O pewnych i domniemanych edycjach dykcjonarza Mikołaja Volckmara
Anna Lenartowicz-Zagrodna
Uniwersytet ŁódzkiАннотация
Dictionarium Mikołaja Volckmara jest pierwszym w dziejach polskiej leksykografii
słownikiem przekładowym, w którym polszczyzna zyskała miejsce języka wyjściowego
(polsko-łaciński układ działów językowych został wprowadzony w drugiej części słownika).
Choć dykcjonarz wielokrotnie był przedmiotem zainteresowania badaczy, nadal wątpliwości
budzą kwestie wydawnicze (np. liczba wydań tego zabytku). Celem opracowania
było rozstrzygnięcie i uporządkowanie wiadomości na temat dat i liczby edycji słownika
Volckmara. Na podstawie informacji zawartych w tytułach, przedmowach i przywilejach
wydrukowanych na kartach zachowanych egzemplarzy z różnych nakładów ustaliłam,
że edycjami pewnymi są wydania z lat: 1596, 1605, 1613, 1623 i 1624. Inne podawane
w literaturze przedmiotu daty wydań (m.in.: 1559, 1595, 1599, 1620) należy uznać za
nierzeczywiste. Analizy potwierdzają również, że domniemana edycja z 1594 r., o której
bardzo często pojawiały się wzmianki i która przez wielu badaczy uznawana była za
pierwszą edycję dykcjonarza, nie istniała. Problemem otwartym pozostaje natomiast
liczba edycji – deklarowana przez wydawcę numeracja wydań nie zgadza się bowiem
z liczbą zachowanych nakładów.
Ключевые слова:
Mikołaj Volckmar, Baltazar Andrzej Fontanus, słowniki przekładowe, dzieje polskiej leksykografii, edycje dzieł dawnychБиблиографические ссылки
Brewiński R. (1862): Studya o gusłach, czarach, zabobonach i przesądach ludowych. T. 1. Poznań. Google Scholar
Czerski S. (1825): Słownik łacińsko-polski. T. 2. Wilno. Google Scholar
Drapella W. (1955): Żegluga, nawigacja, nautyka: ze studiów nad kształtowaniem się pojęć morskich. Wrocław. Google Scholar
Estreicher K. (1939): Bibliografia staropolska. T. 33. Kraków. Google Scholar
Gomulicki W. (1918): Warschau. München. Google Scholar
Grzegorczyk P. (1967): Index lexicorum Poloniae. Bibliografia słowników polskich. Warszawa. Google Scholar
Jefimow R. (1970): Z dziejów języka polskiego w Gdańsku. Stan wiedzy o polszczyźnie w XVII wieku. Gdańsk. Google Scholar
Jocher A. (1840): Obraz bibliograficzno-historyczny literatury i nauki w Polsce, od wprowadzenia do niej druku po rok 1830 włącznie. T. 1. Wilno. Google Scholar
Kędelska E. (1993): Osobliwości leksykalne w słowniku Mikołaja Volckmara z 1596 roku. „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej” 30, s. 49–58. Google Scholar
Kędelska E. (1995): Studia nad łacińsko-polską leksykografią drugiej połowy XVI wieku. Warszawa. Google Scholar
Knapiusz G. (1621): Thesaurus Polonolatinograecus, seu Promptuarium linguae Latinae et Graecae, Polonorum usui accommodatum… T. 1. Kraków. Google Scholar
Korczak-Siedlecka J. (2018): Czy chłop miał honor? Zastosowanie kategorii honoru w badaniach nad społeczeństwem nowożytnym. „Kwartalnik Historyczny” 125/3, s. 633–655.
