać się szczególnie interesujące
w badaniach nad semantyką leksykalną w ASD. Sygnalizuje problem wykorzystania teorii
lingwistycznych (strukturalizmu, kognitywizmu) w logopedii.emantyką leksykalną w ASD. Sygnalizuje problem wykorzystania teorii lingwistycznych (strukturalizmu, kognitywizmu) w logopedii.

 


Ключевые слова:

semantyka leksykalna, sprawność leksykalna, sprawność semantyczna, kompetencja leksykalna, kompetencja semantyczna, zaburzenia należące do spektrum autyzmu


American Psychiatric Association (2013/2018): Kryteria diagnostyczne zaburzeń psychicznych DSM-5. Wersja polska. Red. P. Gałecki, M. Pilecki, J. Rymaszewska, A. Szulc, S. Sidorowicz, J. Wciórka. Wrocław.   Google Scholar

Apresjan J. D. (1995): Semantyka leksykalna. Tłum. Z. Kozłowska i A. Markowski. Wrocław−Warszawa−Kraków.   Google Scholar

Arunachalam S., Lusyter R. J. (2016): The integrity of lexical acquisition mechanisms in autism spectrum disorders: A research review. „Autism Research”. T. 9 (8), s. 1–19. DOI:10.1002/aur.1590. Online: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4916034   Google Scholar

Bartmiński J. (2006): Językowe podstawy obrazu świata. Lublin.   Google Scholar

Bartmiński J., Tokarski R. (1988): Definicja kognitywna jako narzędzie opisu konotacji słowa. [W:] Konotacja. Red. J. Bartmiński. Lublin, s. 169–183.   Google Scholar

Bigas U. (2012): Autyzm – charakterystyka zachowań językowych w autystycznym spektrum zaburzeń. [W:] Logopedia. Teoria zaburzeń mowy. Red. S. Grabias, M. Kurkowski. Lublin, s. 361–396.   Google Scholar

Błeszyński J. (1998): Mowa i język dzieci z autyzmem. Wybrane zagadnienia. Słupsk.   Google Scholar

Botting N., Adams K. (2005): Semantic and inferencing abilities in children with communication disorders. „International Journal of Language and Communication Disorders”. T. 40, nr 1, s. 49–66.   Google Scholar

Boucher J. (1998): SPD as a distinct diagnostic entity: logical considerations and directions for future research. „International Journal of Language and Communication Disorders”. T. 33, nr 1, s. 71–81.   Google Scholar

Cervetti G., Castek J., Trainin G., Bravo M. (2011/2012): Examining Multiple Dimensions of Word Knowledge for Content Vocabulary Understanding. „Journal of Education”. T. 192, nr 2/3, s. 49–61. DOI: 10.1177/0022057412192002-308.   Google Scholar

Cieszyńska J. (2010): Wczesna diagnoza i terapia zaburzeń autystycznych. Kraków.   Google Scholar

Coulter L. (1998): Semantic-pragmatic disorder with application of selected pragmatic concepts. „International Journal of Language and Communication Disorders”. T. 33, s. 434–438.   Google Scholar

Crystal D. (1990): Teaching Vocabulary: The Case for Semantic Curriculum. [W:] Child Language Disability. T. II: Semantic and Pragmatic Difficulties. Red. K. Mogford-Bevan, J. Sadler, Clevedon. Philadelphia–Adelaide, s. 43–58.   Google Scholar

Coste D., North B., Sheils J., Trim J. (2003): Europejski system opisu kształcenia językowego: uczenie się, nauczanie, ocenianie. Wersja polska. Red. H. Komorowska. Centralny Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli.   Google Scholar

Gałkowski T. (2003): Zaburzenia komunikacji w autyzmie. [W:] Logopedia. Pytania i odpowiedzi. Podręcznik akademicki. T. 2: Zaburzenia komunikacji językowej u dzieci i dorosłych. Opole, s. 268–284.   Google Scholar

Grabias S. (1997): Mowa i jej zaburzenia. „Audiofonologia”. T. 10, s. 9–36.   Google Scholar

Grabias S. (2011): Logopedia – nauka o biologicznych uwarunkowaniach języka i zachowaniach językowych. „Logopedia”. T. 39/40, s. 9–34.   Google Scholar

