Język Wierzchosławic w Moich wspomnieniach Wincentego Witosa
Anna Piechnik
Uniwersytet Jagielloński w KrakowieАннотация
Artykuł ma na celu zaprezentowanie języka (a przez język także kultury) Wierzchosławic
przełomu XIX i XX w. utrwalonego w Moich wspomnieniach Wincentego Witosa – jednego
z największych polityków II Rzeczypospolitej. Badacze twórczości Witosa podkreślają
dobre przyswojenie przez niego polszczyzny ogólnej i niesięganie do rodzimej gwary.
Przeprowadzona analiza pokazuje jednak, że mowa Wierzchosławic jest reprezentowana
w Witosowych wspomnieniach. Najczęściej przywołuje Witos leksykę gwarową, zwykle
wyodrębnianą w tekście graficznie bądź składniowo, rzadziej utrwala właściwości
fonetyczne i fleksyjne lokalnej gwary. Witos sięga po obce polszczyźnie ogólnej wyrazy
i frazeologizmy nawiązujące do pracy na roli i w gospodarstwie, przytacza używane
w Wierzchosławicach przezwiska indywidualne i zbiorowe, mikrotoponimy i apelatywne
ekspresywizmy osobowe. W wielu przypadkach objaśnia semantykę i motywację
poszczególnych słów, dzięki czemu słownictwo zostaje zaprezentowane jako nośnik
i element składowy treści aksjologicznych i kulturowych. We wspomnieniach Witosa gwara
pełni funkcję znaku specyfiki miejsca.
Ключевые слова:
Wincenty Witos, dialekt małopolski, Wierzchosławice, język i kultura wsi przełomu XIX i XX w.Библиографические ссылки
Chałasiński J. (1983): Wincenty Witos – przywódca chłopski w swoich pamiętnikach. [W:] O Wincentym Witosie. Przedmowa i wybór F. Ziejka. Warszawa, s. 125–152. Google Scholar
Karczewski E., Szaflik J.R. (1988): Przedmowa. [W:] W. Witos: Moje wspomnienia. Cz. I. Warszawa, s. 5–15. Google Scholar
Kosiński W. (1914): Słownik okolicy Czchowa. Kraków. Google Scholar
Krawczyk-Tyrpa A. (2001): Tabu w dialektach polskich. Bydgoszcz. Google Scholar
Pelcowa H. (2014): Ludowa wizja świata a problem normy gwarowej. [W:] Język w środowisku wiejskim. T. 2: Gwara – społeczeństwo – kultura. Red. E. Rudnicka-Fira, M. Błasiak-Tytuła. Kraków, s. 227–239. Google Scholar
Piechnik A. (2006): Językowy obraz obcego w nieoficjalnych nazwaniach ludności wiejskiej. „LingVaria” 1, s. 193–201. Google Scholar
Pigoń S. (1983): Wincenty Witos jako pisarz i mówca. [W:] O Wincentym Witosie. Przedmowa i wybór F. Ziejka. Warszawa, s. 74–124. Google Scholar
Śliwiński W. (1996): Metoda badania dialektyzmów we współczesnym tekście literackim (na podstawie powieści Wilhelma Macha). [W:] Studia dialektologiczne I. Red. B. Dunaj, J. Reichan. Kraków, s. 367–375. Google Scholar
Wietrzyk A. (2011): Słownik gwary Pogórzan (z okolicy Gorlic). Red. B. Grabka, R. Kucharzyk. Gorlice. Google Scholar
Witos W. (1988): Moje wspomnienia. Cz. I. Warszawa. Google Scholar
Wycech C. (1966): Wincenty Witos w świetle własnej twórczości pisarskiej. Warszawa. Google Scholar
Ziajka B. (2014a): Językowo-kulturowy obraz świata społeczności wiejskiej utrwalony w przezwiskach i przydomkach (na przykładzie nieoficjalnych antroponimów mieszkańców Zagórza i wsi okolicznych w powiecie chrzanowskim). Kraków. Google Scholar
Ziajka B. (2014b): Przezwiska i przydomki jako czynnik podtrzymujący gwarę. [W:] Język w środowisku wiejskim. T. 2: Gwara – społeczeństwo – kultura. Red. E. Rudnicka-Fira, M. Błasiak-Tytuła. Kraków, s. 121–130. Google Scholar
Ziejka F. (1983): Przedmowa. [W:] O Wincentym Witosie. Przedmowa i wybór F. Ziejka. Warszawa, s. 5–19. Google Scholar
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
