Semantyka leksykalna w badaniach nad zaburzeniami należącymi do spektrum autyzmu
Аннотация
Autorka podejmuje problem semantyki leksykalnej w zaburzeniach należących do spektrum
autyzmu (ASD). Na wstępie zwraca uwagę na to, że w badaniach nad ASD semantyka
jest opisywana rzadziej niż pragmatyka. Po próbie wyjaśnienia tej dysproporcji,
uzasadnia potrzebę dalszych badań nad semantyką w ASD. Przechodzi do omówienia pojęć:
sprawność leksykalna, sprawność semantyczna, kompetencja leksykalna, kompetencja
semantyczna i odnosi je do osób z ASD, wskazując na ważną rolę aspektu jakościowego.
Charakteryzuje dwie perspektywy badań nad semantyką w ASD – opisową i wyjaśniającą.
Podkreśla znaczące zróżnicowanie umiejętności językowych u osób z ASD. Podaje argumenty
uzasadniające wartość badań nad semantyką leksykalną w logopedii. Postuluje,
by w określaniu przedmiotu badań odnosić się do wiedzy o wszystkich relewantnych
językowo i kulturowo cechach leksemów. Proponuje, jakie kwestie należy uwzględnić
w przyszłych badaniach: wielorakie zróżnicowanie semantyczne słownictwa; uwzględnianie
relacji paradygmatycznych i syntagmatycznych; odwołanie się do tego, jak słowa
znaczą. Stawia hipotezę, które grupy leksemów mogą okazać się szczególnie interesujące
w badaniach nad semantyką leksykalną w ASD. Sygnalizuje problem wykorzystania teorii
lingwistycznych (strukturalizmu, kognitywizmu) w logopedii.emantyką leksykalną w ASD. Sygnalizuje problem wykorzystania teorii lingwistycznych (strukturalizmu, kognitywizmu) w logopedii.
Ключевые слова:
semantyka leksykalna, sprawność leksykalna, sprawność semantyczna, kompetencja leksykalna, kompetencja semantyczna, zaburzenia należące do spektrum autyzmuБиблиографические ссылки
American Psychiatric Association (2013/2018): Kryteria diagnostyczne zaburzeń psychicznych DSM-5. Wersja polska. Red. P. Gałecki, M. Pilecki, J. Rymaszewska, A. Szulc, S. Sidorowicz, J. Wciórka. Wrocław. Google Scholar
Apresjan J. D. (1995): Semantyka leksykalna. Tłum. Z. Kozłowska i A. Markowski. Wrocław−Warszawa−Kraków. Google Scholar
Arunachalam S., Lusyter R. J. (2016): The integrity of lexical acquisition mechanisms in autism spectrum disorders: A research review. „Autism Research”. T. 9 (8), s. 1–19. DOI:10.1002/aur.1590. Online: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4916034 Google Scholar
Bartmiński J. (2006): Językowe podstawy obrazu świata. Lublin. Google Scholar
Bartmiński J., Tokarski R. (1988): Definicja kognitywna jako narzędzie opisu konotacji słowa. [W:] Konotacja. Red. J. Bartmiński. Lublin, s. 169–183. Google Scholar
Bigas U. (2012): Autyzm – charakterystyka zachowań językowych w autystycznym spektrum zaburzeń. [W:] Logopedia. Teoria zaburzeń mowy. Red. S. Grabias, M. Kurkowski. Lublin, s. 361–396. Google Scholar
Błeszyński J. (1998): Mowa i język dzieci z autyzmem. Wybrane zagadnienia. Słupsk. Google Scholar
Botting N., Adams K. (2005): Semantic and inferencing abilities in children with communication disorders. „International Journal of Language and Communication Disorders”. T. 40, nr 1, s. 49–66. Google Scholar
Boucher J. (1998): SPD as a distinct diagnostic entity: logical considerations and directions for future research. „International Journal of Language and Communication Disorders”. T. 33, nr 1, s. 71–81. Google Scholar
Cervetti G., Castek J., Trainin G., Bravo M. (2011/2012): Examining Multiple Dimensions of Word Knowledge for Content Vocabulary Understanding. „Journal of Education”. T. 192, nr 2/3, s. 49–61. DOI: 10.1177/0022057412192002-308. Google Scholar
Cieszyńska J. (2010): Wczesna diagnoza i terapia zaburzeń autystycznych. Kraków. Google Scholar
Coulter L. (1998): Semantic-pragmatic disorder with application of selected pragmatic concepts. „International Journal of Language and Communication Disorders”. T. 33, s. 434–438. Google Scholar
