O pewnym typie orzeczeń wyrażających stany emocjonalne

Andrzej S. Dyszak

doi:10.31648/pj.11528

O pewnym typie orzeczeń wyrażających stany emocjonalne

Andrzej S. Dyszak

Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy
https://orcid.org/0000-0002-2054-1192

DOI: https://doi.org/10.31648/pj.11528

Аннотация

Przedmiotem niniejszego artykułu są zdania konstytuowane (formalnie i semantycznie) przez orzeczenia kauzatywne będące wykładnikami stanu emocjonalnego, implikujące zdarzenie przyczynowe tego stanu i konotujące wykładniki tego zdarzenia w taki sposób, że zawsze otwierają pozycję w mianowniku dla rzeczownika reprezentującego albo predykat zdarzenia przyczynowego, np. Wymachiwanie (kijem przez Jana) straszy Piotra., albo jego argument (jeśli w tej pozycji pojawi się wykładnik agensa zdarzenia przyczynowego, np. Jan straszy Piotra., wówczas orzeczenie otwiera w narzędniku pozycję dla wykładnika jego predykatu, np. Jan straszy Piotra wymachiwaniem (kijem)., lub dla wykładnika innego argumentu niż agens, np. Jan straszy Piotra kijem.). Odpowiednie czasowniki (zarówno niedokonane, np.: bulwersować, emocjonować, podniecać, jak i dokonane, np.: rozgoryczyć, wzburzyć, zawstydzić), które można uznać za emocjonalizmy, zostały wyekscerpowane (na podstawie ich definicji zawierających jeden z rzeczowników: emocja, uczucie, namiętność) z Uniwersalnego słownika języka polskiego, a słownikowe przykłady ich użycia (zdania lub ich transformy) posłużyły do zilustrowania sposobów wyrażania zdarzenia przyczynowego w zdaniach z orzeczeniami kauzatywnymi, które ostatecznie proponuję nazywać stanowo-kauzatywnymi dla odróżnienia ich od odpowiednich (niekauzatywnych) orzeczeń stanowych, które także mogą wyrażać stany emocjonalne, por. np.: Ktoś boi
się czegoś., Ktoś emocjonuje się czymś. (w obu zdaniach składnik w mianowniku pełni
semantyczną funkcję podmiotu = patiensa stanu wyrażanego przez orzeczenie).

Ключевые слова:

struktury zdaniowe, emocjonalizmy czasownikowe, orzeczenia czynnościowe, orzeczenia kauzatywne, orzeczenia stanowe

Библиографические ссылки

Chafe W.L. (1973): Meaning and The Structures of Language. Chicago and London. Google Scholar

Dyszak A. (2004): Wykładniki predykatów cierpienia fizycznego jako emocjonalizmy. [W:] Funkcja emocjonalna jednostek językowych i tekstowych. Red. K. Wojtczuk, A. Wierzbicka. Siedlce, s. 59–63. Google Scholar

Grochowski M. (1975): Środek czynności w strukturze zdania. Wrocław. Google Scholar

Fillmore Ch.J. (1968): The Case for Case. [W:] Universals in Linguistic Theory. Red. E. Bach, R.T. Harms. London, s. 1–25. Google Scholar

Karolak S. (1984): Składnia wyrażeń predykatywnych. [W:] Gramatyka współczesnego języka polskiego. Składnia. Red. S. Urbańczyk. Warszawa, s. 11–209. Google Scholar

Lyon J. (1975): Wstęp do językoznawstwa. Przekład K. Bogacki. Warszawa. Google Scholar

Milewski T. (2004): Językoznawstwo. Warszawa. Google Scholar

Otfinowski A. (1982): Z zagadnień transformacyjnego opisu elementarnych struktur zdaniowych. Bydgoszcz. Google Scholar

Otfinowski A. (1986): Z zagadnień transformacyjnego opisu złożonych struktur zdaniowych. Elementarne struktury zdaniowe prymarnie matrycowe. Bydgoszcz. Google Scholar

Otfinowski A. (1992): Czasowniki operatorowe. „Zeszyty Naukowe WSP w Bydgoszczy. Studia Filologiczne” 28 (Filologia Polska 11). Red. A. Otfinowski, Bydgoszcz, s. 67–79. Google Scholar

Urbańczyk S. (red.) (1994): Encyklopedia języka polskiego. Wrocław–Warszawa–Kraków. Google Scholar

Wierzbicka A. (1969): Dociekania semantyczne. Wrocław. Google Scholar

Download