Grabias S. (2012): Teoria zaburzeń mowy. Perspektywy badań, typologie zaburzeń, procedury postępowania logopedycznego. [W:] Logopedia. Teoria zaburzeń mowy. Podręcznik akademicki. Red. S. Grabias, M. Kurkowski. Lublin, s. 15–72.   Google Scholar

Grabias S. (2015): Postępowanie logopedyczne. Standardy terapii. [W:] Standardy postępowania logopedycznego. Podręcznik akademicki. Red. S. Grabias, J. Panasiuk, T. Woźniak. Lublin, s. 13–38.   Google Scholar

Grabias S. (2019): Język w zachowaniach społecznych. Podstawy socjolingwistyki i logopedii. Lublin.   Google Scholar

Greenspan S., Wieder S. (2014): Dotrzeć do dziecka z autyzmem. Jak pomóc dzieciom nawiązywać relacje, komunikować się i myśleć. Metoda Floortime. Kraków.   Google Scholar

Grzegorczykowa R. (2002): Wprowadzenie do semantyki językoznawczej. Warszawa.   Google Scholar

Grzegorczykowa R. (2013): O różnych rozumieniach pragmatyki w językoznawstwie. „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego” z. LXIX, s. 5–22.   Google Scholar

Haebig E., Kaushanskaya M., Weismer S. E., Lexical Processing in School-Age Children with Autism Spectrum Disorder and children with specific language impairment: the role of semantics. „Journal of Autism and Developmental Disorders”. T. 45(12), s. 1–26. Online: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4761424/   Google Scholar

Harris G. J., Chabris C. F., Clark J., Urban T., Aharon I., Steele S., McGrath L., Condouris K., Tager-Flusberg H. (2006): Brain activation during semantic processing in autism spectrum disorders via functional magnetic resonance imaging. „Brain and Cognition”. T. 61 (1), s. 54–68.   Google Scholar

Hrycyna E. (2017): Rozwijanie słownictwa u dzieci w wieku przedszkolnym z zaburzeniami ekspresji werbalnej – problemy teoretyczne. „Logopedia Silesiana” nr 6, s. 73–88.   Google Scholar

Jaklewicz H. (1993): Autyzm wczesnodziecięcy. Diagnoza. Przebieg. Leczenie. Gdańsk.   Google Scholar

Jakobson R. (1989): Kilka uwag o Perice’ie, poszukiwaczu dróg w nauce o języku. Przeł. S. Amsterdamski. [W:] W poszukiwaniu istoty języka. T. 1. Red. M. R. Mayenowa. Warszawa, s. 51–58.   Google Scholar

Jęczeń U. (2014): Nazwy żywiołów w języku mężczyzny upośledzonego umysłowo. Próba definicji kognitywnej. „Logopedia” nr 43–44, s. 243–256.   Google Scholar

Kaczyńska-Haładyj M., Panasiuk J. (2015): Postępowanie logopedyczne w przypadku osób dorosłych z zespołem Aspergera. [W:] Logopedia. Standardy postępowania logopedycznego. Red. S. Grabias, J. Panasiuk, T. Woźniak. Lublin, s. 528–530.   Google Scholar

Kiklewicz A. (2012): Znaczenie w języku – znaczenie w umyśle. Krytyczna analiza współczesnych teorii semantyki lingwistycznej. Olsztyn.   Google Scholar

Kominek A. (2014): Zakłócenia w dziedzinie podobieństwa w komunikacji językowej osób z autyzmem – i co z tego wynika. „LingCieszyńska J. (2010): Wczesna diagnoza i terapia zaburzeń autystycznych. Kraków.   Google Scholar

Konstantareas M. M., Blackstock E. B., Webster Ch. D. (1992): Autyzm. Przeł. K. Hipp. Warszawa.   Google Scholar

Korendo M. (2013): Językowa interpretacja świata w wypowiedziach osób z zespołem Aspergera. Kraków.   Google Scholar

Korendo M. (2019): Rozwój języka dzieci z zespołem Aspergera – konsekwencje diagnostyczne. [W:] Metodologia badań logopedycznych. Z perspektywy teorii i praktyki. Red. S. Milewski, K. Kaczorowska-Bray. Gdańsk, s. 262–267.   Google Scholar