Crystal D. (1990): Teaching Vocabulary: The Case for Semantic Curriculum. [W:] Child Language Disability. T. II: Semantic and Pragmatic Difficulties. Red. K. Mogford-Bevan, J. Sadler, Clevedon. Philadelphia–Adelaide, s. 43–58. Google Scholar
Coste D., North B., Sheils J., Trim J. (2003): Europejski system opisu kształcenia językowego: uczenie się, nauczanie, ocenianie. Wersja polska. Red. H. Komorowska. Centralny Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli. Google Scholar
Gałkowski T. (2003): Zaburzenia komunikacji w autyzmie. [W:] Logopedia. Pytania i odpowiedzi. Podręcznik akademicki. T. 2: Zaburzenia komunikacji językowej u dzieci i dorosłych. Opole, s. 268–284. Google Scholar
Grabias S. (1997): Mowa i jej zaburzenia. „Audiofonologia”. T. 10, s. 9–36. Google Scholar
Grabias S. (2011): Logopedia – nauka o biologicznych uwarunkowaniach języka i zachowaniach językowych. „Logopedia”. T. 39/40, s. 9–34. Google Scholar
Grabias S. (2012): Teoria zaburzeń mowy. Perspektywy badań, typologie zaburzeń, procedury postępowania logopedycznego. [W:] Logopedia. Teoria zaburzeń mowy. Podręcznik akademicki. Red. S. Grabias, M. Kurkowski. Lublin, s. 15–72. Google Scholar
Grabias S. (2015): Postępowanie logopedyczne. Standardy terapii. [W:] Standardy postępowania logopedycznego. Podręcznik akademicki. Red. S. Grabias, J. Panasiuk, T. Woźniak. Lublin, s. 13–38. Google Scholar
Grabias S. (2019): Język w zachowaniach społecznych. Podstawy socjolingwistyki i logopedii. Lublin. Google Scholar
Greenspan S., Wieder S. (2014): Dotrzeć do dziecka z autyzmem. Jak pomóc dzieciom nawiązywać relacje, komunikować się i myśleć. Metoda Floortime. Kraków. Google Scholar
Grzegorczykowa R. (2002): Wprowadzenie do semantyki językoznawczej. Warszawa. Google Scholar
Grzegorczykowa R. (2013): O różnych rozumieniach pragmatyki w językoznawstwie. „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego” z. LXIX, s. 5–22. Google Scholar
Haebig E., Kaushanskaya M., Weismer S. E., Lexical Processing in School-Age Children with Autism Spectrum Disorder and children with specific language impairment: the role of semantics. „Journal of Autism and Developmental Disorders”. T. 45(12), s. 1–26. Online: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4761424/ Google Scholar
Harris G. J., Chabris C. F., Clark J., Urban T., Aharon I., Steele S., McGrath L., Condouris K., Tager-Flusberg H. (2006): Brain activation during semantic processing in autism spectrum disorders via functional magnetic resonance imaging. „Brain and Cognition”. T. 61 (1), s. 54–68. Google Scholar
Hrycyna E. (2017): Rozwijanie słownictwa u dzieci w wieku przedszkolnym z zaburzeniami ekspresji werbalnej – problemy teoretyczne. „Logopedia Silesiana” nr 6, s. 73–88. Google Scholar
Jaklewicz H. (1993): Autyzm wczesnodziecięcy. Diagnoza. Przebieg. Leczenie. Gdańsk. Google Scholar
Jakobson R. (1989): Kilka uwag o Perice’ie, poszukiwaczu dróg w nauce o języku. Przeł. S. Amsterdamski. [W:] W poszukiwaniu istoty języka. T. 1. Red. M. R. Mayenowa. Warszawa, s. 51–58. Google Scholar
Jęczeń U. (2014): Nazwy żywiołów w języku mężczyzny upośledzonego umysłowo. Próba definicji kognitywnej. „Logopedia” nr 43–44, s. 243–256. Google Scholar
Kaczyńska-Haładyj M., Panasiuk J. (2015): Postępowanie logopedyczne w przypadku osób dorosłych z zespołem Aspergera. [W:] Logopedia. Standardy postępowania logopedycznego. Red. S. Grabias, J. Panasiuk, T. Woźniak. Lublin, s. 528–530. Google Scholar
Kiklewicz A. (2012): Znaczenie w języku – znaczenie w umyśle. Krytyczna analiza współczesnych teorii semantyki lingwistycznej. Olsztyn. Google Scholar
Kominek A. (2014): Zakłócenia w dziedzinie podobieństwa w komunikacji językowej osób z autyzmem – i co z tego wynika. „LingCieszyńska J. (2010): Wczesna diagnoza i terapia zaburzeń autystycznych. Kraków. Google Scholar
