Afrykatyzacja *t', *d' > *ć, *ȝ' na Pomorzu Zachodnim w świetle nazw miejscowych i terenowych
Jerzy Duma
Instytut Slawistyki PAN w WarszawieАннотация
W artykule przeanalizowano zakresy procesu afrykatyzacji *t', *d' > *ć, *ȝ' na Pomorzu Zachodnim. Stwierdzono jego stopniowe zanikanie w kierunku zachodnim – większe dla dawnego palatalnego *d', mniejsze dla dawnego palatalnego *t'. W dawnych słowiańskich dialektach Pomorza Zachodniego, jak też w dawnych słowiańskich gwarach Meklemburgii, Wschodniego Holsztynu czy w gwarze Drzewian Połabskich takiej afrykatyzacji w większości zapisów nazw miejscowych i terenowych brak, tzn. *t' > t, *d' > d. Świadczyć to może o zaniku wymowy akomodacyjnej w tych dialektach. Brak wymowy akomodacyjnej przed samogłoskami rzędu przedniego typologicznie zbliża te gwary do gwar i języków: górnołużyckiego, czeskiego i słowackiego oraz języków południowosłowiańskich. Po części podobna jest też do stwardnienia spółgłosek przed *e, *ě, *i w języku ukraińskim.
Ключевые слова:
dawne słowiańskie dialekty Pomorza Zachodniego, procesy akomodacji spółgłosek palatalnych, afrykatyzacja *t’, *d’, typologia języków słowiańskichБиблиографические ссылки
Białecki T., Chludziński A. (2018): Słowiańskie nazwy geograficzne w Niemczech. T. Ia. Google Scholar
Szczecin–Pruszcz Gdański. Google Scholar
Białecki T., Chludziński A. (2020): Słowiańskie nazwy geograficzne w Niemczech. T. Ib. Google Scholar
Szczecin–Pruszcz Gdański. Google Scholar
Boryś W. (2005): Słownik etymologiczny języka polskiego. Kraków. Google Scholar
Duma J. (1979): Wokalizacja jerów słabych w rdzennej sylabie nagłosowej w południowo- Google Scholar
-wschodniej Słowiańszczyźnie. Wrocław. Google Scholar
Duma J. (1990a): Rozwój sonantów zgłoskotwórczych w gwarach południowo-wschodniej Google Scholar
Słowiańszczyzny. Wrocław. Google Scholar
Duma J. (1990b): Rozwój sekundarnego wokalizmu typu sъm, ogъn, v’atъr < *jesmь, *ognь, Google Scholar
*větrъ we wschodniej grupie dialektów południowosłowiańskiech. Językowe studia bałkanistyczne Google Scholar
II. Wrocław, s. 27–70. Google Scholar
Duma J. (1991): The development of the vowels *ǫ, *ę in the south-eastern Slavic Dialects. Google Scholar
Studies in the Phonetic Typology of the Slavic Languages. Warszawa, s. 63–112. Google Scholar
Duma J. (1994): Przyczyny zmian grup spółgłoskowych sr-, zr-, str-, zdr- w świetle ich rozprzestrzenienia Google Scholar
w gwarach bułgarskich i macedońskich. [W:] Analiza, synteza i rozpoznawanie Google Scholar
sygnału mowy dla celów automatyki, lingwistyki i medycyny. Red. L. Richter. IPPT. Google Scholar
Warszawa, s. 38–48. Google Scholar
Duma J. (1996): Różnice i podobieństwa zachodzące między metatezą *tărt, *tălt itp. a zjawiskami sylabifikacji/desylabifikacji sonantów r, l. „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Studia Slavica” I, s. 111–118. Google Scholar
Duma J. (2021): Afrykatyzacja palatalnego *ŕ w nazwach miejscowych i terenowych Pomorza Zachodniego. „Onomastica” LXV/1, s. 123–135.
Crossref
Google Scholar
Jeżowa M. (1962): Dawne słowiańskie dialekty Meklemburgii. Cz. I: Fonetyka. Warszawa. Google Scholar
Lehr-Spławiński T. (1978): Język polski. Pochodzenie, powstanie rozwój. Warszawa. Google Scholar
Leszczyński Z. (1978): Kierunki zmian w grupach spółgłoskowych typu Sr oraz rS w świetle geografii językowej. Wrocław. Google Scholar
Lorentz F. (1912): Slovinzisches Wörterbuch. St. Petersburg. Google Scholar
Peev K. (1987–1988): Kukuszkiotgowor. T. I, II. Skopje. Google Scholar
Polański K. (red.) (1993): Encyklopedia językoznawstwa ogólnego. Wrocław. Google Scholar
Popowska-Taborska H. (1980): Kaszubszczyzna. Warszawa. Google Scholar
Rzetelska-Feleszko E. (2019): Etymologia słowiańskich nazw miejscowych i terenowych z obszaru wolińsko-kamińskiego. Materiały Zachodniopomorskie. Nowa Seria XV. Uwagi końcowe, s. 111–114. Google Scholar
Sawicka I. (1974): Struktura grup spółgłoskowych w językach słowiańskich. Wrocław. Google Scholar
Sawicka I. (1991): Problems of the phonetic typology of the Slavic languages. Studies in the Google Scholar
Phonetic Typology of the Slavic Languages. Warszawa, s. 13–35. Google Scholar
Schmitz A. (2010): Flurnamen slawischer und slawisch-deutscher Herkunft im östlischen Google Scholar
Holstein. [W:] Studien zur Siedlungsgeschichte und Archäologie der Ostseegebiete 9. Hsrg. von F. Debus. Wachholtz Verlag. Neumünster, s. 15–81. Google Scholar
Shevelov G.Y. (1964): A Prehistory of Slavic. Heidelberg. Google Scholar
Shevelov G.Y. (1965): Weak Jers in Serbo-Croatian and South Slavic: developments in the word initial syllable. Zbornik za filologiju i lingvistiku VII. Google Scholar
Stieber Z. (1965): Zarys dialektologii języków zachodnio-słowiańskich. Warszawa. Google Scholar
Tiłkow D. (1977): Byłgarska fonetika. Sofia. Google Scholar
Instytut Slawistyki PAN w Warszawie
