Grecki apelatyw κόρθῡς ‘garście zżętego zboża, pokosy’ i jego relacja do polskiego dialektywu króda sterta snopów na polu
Elwira Kaczyńska
Uniwersytet ŁódzkiАннотация
W artykule omówiono dwie nazwy zbiorowe (nomina collectiva) dotyczące terminologii rolniczej (gr. dor. κόρθῡς f. coll. ‘garście zżętego zboża, pokosy’; pol. dial. króda f. coll. ‘sterta snopów na polu’) i wskazano ich wspólną, indoeuropejską genezę. Podstawą derywacyjną greckiego kolektywu był zapewne dorycki apelatyw *κορθός m. ‘coś ściętego’, zachowany w dialekcie lakońskim języka starogreckiego, por. glosę Hesychiosa κορσόν ∙ κορμόν („korsón: kłoda”). Polski dialektyzm króda wywodzi się z prasłowiańskiego prototypu *korda, dla którego zrekonstruowano następujące znaczenia: ‘kupa snopów na polu’, wtórnie ‘kupa, sterta, stos (zwłaszcza kupa gałęzi)’ oraz ‘stos drzewa, sterta drewna opałowego’, skąd na skutek syngularyzacji pojawiły się sekundarne znaczenia: ‘zarzewie, ognisko’ oraz ‘ołtarz’. Wykazano, że z punktu widzenia indoeuropejskiego słowotwórstwa i etymologii grecko-słowiańskie kolektywa są pokrewnymi formacjami, które należy wiązać z rdzeniem werbalnym (pie.) *ker- ‘ciąć, ścinać, strzyc’, por. gr. κείρω ‘obciąć, ostrzyc (o włosach); ścinać, wycinać, zrywać (o roślinach)’, orm. k‘erem ‘drapać, golić’, lit. kertù, kirsti ‘rąbać, ścinać, kosić’, psł. *čerti ‘nacinać, oddzielać, obłupywać korę z drzew’, także *čersti (< *kert-ti) ‘ciąć, nacinać, wycinać’. Analizowane nazwy zbiorowe sprowadzają się do dwóch pokrewnych praform: pie. *kor-dh-uh2- : *kor-dh-eh2- (f. coll.).
Ключевые слова:
terminologia rolnicza, etymologia, leksyka grecka, polskie słownictwo ludowe, semantykaБиблиографические ссылки
Abramowiczówna Z. (red.) (1960): Słownik grecko-polski. T. II. Warszawa. Google Scholar
Andriotis N. (1974): Lexikon der Archaismen in neugriechischen Dialekten. Wien. Google Scholar
Bartoněk A. (2011): Chréstomatie starořeckých nářečních nápisů. Brno. Google Scholar
Beekes R. (2010): Etymological Dictionary of Greek. T. I. Leiden–Boston. Google Scholar
Boisacq É. (1916): Dictionnaire étymologique de la langue grecque. Heidelberg–Paris. Google Scholar
Boryś W. (2005): Słownik etymologiczny języka polskiego. Kraków. Google Scholar
Chantraine P. (1970): Dictionnaire étymologique de la langue grecque. Histoire des mots. T. II. Paris. Google Scholar
Cunningham I.C. (2020): Hesychii Alexandrini Lexicon. T. II. Berlin–Boston. Google Scholar
Derksen R. (2008): Etymological Dictionary of the Slavic Inherited Lexicon. Leiden–Boston. Google Scholar
Diggle J. (2021): The Cambridge Greek Lexicon. T. II. Cambridge. Google Scholar
Dvoreckij I.H. (1958): Drevnegrečesko-russkij slovar’. T. I. Moskva. Google Scholar
Filin F.P., Sorokoletov F.P. (red.) (1978): Slovar’ russkih narodnyh govorov. T. XIV. Leningrad. Google Scholar
Frisk H. (1960): Griechisches etymologisches Wörterbuch. T. I. Heidelberg. Google Scholar
Gebauer J. (1970): Slovník staročeský. T. II. Praha. Google Scholar
Habrajska G. (1995): Collectiva w języku polskim. Łódź. Google Scholar
Hofmann J.B. (1950): Etymologisches Wörterbuch des Griechischen. München. Google Scholar
Hopkinson N. (1994): A Hellenistic Anthology. Cambridge. Google Scholar
Hunter R. (1999): Theocritus. A Selection. Idylls 1, 3, 4, 6, 7, 10, 11 and 13. Cambridge. Google Scholar
Idhomeneos M.I. (2013): Kritikó ghlosário. Iraklio. Google Scholar
Jasińska K. (2021): Dziedzictwo indoeuropejskie w staropolszczyźnie. Rzeczowniki. Kraków. Google Scholar
Jurewicz O. (2021): Słownik grecko-polski. Truskaw. Google Scholar
Kaczyńska E. (2021): Lakońskie nazwy palmy daktylowej i gałęzi palmowej. „Roczniki Hu¬manistyczne” LXIX, z. 3, s. 47–61.