Konstantareas M. M., Blackstock E. B., Webster Ch. D. (1992): Autyzm. Przeł. K. Hipp. Warszawa. Google Scholar
Korendo M. (2013): Językowa interpretacja świata w wypowiedziach osób z zespołem Aspergera. Kraków. Google Scholar
Korendo M. (2019): Rozwój języka dzieci z zespołem Aspergera – konsekwencje diagnostyczne. [W:] Metodologia badań logopedycznych. Z perspektywy teorii i praktyki. Red. S. Milewski, K. Kaczorowska-Bray. Gdańsk, s. 262–267. Google Scholar
Kover S. T., McDuffie A. S., Hagerman R. J., Abbeduto L. (2013): Receptive Vocabulary in Boys with Autism Spectrum Disorder: Cross-Sectional Developmental Trajectories. „Journal of Autism and Developmental Disorders”. T. 43 (11), s. 1–23. DOI: 10.1007/s10803-013-1823-x. Online: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3797266/ Google Scholar
Lipski W. (2015): Standard postępowania logopedycznego w przypadku autyzmu. [W:] Logopedia. Standardy postępowania logopedycznego. Red. S. Grabias, J. Panasiuk, T. Woźniak. Lublin, s. 461–516. Google Scholar
Lyons J. (1984): Semantyka. T. 1. Przeł. A. Weinsberg. Warszawa. Google Scholar
Markiewicz K. (2004): Możliwości komunikacyjne dzieci autystycznych. Lublin. Google Scholar
McGregor K. K., Berns A. J., Owen A. J., Michels S. A., Duff D., Bahnsen A. J., Lloyd M. (2012): Associations between syntax and the lexicon among children with or without ASD and language impairment. „Journal of Autism and Developmental Disorders” 42 (1), s. 1–23. DOI: 10.1007/s10803-011-1210-4. Online: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3177980/ Google Scholar
McTear M. F., Conti-Ramsden G. (1992): Pragmatic disbality in children. Studies in disorders of communication. Londyn. Google Scholar
Melogno S., Pinto M. A., Orsolini M. (2017): Novel metaphors comprehension in a child with high-functioning autism spectrum disorder: a study on assesment and treatment. „Frontiers in Psychology”. T. 7: 2004. DOI: 10.3389/fpsyg.2016.02004. Google Scholar
Murphy M. L. (2010): Lexical meaning. Cambridge Textbooks in linguistics. Cambridge. Google Scholar
Niebrzegowska-Bartmińska S. (2018): O różnych wariantach definicji leksykograficznej. Od taksonomii do kognitywizmu. „Etnolingwistyka”. T. 30, s. 259–284. DOI: 10.17951/et.2018.30.259. Google Scholar
Panasiuk J. (2013): Afazja a interakcja. TEKST – metaTEKST – konTEKST. Lublin. Google Scholar
Panasiuk J. (2015): Skala do oceny profilu zaburzeń językowych w zespole Aspergera. [W:] Metody i narzędzia diagnostyczne w logopedii. Red. M. Kurowska, E. Wolańska. Warszawa, s. 155–182. Google Scholar
Pence K. L., Bojczyk K. E., Williams R. S. (2007): Assesing vocabulary development. [W:] Assessment in Emergent Literacy. Red. K. L. Pence. San Diego−Oxford−Brisbane, s. 433–480. Google Scholar
Perkins M., Dobbinson S. (2006): Lexical knowledge and lexical use in autism. „Journal of Autism and Developmental Disorders”. T. 36, s. 795–805. Google Scholar
Rundblad G., Annaz D. (2010): The atypical development of metaphor and metonymy comprehension in children with autism. „Autism”. T. 14 (1), s. 1–18. DOI: 10.1177/1362361309340667. Google Scholar
Seretny A. (2011): Kompetencja leksykalna uczących się języka polskiego jako obcego w świetle badań ilościowych. Kraków. Google Scholar
Tomasello M. (2002): Kulturowe źródła ludzkiego poznania. Przeł. J. Rączaszek. Warszawa. Google Scholar
Vogindroukas I., Vostanis P., Papageorgiou V. (2003): Pattern of semantic errors in autism: a brief research raport. „Autism”. T. 7 (2), s. 195–203. Google Scholar
Wierzbicka A. (1985): Lexicography and Conceptual Analysis. Ann Arbor. [Tłumaczenie pracowników Zakładu Gramatyki i Tekstologii Współczesnego Języka Polskiego UMCS]. Google Scholar