Kover S. T., McDuffie A. S., Hagerman R. J., Abbeduto L. (2013): Receptive Vocabulary in Boys with Autism Spectrum Disorder: Cross-Sectional Developmental Trajectories. „Journal of Autism and Developmental Disorders”. T. 43 (11), s. 1–23. DOI: 10.1007/s10803-013-1823-x. Online: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3797266/   Google Scholar

Lipski W. (2015): Standard postępowania logopedycznego w przypadku autyzmu. [W:] Logopedia. Standardy postępowania logopedycznego. Red. S. Grabias, J. Panasiuk, T. Woźniak. Lublin, s. 461–516.   Google Scholar

Lyons J. (1984): Semantyka. T. 1. Przeł. A. Weinsberg. Warszawa.   Google Scholar

Markiewicz K. (2004): Możliwości komunikacyjne dzieci autystycznych. Lublin.   Google Scholar

McGregor K. K., Berns A. J., Owen A. J., Michels S. A., Duff D., Bahnsen A. J., Lloyd M. (2012): Associations between syntax and the lexicon among children with or without ASD and language impairment. „Journal of Autism and Developmental Disorders” 42 (1), s. 1–23. DOI: 10.1007/s10803-011-1210-4. Online: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3177980/   Google Scholar

McTear M. F., Conti-Ramsden G. (1992): Pragmatic disbality in children. Studies in disorders of communication. Londyn.   Google Scholar

Melogno S., Pinto M. A., Orsolini M. (2017): Novel metaphors comprehension in a child with high-functioning autism spectrum disorder: a study on assesment and treatment. „Frontiers in Psychology”. T. 7: 2004. DOI: 10.3389/fpsyg.2016.02004.   Google Scholar

Murphy M. L. (2010): Lexical meaning. Cambridge Textbooks in linguistics. Cambridge.   Google Scholar

Niebrzegowska-Bartmińska S. (2018): O różnych wariantach definicji leksykograficznej. Od taksonomii do kognitywizmu. „Etnolingwistyka”. T. 30, s. 259–284. DOI: 10.17951/et.2018.30.259.   Google Scholar

Panasiuk J. (2013): Afazja a interakcja. TEKST – metaTEKST – konTEKST. Lublin.   Google Scholar

Panasiuk J. (2015): Skala do oceny profilu zaburzeń językowych w zespole Aspergera. [W:] Metody i narzędzia diagnostyczne w logopedii. Red. M. Kurowska, E. Wolańska. Warszawa, s. 155–182.   Google Scholar

Pence K. L., Bojczyk K. E., Williams R. S. (2007): Assesing vocabulary development. [W:] Assessment in Emergent Literacy. Red. K. L. Pence. San Diego−Oxford−Brisbane, s. 433–480.   Google Scholar

Perkins M., Dobbinson S. (2006): Lexical knowledge and lexical use in autism. „Journal of Autism and Developmental Disorders”. T. 36, s. 795–805.   Google Scholar

Rundblad G., Annaz D. (2010): The atypical development of metaphor and metonymy comprehension in children with autism. „Autism”. T. 14 (1), s. 1–18. DOI: 10.1177/1362361309340667.   Google Scholar

Seretny A. (2011): Kompetencja leksykalna uczących się języka polskiego jako obcego w świetle badań ilościowych. Kraków.   Google Scholar

Tomasello M. (2002): Kulturowe źródła ludzkiego poznania. Przeł. J. Rączaszek. Warszawa.   Google Scholar

Vogindroukas I., Vostanis P., Papageorgiou V. (2003): Pattern of semantic errors in autism: a brief research raport. „Autism”. T. 7 (2), s. 195–203.   Google Scholar

Wierzbicka A. (1985): Lexicography and Conceptual Analysis. Ann Arbor. [Tłumaczenie pracowników Zakładu Gramatyki i Tekstologii Współczesnego Języka Polskiego UMCS].   Google Scholar


Опубликован
2020-07-30

##plugins.themes.libcom.cytowania##

Hrycyna, E. (2020). Semantyka leksykalna w badaniach nad zaburzeniami należącymi do spektrum autyzmu. Prace Językoznawcze, 22(3), 131–145. https://doi.org/10.31648/pj.5712

Ewa Hrycyna 
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
https://orcid.org/0000-0002-2932-1313