Crossref
Google Scholar
Kubik K. (1963): Polska szkoła prywatna w dawnym Gdańsku: od XVI do połowy XIX w. Gdańsk. Google Scholar
Kuraszkiewicz W. (1986): Słowniki w Polsce XVI wieku. [W:] tegoż: Polski język literacki. Studia nad historią i strukturą. Warszawa, s. 730–753. Google Scholar
Lenartowicz-Zagrodna A. (2020): Z dziejów l eksykografii polsko-łacińskiej. Przedmowy do słowników. Łódź. Google Scholar
Linde S.B. (1807): Słownik języka polskiego. T. 1. Warszawa. Google Scholar
Löschin M. (1822): Geschichte Danzigs von der ältesten bis zur neuesten Zeit. T. 1. Gdańsk. Google Scholar
Maciejowski W. (1852): Piśmiennictwo polskie od czasów najdawniejszych aż do roku 1830. T. 2. Warszawa. Google Scholar
Malinowski L. (1892): O niektórych wyrazach ludowych polskich: zapiski porównawcze. Kraków. Google Scholar
Mańkowski A. (1911): Dzieje drukarstwa i piśmiennictwa polskiego w Prusiech Zachodnich wraz z szczegółową bibliografią druków polskich zachodniopruskich. „Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu” 18, s. 79–152. Google Scholar
Mayenowa R.M. (1955): Walka o język w życiu i literaturze staropolskiej. Warszawa. Google Scholar
Morawski J. (1931): Polono-romanica: sufiks grecko-łaciński -ista. Poznań. Google Scholar
Orgelbrand S. (red.) (1862): Encyklopedyja powszechna. T. 10. Warszawa. Google Scholar
Orgelbrand S. (red.) (1867): Encyklopedyja powszechna. T. 26. Warszawa. Google Scholar
Orgelbrand S. (red.) (1903): Encyklopedja powszechna z ilustracjami i mapami. T. 15. Warszawa. Google Scholar
Pawłowska R. (1979): Fonetyka języka polskiego nauczanego w Gdańsku w XVII wieku. Wrocław. Google Scholar
Pawłowska R. (1994): Charakterystyka struktur czasownikowych w „Viertzig Dialogi” Mikołaja Volckmara z 1612 roku. „Polszczyzna Regionalna Pomorza” 6, s. 17–28. Google Scholar
Plezia M. (2007): Dzieje leksykografii łacińskiej w Polsce. [W:] Słownik łacińsko-polski. T. I. Red. M. Plezia. Warszawa, s. V–XXXIX. Google Scholar
Pniewski W. (1930): Przegląd krytyczny podręczników języka polskiego dla Niemców. „Sprawozdanie Dyrektora Gimnazjum Polskiego w Gdańsku: za rok szkolny 1929/1930”, s. 3–47. Google Scholar
Pniewski W. (1938): Język polski w dawnych szkołach gdańskich. Gdańsk. Google Scholar
Sidorowicz-Mulak D. (red.) (2017): Katalog druków z XVI wieku w historycznej kolekcji Ossolineum. Wrocław. Google Scholar
Sobolewski L. (1819): Katalog dzieł do Historyi literatury polskiey należących. „Dziennik Wileński” 1/4, s. 442–451. Google Scholar
Sosnkowski M., Kurtzmann L. (1885): Katalog Biblioteki Raczyńskich w Poznaniu. T. 3. Poznań. Google Scholar
Unger J. (red.) (1877): Encyklopedya ogólna wiedzy ludzkiej. T. 12. Warszawa. Google Scholar
Wierzbowski T. (1889): Bibliographia polonica XV ac XVI ss. Vol. 1: Nri 1–800, annorum 1488–1600: opera et editiones, quae in bibliotheca Universitatis Caesareae Varsoviensis asservantur. Warszawa. Google Scholar
Wisłocki W. (1868): Nauka języka polskiego w szkołach polskich przed Kopczyńskim. Lwów. Google Scholar
Wiszniewski M. (1844): Historya literatury polskiej. T. 6. Kraków. Google Scholar
Wyszomirska A. (1996): Fleksja i słowotwórstwo czasownika w słowniku Volckmara. „Polszczyzna Regionalna Pomorza” 7, s. 23–30. Google Scholar
Wyszomirska A. (1998): Słowotwórstwo przymiotnika w słowniku Volckmara. „Polszczyzna Regionalna Pomorza” 8, s. 13–20. Google Scholar
Uniwersytet Łódzki