Crossref
Google Scholar
Kaszewski K. (1901): Utwory Teokryta (Idylle i epigramaty). Warszawa. Google Scholar
Ksanthinakis A.V. (2009): Leksikó ermineftikó kie etimolojikó tu dhitikokritikú ghlosikú idhiómatos. Iraklio. Google Scholar
Kucała M. (1957): Porównawczy słownik trzech wsi małopolskich. Wrocław. Google Scholar
Kurkina L.V. (1983): Slavânskie ètimologii (*korda, *moldъjь, *pelti, *peljǫ i *pelti, *pelvǫ). [W:] Ètimologiâ 1981. Red. O.N. Trubačev. Moskva, s. 3–16. Google Scholar
Laskowski R. (1966): Derywacja rzeczowników w dialektach laskich. Cz. I: Abstracta, collec¬tiva, deminutiva, augmentativa. Wrocław–Warszawa–Kraków. Google Scholar
Liddell H.G., Scott R. (1996): A Greek-English Lexicon. Oxford. Google Scholar
Matasović R. (2009): Etymological Dictionary of Proto-Celtic. Leiden–Boston. Google Scholar
Matasović R. (2014): Slavic Nominal Word-Formation. Proto-Indo-European Origins and Historical Development. Heidelberg. Google Scholar
Meyer L. (1901): Handbuch der griechischen Etymologie. T. II. Leipzig.
Crossref
Google Scholar
Montanari F. (2018): The Brill Dictionary of Ancient Greek. Leiden–Boston. Google Scholar
Osthoff H. (1901): Etymologische Parerga. T. I. Leipzig.
Crossref
Google Scholar
Otrębski J. (1965): Gramatyka języka litewskiego. T. II. Warszawa. Google Scholar
Pisani V. (1973): Manuale storico della lingua greca. Brescia. Google Scholar
Pleteršnik M. (2006): Slovensko-nemški slovar. T. I. Ljubljana. Google Scholar
Pokorny J. (1959): Indogermanisches etymologisches Wörterbuch. Bern–München. Google Scholar
Prellwitz W. (1892): Etymologisches Wörterbuch der griechischen Sprache. Göttingen. Google Scholar
Rix H., Kümmel M. (2001): Lexikon der indogermanischen Verben. Die Wurzeln und ihre Primärstammbildungen. Wiesbaden. Google Scholar
Sabadoš I.V. (1974): Leksika lisosplavu ukrains´kih govoriv rajonu Karpat. „Movoznavstvo” nr 3, 66–72. Google Scholar
Sandauer A. (1971): Teokryt, Sielanki. Warszawa. Google Scholar
Sławski F. (2011): Słowotwórstwo, słownictwo i etymologia słowiańska. Kraków. Google Scholar
Smoczyński W. (2007): Słownik etymologiczny języka litewskiego. Wilno. Google Scholar
Smoczyński W. (2018): Lithuanian Etymological Dictionary. T. I–V. Berlin. Google Scholar
Torbiörnsson T. (1903): Die gemeinslavische Liquidametathese. T. II. Uppsala. Google Scholar
Trubačev O.N. (1984): Ètimologičeskij slovar’ slavânskih âzykov. Praslavânskij leksičeskij fond. T. XI. Moskva. Google Scholar
Valčáková P. (1996): Krada. [W:] Etymologický slovník jazyka staroslověnskégo. Red. E. Havlo¬vá, A. Erhart. Z. 6. Praha, s. 354–355. Google Scholar
Van Windekens A.J. (1986): Dictionnaire étymologique complémentaire de la langue grecque. Leuven. Google Scholar
Vasmer M. (1953–1958): Russisches etymologisches Wörterbuch. Heidelberg. Google Scholar
Walde A., Pokorny J. (1927): Vergleichendes Wörterbuch der indogermanischen Sprachen. T. I. Berlin–Leipzig. Google Scholar
Węclewski Z. (1905): Słownik grecko-polski. Warszawa. Google Scholar
Witczak K.T., Habrajska G., Rychło M. (2022): Proto-Slavic Collectives in *-ьje from a Historical and Comparative Perspective. „Slavistična Revija” LXX, z. 2, s. 157–173. Google Scholar
Wójtowicz H. (2000): Teofrast. Przyczyny powstawania i rozwoju roślin. Fizjologia roślin. Lublin. Google Scholar
Uniwersytet Łódzki
